Βόρεια της κοιλάδας της Αρβης, στους πρόποδες του μικρού όρους Πλευρά και δυτικά από το επιβλητικό φαράγγι της, δεσπόζει το ονομαστό μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου
Ιδρύθηκε το 1880 από τον Ιερομόναχο Αρτέμιο (Κωνσταντίνο Γ Νοδαράκη ) ,αγωνιστή των Κρητικών επαναστάσεων 1866 και 1878 που ασκήτεψε αρχικά στην έξοδο του Φαραγγιού αλλά λόγω της μεγάλης υγρασίας μετακόμισε ανατολικά όπου και έκτισε τη σημερινή ΙΜ του Αγ Αντωνίου. Η αρχική θέση του Καθολικού ήταν χαμηλότερα για λόγους όμως στατικότητας κτίστηκε νέος το 1906 στην πλαγιά δίπλα στα κελιά των μοναχών. Η μονή λειτουργούσε ως κοινόβιο και κοντά στο μοναστήρι υπήρχαν αρκετά βοηθητικά κτίσματα για τις ανάγκες της φούρνοι, στάβλοι και αποθήκες που δεν υπάρχουν πλέον. Πόσιμο νερό είχε από μία ιστορική βρύση (πηγή) που το ανέβαζαν οι μοναχοί με σβίγα κοντά στα κελιά τους.
Η Σβίγα που ανέβαζαν το νερό από τη βρύση στον περίβολο της εκκλησίας. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο της κας Πόπης Κονδυλάκη. Να ευχηθώ Γαλήνη στον σύζυγο της τον Γρηγόρη, ένα ξεχωριστώ χωριανό,που πριν κάμποσα χρόνια, ανήμερα της γιορτής του Αγ. Αντωνίου, μετά τον εκκλησιασμό τους στο μοναστήρι, άφησε την τελευταία του πνοή στην ΄Αρβη. Η μνήμη του είναι πάντα ζωντανή
Η μονή απέκτησε γρήγορα μεγάλη φήμη και προσέλκυσε αρκετούς μοναχούς . Το 1900 είχε 17 μοναχούς με καθηγούμενο τον ιερομόναχο ΑΝΑΝΙΑ (Χουρδάκη) μια μεγάλη εκκλησιαστική μορφή, ενώ το 1911 οι μοναχοί είχαν φθάσει τους 24. Αρκετοί από τους μοναχούς είχαν ασκηθεί στην Αγιά Μονή , όμως λόγω της συρρίκνωσης της , αν και παλαιότερη , είχε γίνει εξάρτημα της ΙΜ του Αγ Αντωνίου.
Κελί μοναχού , όπως και τόσα άλλα στην ίδια κατάσταση.
Οι μονές και οι ενορίες της Βιάννου υπαγόταν τότε στην επισκοπή Αρκαδίας που είχε την έδρα της στην Βιάννο με τελευταίο επίσκοπο τον Νικόδημο Κατσαράκη .Με τον καταστατικό όμως νόμο 276/1900 της Κρητικής πολιτείας η έδρα της επισκοπής μεταφέρθηκε στους Αγίους Δέκα και η επαρχία Βιάννου υπήχθη εκκλησιαστικώς στην Ιερά Μητρόπολη Πέτρας με έδρα την Νεάπολη δεδομένου ότι και η επαρχία Βιάννου απο το 1881-1934 ανήκε στον Νομό Λασιθίου. Στην Ιερά μονή του Αγ. Αντωνίου είχε καρεί ως μοναχός και ο Αρτέμιος Νοδαράκης (νεώτερος) ο οποίος στη συνέχεια μετα την χειροτονία του μόνασε στο Αγ ΄Ορος και το 1936 ίδρυσε την ΙΜ Αγ Αρτεμίου στον Κορυδαλλό.
