Είναι υπερβολική η διάσταση, που σε παγκόσμιο επίπεδο, δίδεται από διάφορους κύκλους και για διάφορους λόγους για τα κλιματολογικά φαινόμενα
Οι πλημμύρες είναι φαινόμενα που εμφανίζονται διαχρονικά διεθνώς χωρίς να κάνουν διάκριση μεταξύ ανεπτυγμένων ή αναπτυσσόμενων χωρών. Μάλιστα, οι παγκόσμιες προβλέψεις για τον κίνδυνο πλημμυρικών συμβάντων δείχνουν ότι ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη θα αντιμετωπίσει αυξημένα προβλήματα, εξαιτίας της αύξησης, αλλά και της αστικοποίησης του πληθυσμού και της μείωσης ή/και ελλειμματικής διαχείρισης των δασικών εκτάσεων.
Ιδιαίτερα αυξημένος είναι ο κίνδυνος σε κλειστές λεκάνες, που περιβάλλονται από καρστικά πετρώματα και στραγγίζονται από καταβόθρες με μικρή δυνατότητα συντήρησης και κυρίως χαμηλή ικανότητα αποστράγγισης. Στην Ελλάδα, πολλές περιοχές πλήττονται διαχρονικά από πλημμυρικά συμβάντα, τα οποία αντιμετωπίζονται δύσκολα.
Σε μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας των πλημμυρών στην αρχαία Ελλάδα από την πρώιμη εποχή του Χαλκού μέχρι σήμερα, εξετάστηκαν τρεις μεγάλες περίοδοι: η προϊστορική έως τη μεσαιωνική περίοδο (περίπου 3200 π.X–1400 μ.Χ.), η πρώιμη και η μέση σύγχρονη περίοδος (1400–1900 μ.Χ.) και η σύγχρονη περίοδος 1900 μ.Χ. έως σήμερα (Angelakis et al., 2020). Σε όλες αυτές τις περιόδους οι κλιματικές συνθήκες δεν φαίνεται να αλλάζουν σημαντικά, αλλά όμως παρουσιάζουν κατά διαστήματα έντονη μεταβλητότητα και διακύμανση (Markonis et al., 2016).
Αξιοσημείωτα είναι τα υποδειγματικά υδραυλικά έργα αντιπλημμυρικής προστασίας, όπως αυτά που δημιουργήθηκαν στην Πρωτοανακτορική Μινωική Κρήτη πριν από 4500 χρόνια περίπου. Επίσης, κατά την Αρχαϊκή, Κλασική, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο, σε ορισμένες πόλεις κατασκευάστηκαν προηγμένα υδραυλικά αντιπλημμυρικά έργα, σε συνδυασμό με συστήματα αποκατάστασης της γης, συμπεριλαμβανομένων φραγμάτων, τειχών προστασίας και υδραυλικών δικτύων. Σημειώνεται ότι στους αρχαίους ελληνικούς πολιτισμούς δινόταν έμφαση στην προληπτική πολιτική αντιπλημμυρικής προστασίας.
Στη σύγχρονη εποχή, σε ορισμένες περιπτώσεις τα πλημμυρικά συμβάντα είναι πιο σοβαρά από ότι στο παρελθόν. Αυτό οφείλεται στην αύξηση του πληθυσμού και στην αστικοποίηση και φυσικά στην αποψίλωση των δασών. Επιπρόσθετα οι περισσότερες πόλεις δεν δημιουργήθηκαν στη βάση ορθολογικών πολεοδομικών μελετών και σχεδίων ούτε ελήφθησαν υπόψη οι περιβάλλουσες γεωπεριβαλλοντικές λειτουργίες. Έτσι δημιουργήθηκαν οικισμοί και πόλεις με ανεπαρκείς βασικές υποδομές, όπως δίκτυα ομβρίων υδάτων και αποχέτευσης και μη ορθή διαχείριση των δασικών εκτάσεων.
