Η Επαρχία Βιάννου του Νομού Ηρακλείου στην Κρήτη από τα τέλη του 19ου αιώνα παρουσίασε μια ενδιαφέρουσα πολιτισμική δραστηριότητα.
Η αρχή έγινε με τον «πατέρα» του ελληνικού χρονογραφήματος Ιωάννη Κονδυλάκη (1861-1920) και το ηθογραφικό μυθιστόρημα Ο Πατούχας (1893), όπου περιγράφεται και σατιρίζεται η αγροτοποιμενική κοινωνία της Βιάννου.
Η περίοδος του Μεσοπολέμου που ακολούθησε, με επίκεντρο την πρωτεύουσα Άνω Βιάννο, αποτέλεσε περίοδο ακμής για τον βιαννίτικο πολιτισμό, λόγω της παρουσίας του συλλόγου «Ο Διαβάτης». Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1924 από φιλόμουσους Βιαννίτες και προχώρησε στη δημιουργία θεατρικής ομάδας, δύο ποδοσφαιρικών ομάδων, προσέλαβε επαγγελματία χοροδιδάσκαλο για τη διδασκαλία ευρωπαϊκών χορών, ενώ ταυτόχρονα ανέπτυξε έντονη κοινωνική δράση με τη διοργάνωση χοροεσπερίδων και επιστημονικών διαλέξεων. Εκτός από τον «Διαβάτη» σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του τοπικού πολιτισμού έπαιξε και το Γυμνάσιο Βιάννου, το οποίο ιδρύθηκε ως διτάξιο το 1921 και μετατράπηκε σε εξατάξιο το 1930.
Όσον αφορά στα θεατρικά δρώμενα, σύμφωνα με τον Μανόλη Καδιανάκη, κατά την περίοδο 1925-1935 παρουσιάστηκαν τέσσερεις θεατρικές παραστάσεις με άνδρες ηθοποιούς, καθώς δεν επιτρεπόταν η συμμετοχή γυναικών σε θεατρικούς ρόλους, λόγω των ηθών της εποχής. Ο θίασος ανέβασε την «Γκόλφω» του Περισειάδη, την «Σκλάβα» του ίδιου, τον «Φιλάργυρο» του Μολιέρου, τον «Πειρασμό» του Ξενόπουλου, καθώς επίσης και την κωμωδία «Αναποδιάρης» του Σουρή. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα τραγούδια των θεατρικών έργων τραγουδούσαν καλλίφωνοι πίσω από τα παρασκήνια, ενώ στα διαλείμματα υπήρχε ζωντανή μουσική με λύρα, μαντολίνο και βιολί. Επίσης, ο καθηγητής του Γυμνάσιου Βιάννου και πανελλήνια γνωστός μουσικοσυνθέτης Στάθης Μάστορας (γνωστές οπερέτες του η «Ριρίκα», η «Πιπίτσα», κ.ά.) έγραψε, σκηνοθέτησε και παρουσίασε την μαθητική θεατρική παράσταση «Κρίμα τα 30 εκατομμύρια» (1939).
Παράλληλα, θίασοι του Θεάτρου Σκιών και κουκλοθέατρα από το Ηράκλειο επισκέπτονταν τακτικά την Βιάννο. Επίσης, η χορωδία της ΕΠΟΝ ασχολήθηκε με το θέατρο δίνοντας παραστάσεις στο καφενείο του Παπαγιαννάκη και στο Γυμνάσιο Βιάννου (1944), όπου ανέβηκαν τρία θεατρικά έργα: «Χριστός Ανέστη» του Σωτήρη Σκίπη, «Μπροστά στο θάνατο» του Βελισάριου Φρέρη και ένα βουκολικό του Περεισιάδη σε σκηνοθεσία Μανόλη Στρατάκη.
Τη Μεταπολεμική περίοδο υπήρξαν δυο θεατρικές αναλαμπές, μια από θεατρική ομάδα της Βιάννου και μια από θεατρική ομάδα της Εμπάρου (1951). Η πρώτη ομάδα, ο «Ερασιτεχνικός Όμιλος Βιάννου», ανέβασε «Τ’ αρραβωνιάσματα» του Δ. Μπόγρη στο Δημοτικό Σχολείο Βιάννου και στο Ηράκλειο στο θέατρο «Ντορέ», με σκηνικά του γνωστού Ηρακλειώτη ζωγράφου Θωμά Φανουράκη. Η δεύτερη ομάδα ανέβασε τον «Έμπορο της Βενετίας» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και «Τ’ αρραβωνιάσματα» του Δ. Μπόγρη.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η θεατρική ομάδα του «Διαβάτη» ανέβασε θεατρικές παραστάσεις Ελλήνων και Ευρωπαίων δραματουργών. Τα έργα αφορούσαν είτε τις αστικές κοινωνίες της Ευρώπης είτε την πρωτεύουσα Αθήνα (π.χ. ο Μολιέρος αφορά τη Γαλλία, ο Ξενόπουλος αντιπροσωπεύει την αθηναϊκή αστική συνιστώσα). Βέβαια, πάντα συνυπήρχε το Θέατρο Σκιών, το κουκλοθέατρο και τα πανηγύρια, τα οποία είναι βασικά στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού. Η ιδιαίτερη σχέση των Βιαννιτών με το θέατρο και το τραγούδι φαίνεται και από τις θεατρικές παραστάσεις που δόθηκαν τον Δεκέμβριο του 1944, λίγους μήνες μετά το Ολοκαύτωμα (14-16 Σεπτεμβρίου 1943). Οι απλοί άνθρωποι χρησιμοποίησαν την Τέχνη για να αντισταθούν πνευματικά στον πόνο και τη φτώχεια. Το ίδιο ισχύει και για τη μεταπολεμική θεατρική δραστηριότητα.
Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι οι αξιοπρόσεκτες θεατρικές δράσεις στην ορεινή Βιάννο κατά τη χρονική περίοδο 1924-1960 συνέβαλλαν στη μόρφωση, στη ψυχαγωγία και στην πνευματική καλλιέργεια της τοπικής κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα μπόλιασαν με αστικά στοιχεία τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό.
Φωτογραφία: Προπολεμική Βιαννίτικη θεατρική ομάδα. Από το αρχείο της εφημερίδας «Βιαννίτικα Νέα».
Βιβλιογραφία: Α. Αλιγιζάκης, Βιαννίτικα Πολιτισμικά Σκιρτήματα τον 20ο και 21ο αιώνα, Ηράκλειο 2019.