Η ΙΜ του Αγ Αντωνίου είχε αρκετή αγροτική περιουσία και δικό της καϊκι που την βοηθούσε στις αδελφικές σχέσεις με το Σινά και τα Μοναστήρια της Αιγύπτου. Λέγεται ότι από αυτές τις μετακινήσεις ήρθε η καλλιέργεια της μπανάνας στην ΄Αρβη, όμως σε σχετικ έγγραφο αναφέρεται ότι ήρθε με τις ενέργειες του πρώτου πρωθυπουργού της Κρητικής Πολιτείας Γ. Παπαμαστοράκη ο οποίος λόγω των κατάλληλων κλιματολογικών συνθηκών της Αρβης το παρέδωσε στην ΙΜ του Αγ Αντωνίου για τη φροντίδα του. Απο το συγκεκριμένο φυτό (διακοσμητικό στην αρχή) εξαπλώθηκε σταδιακά η υπαίθρια καλλιέργεια της Μπανάνας στην Αρβη και αργότερα σε κάποιες περιοχές της Κρήτης. Η ΙΜ εκτός από τον πνευματικό της ρόλο είχε μεγάλη συμβολή στον απελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Γερμανών , στηρίζοντας αντιστασιακές δράσεις ,βοηθώντας με τρόφιμα, φιλοξενώντας και περιθάλποντας αγωνιστές.-Ως αγωνιστές όμως διακρίθηκαν αρκετοί Ιερείς και μοναχοί της επαρχίας και κάποιοι πλήρωσαν με το αίμα τους τη συμμετοχή τους στην αντίσταση . Με την κήρυξη της ΄Αρβης ως Νεκράς ζώνης από τους Γερμανούς ,οι περισσότεροι μοναχοί μετακινήθηκαν στην Αγιά Μονή. Παρέμεινε μόνο ο μοναχός Κύριλλος Συναδινάκης που βασανίστηκε ανελέητα και στη συνέχεια εκτελέστηκε από τους Ναζί τον Σεπτέμβριο του 1943 μαζί με τον εργάτη της Μονής Εμμανουήλ Παξιμαδάκη, πατέρας του μετέπειτα ηγουμένου ( Νίκανδρου ) της ΙΜ Ξηροποτάμου Οι Γερμανοί αποχώρησαν αφού έκαψαν πρώτα το ηγουμενείο και το κελαρικό της Μονής .΄ Εκτοτε η μονή παρήκμασε μέχρι και τις αρχές του 1960 που άρχισε στελεχώνεται ( περιοδικά και με μεγάλα κενά διαστήματα) με μοναχούς άλλων μονών όπως τους Ιερόθεου Κωστομανωλάκη και Τιμόθεο Καρπουζάκη που είχαν έρθη από την ΙΜ Κουδουμά . Παράλληλα ο πρώτος λειτουργούσε στην ενορία του Κρεββατά και ο Τιμόθεος στον Αγ Βασίλειο. Τα χρόνια εκείνα στο πανηγύρι του Αγίου συνέρρεαν 10κάδες πιστοί με τα γαϊδουράκια τους που κατέβαιναν απο τα ορεινότερα χωριά μας και ήταν μια ευκαιρία να επισκεφθούν και τα σπαρμένα τους στον Γυιαλό ,γιατί εκτός απο την κοιλάδα της Αρβης που ήταν κατάφυτη με μπανανιές , όλα τα γύρω ακίνητα σε μια πολύ μεγάλη έκταση χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την καλλιέργεια σιτηρών . Αργότερα με πολύ κόπο και έξοδα αυτά τα σποροχώραφα μετατράπηκαν σε πλούσιους κήπους πρώιμων .κηπευτικών και ο πολύ μικρός οικισμός της Αρβης άρχισε να επεκτείνεται και να κατοικείται απο μόνιμους πλέον κατοίκους με αντίστοιχη συρρίκνωση των παλαιών ορεινότερων χωριών της Βιάννου. Αν και οι καιρικές συνθήκες της Αρβης είναι πολύ πολύ ποιό ήπιες ,εν τούτοις η γιορτή του Αγ Αντωνίου σπάνια γινόταν με πολύ καλό καιρό. Είχε επικρατήσει το ρητό πώς "τ' Αγιαντωνιού, για βρέχει, για χιονίζει, για τα πρόβατα σταλίζει, για ετσά -ετσά περνά".