Επιπλέον, παρά το ότι η χώρα μας διαθέτει την τεχνογνωσία για την κατασκευή και τη συντήρηση αντιπλημμυρικών υποδομών, δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις δεν εφαρμόζεται επιτυχώς. Έτσι, τα αποχετευτικά και στραγγιστικά έργα, που κατασκευάζονται, είναι πολλές φορές πρόχειρα και δεν συντηρούνται επαρκώς με αποτέλεσμα την ελλειμματική λειτουργία τους και τη μείωση της ικανότητας αποστράγγισης, κυρίως εξαιτίας της μείωσης των διατομών τους από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές και ενίοτε ανθρώπινες απώλειες, όπως η πλημμύρα της Μάνδρας Αττικής το 2017.
Ως εκ τούτου, επιβάλλεται η δημιουργία ειδικών υποδομών σε ευάλωτες περιοχές, όπως φράγματα πολλαπλών χρήσεων (αντιπλημμυρική προστασία, υδροηλεκτρική ενέργεια, άρδευση και οικιακές χρήσεις), συλλογή των ομβρίων υδάτων και παράλληλα φύτευση στους ακάλυπτους χώρους φυτών με υψηλές εξατμισοδιαπνευστικές ανάγκες, αναδάσωση και άλλες έξυπνες περιβαλλοντικές δράσεις.
Επίπλέον, αρκετοί παράγοντες, όπως η κακή οργάνωση και ο συντονισμός των υπηρεσιών, η οικονομική κρίση, η έλλειψη μακροπρόθεσμου αναπτυξιακού σχεδιασμού και η χαλαρή ανταπόκριση των χωροταξικών αρχών στις κατασκευαστικές υπερβάσεις, αυξάνουν τον κίνδυνο για πλημμυρικά συμβάντα.
Γενικά, σημαντική παράμετρος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των καιρικών φαινομένων, συμπεριλαμβανομένων των πλημμυρών, είναι η ποιότητα και η εγκυρότητα των μετεωρολογικών προβλέψεων. Σε πολλές περιπτώσεις τα υδρομετρικά δεδομένα είναι περιορισμένα, αποσπασματικά και αμφίβολης αξιοπιστίας, λόγω πλημμελούς συντήρησης των υδρομετρικών σταθμών ή κακής βαθμονόμησής τους.
Οι επιχειρησιακές εμπειρίες, που αποκτούνται κατά τη διάρκεια των καταστροφών, πρέπει να τεκμηριώνονται επαρκώς και τα πορίσματα να λαμβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασμό μέτρων ετοιμότητας και μετριασμού. Καθώς οι φυσικές καταστροφές αποτελούν κοινή πρόκληση για την ανθρωπότητα, οι δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία θα πρέπει να αξιοποιούνται στο μέγιστο βαθμό, για να έχομε μείωση των επιπτώσεών τους.
Είναι δεδομένο ότι στην ιστορία του πλανήτη υπάρχει μια αέναη εναλλαγή υγρών και ξηρών μακρο-περιόδων, οι οποίες περιλαμβάνουν πολλούς μικρότερους χρονικούς κύκλους κλιματικής μεταβλητότητας με αβέβαιη πρόβλεψη (Markonis et al., 2016). Είναι υπερβολική η διάσταση, που σε παγκόσμιο επίπεδο, δίδεται από διάφορους κύκλους και για διάφορους λόγους για τα κλιματολογικά φαινόμενα και η ανησυχία, που δημιουργείται, άλλοτε για δήθεν επερχόμενη δραματική αλλαγή του κλίματος και άλλοτε για ακραία καιρικά φαινόμενα.
Βιβλιογραφία
Angelakis, A. N., Antoniou, G., Voudouris, K., Kazakis, N., Dalezios, N., and Dercas, N. (2020). History of Floods in Greece: Causes and Measures for Protection. Natural Hazards 101:833–852,
https://doi.org/10.1007/s11069-020-03898-w
Markonis, Y., A. N. Angelakis, A. N., Christy, J., and Koutsoyiannis, D. (2016). Climatic variability and the evolution of water technologies in Crete, Greece, Water History, 8 (2), 137–157, doi:10.1007/s12685-016-0159-9.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά, τον Νοέμβριο του 2021