Μετά που άρχισε ανάπτυξη της Αρβης, εγκαταστάθηκε στη μονή ο Αγιορείτης ιερομόναχος Άνθιμος Καλλέργης και αργότερα ο ιερομόναχος Ιωαννίκιος Ανδρουλάκης , ο οποίος στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στον Βαχό και έγινε πνευματικός 10κάδων πιστών απόλη την Κρήτη. Τελευταία στην μονή την υπηρετούσε με τον δικό του τρόπο, ο Μοναχός Κύριλλος που κοιμήθηκε πρίν λίγους μήνες. ΄Εκτοτε υπάρχει ανάγκη και για τη στελέχωση αλλά και για την αναστήλωση της και απο τη φθορά που τις έχουν προκαλέσει ο χρόνος ,η εγκατάλειψη και οι άστοχες παρεμβάσεις. Η ανάγκη της αναστήλωσης συσπειρώνει όλη την τοπική κοινωνία και πρέπει να γίνει με σεβασμό πάντα στην φυσιογνωμία της και την ιστορία της προκειμένου να ξαναζωντανέψει όπως έχει συμβεί με όλα σχεδόν τα μοναστήρια της Κρήτης .Είναι ενθαρρυντικό ότι έχει συσταθεί σχετική επιτροπή με επικεφαλής τον Ιερέα Εμμ. Πνευματικάκη και οι κάτοικοι που ξέρουν ότι το Μοναστήρι αυτό είναι συνδεδεμένο με την ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής θα στηρίξουν κάθε προσπάθεια για την ανάδειξη του.
Η χάρη του να βοηθάει και εμάς και το ίδιο το Μοναστήρι για να να ξαναβρεί την αίγλη του. Χρόνια πολλά!
Η ιστορία σε εικόνες
Το αρχικό καθολικό της ΙΜ του 1880. Ιδρυτής Αρτέμιος Νοδαράκης. Στη μνήμη τους να αναφέρω ονόματα μοναχών που το υπηρέτησαν όπως έχουν καταγραφεί το 1911. ΑνανίαςΚαθηγούμενος,Γεδεών,Δοσίθεος,Μελέτιος,Νικόδημος,Γενάδιος,Κύριλλος που εκτελέστηκε,Ευθύμιος,Μακάριος,Λουκάς,Γερβάσιος,Ακάκιος,Νεόφυτος, Γεράσιμος, Βαρθολομαίος,Αμβρόσιος,Κοσμάς,Δαμιανός Ιουστίνος,Ιγνάτιος,Ζωσιμάς,Αρτέμιος ο νεώτερος .
Και μετά το 1960 Ιερόθεος,Τιμόθεος, Ανθιμος ,Ιωαννίκιος, Κύριλλος
η Ιστορική Βρύση του Αγ Αντωνίου. Μπορεί να ξαναζωντανέψει μαζύ και ο γύρω χώρος της ,που ήταν τόπος ξεκούρασης αλλά και κοινωνικών εκδηλώσεων
Στο μέσον Ο Ιερομόναχος Αρτέμιος Νοδαράκης αρχικά μοναχός στην ΄Αρβη και στη συνέχεια , Αγιορείτης και αργότερα ιδρυτής της ΙΜ Αγ Αρτεμίου στον Κορυδαλλό. Δεξιά του Ευσέβειος Δασκαλάκης απο τον Χριστό.
Μοναχοί Αγ Αντωνιου Αρβης .Αριστερά του επισκόπου ο Ηγούμενος της μονής Ανανίας και αριστερά της Εικόνας ο νεώτερος Αρτέμιος Νοδαράκης. μετέπειτα ηγούμενος της ΙΜ Αγ Αρτεμίου στον Κορυδαλό
Ιερόθεος Αρχείο Γ Κονδυλάκη. Μαζύ με τον ιερομόναχο τιμόθεο ,έδωσαν νέα πνοή στην ΙΜ που είχε εγκαταλειφθεί κοντά δύο 10ετίες .-
Ιερομόναχος Τιμόθεος Καρπουζάκης .΄Ηρθε πολύ νέος μοναχός μαζύ το θείο του τον Ιερόθεο ,στην ΙΜ αρχές της 10ετίας του 1960. Χειροτονήθηκε ιερομόναχος στα εγακίνεια της εκκλησίας Αγ Μαρίνας Κεφαλοβρυσίου ,και διετέλεσε εφημέριος της Ενορίας του Αγ Βασιλείου ,παράλληλα με τα καθήκοντα του ως μοναχώς της μονής τα οποία άσκησε με εργατικότα και ευθύνη.- Είναι ο τελευταίος ,επιζών μοναχός της Μονής και απο πολλά χρόνια υπηρετεί στην ΙΜ Επανωσήφη.
Ανθιμος Καλλέργης (κατα κόσμον Γεώργιος Καλλέργης )απο τον Αγ Βασίλειο) Αγιορείτης Μοναχός που υπηρέτησε το μοναστήρι της Αρβης τη 10ετία του 1970.-
ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΣ Ανδρουλάκης. Μονος του φρόντισε και υπηρέτησε την ΙΜ .Ασχολήθηκε με ζήλο για τον καλλωπισμό του περιβάλοντος χώρου της που τον μετέτρεψε σε ανθοκήπιο. Μετα κινήθηκε στον Βαχό και με την πάροδο του χρόνου έγινε πνευματικός 10κάδων πιστών ,που τον επισκεπτόταν απο όλη την Κρήτη.
Αρχιμανδρίτης Τιμόθεος Καρπουζάκης. Ιερομόναχος της Ιεράς Μονής Αγίου Αντωνίου Άρβης και εφημέριος Αγίου Βασιλείου τη δεκαετία του 60. και σήμερα της ΙΜ Επανωσήφη
Ο τελευταίος μοναχός της Μονής Κύριλλος ( Κωνστ Κεφαλάκης). Απεβίωσε πρόσφατα
Αρτέμιος- Μακρίνα. Ξεκίνησε απο την ΙΜ Αγ Αντωνίου και μετά απο μία μοναστική πορεία ίδρυσε με την Ηγουμένη Μακρίνα την ΙΜ Αγ Αρτεμίου στον Κορυδαλλό.- Και οι 2 κατάγονται απο τον Αγ Βασίλειο.
Ο Ιουστίνος Κοντάκης καταγόταν απο το Κεφαλοβρύσι. Μόνασε στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου Άρβης μέχρι το 1943 που οι Γερμανοί το έκαψαν. Στη συνέχεια πήγε στην Αγία Μονή Βιάννου.(Αρχείο Αντώνη Στιβακτάκη)
Ο Κοσμάς Γαλανάκης καταγόταν από το χωριό Αβρακόντε του Οροπεδίου Λασιθίου. Μόνασε και αυτός στην στη Μονή Αγίου Αντωνίου Άρβης και στην Αγία Μονή Βιάννου παρέα με τον Ιουστίνο. Εξυπηρέτησε κατά καιρούς τις ίδιες Ενορίες και του χωριού μας μετά την κατοχή. Ήταν φιλόξενος, πρόσχαρος με αγνό Πατερικό χιούμορ.
Το 1905 φαίνεται μοναχός στη Μονή Αγίου Αντωνίου στην Άρβη όπου έμεινε μέχρι τη μάχη της Σύμης του 1943 που οι Γερμανοί κήρυξαν την περιοχή νεκρή ζώνη. Φοβήθηκε για τη ζωή του τότε και πήγε με άλλους μοναχούς στην Αγία Μονή Βιάννου. Επειδή οι Γερμανοί ανατίναξαν τα κελιά στη Άρβη δεν επέστρεψε. Βοήθησε αρκετούς καταδιωκόμενους από τους Γερμανούς και στην Άρβη και στη Βιάννο. Παρέμεινε στην υπόλοιπη ζωή του στην Αγία Μονή.
Εντάχθηκε στην Εθνική αντίσταση κατά την κατοχή. Αρκετές φορές ο τολμηρός μοναχός Κοσμάς Γαλανάκης, ενώ με ομελέτα με αυγά απασχολούσε Γερμανούς επισκέπτες στη Μονή από παράπλευρη πόρτα έδινε τρόφιμα για καταδιωκόμενους. Σε μια δε περίπτωση, όπως αναφέρει ο Κονταξάκης, ο Κοσμάς, ανάθεσε στον ίδιο και πήγε ένα ντρουβά με τρόφιμα στον καταδιωκόμενο, 'Ιλαρχο Χαράλαμπο Ραπτάκη στην σε μικρή απόσταση, από τη Μονή, θέση στου "Χειμώνη τη Στέρνα". (πληρ. Αντώνης Στιβακτάκης).
