Σαν σήμερα στις 18 Μαΐου 1828 διεξήχθη η Μάχη του Φραγκοκάστελλου, ανάμεσα στις δυνάμεις του γενικού διοικητή της Κρήτης, του Τουρκαλβανού Μουσταφά και του Ηπειρώτη οπλαρχηγού Νταλιάνη, ο οποίος είχε φτάσει στην Κρήτη για να αναζωπυρώσει τη φλόγα της Επανάστασης.
Η Μάχη του Φραγκοκάστελλου στοίχισε στους Έλληνες 338 νεκρούς, ενώ για τους Τουρκαλβανούς οι απώλειες ανήλθαν σε περίπου 800 άνδρες. Παράλληλα στη λαϊκή παράδοση, η ήττα στο Φραγκοκάστελο έχει συνδυασθεί με τους Δροσουλίτες.
Τους τελευταίους μήνες του 1827 έγιναν μεγάλες προσπάθειες να αναζωπυρωθεί η επανάσταση στην Κρήτη, ώστε να είναι δυνατή η προβολή επιχειρημάτων για την ένταξη της Μεγαλονήσου στο νέο ελληνικό κράτος, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Λονδίνου της 6ης Ιουλίου 1827.Οι προσπάθειες, όμως, απέτυχαν, εξαιτίας τόσο της κυριαρχίας των Οθωμανών στην Κρήτη, όσο κυρίως των αντιζηλιών στο ελληνικό στρατόπεδο, που απέκλειαν συντονισμένες ενέργειες. Έτσι, επιλέχθηκε να αναλάβει την ηγεσία των ελληνικών δυνάμεων στην Κρήτη ο ηπειρώτης οπλαρχηγός Χατζημιχάλης Νταλιάνης, 52 ετών, με πλούσια δράση στον απελευθερωτικό αγώνα του '21. Ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και με δικά του χρήματα οργάνωσε το πρώτο ιππικό σώμα της Ελλαδας ενώ ήταν συμπολεμιστής του Καραϊσκάκη στην ιστορική μάχη του Φαλήρου.
Χατζημιχάλης Νταλιάνης
Δελβινάκι Ιωαννίνων, η γενέτειρα του Χατζημιχάλη Νταλιάνη
Η φήμη του Νταλιάνη έκανε τους Κρήτες να πιστεύουν πως θα τους οδηγήσει στη νίκη. Εκείνος αποδέχεται την πρόταση και ξεκινά το ταξίδι για τη Μεγαλόνησο. Εκεί, πιάνει αμέσως δουλειά και οργανώνει ένα μικρό αλλά ιδιαίτερα μαχητικό σώμα που αποτελούταν από 500 «πεζικάριους» και 100 ιππείς.
Η άφιξή του στην Κρήτη ανεβάζει την ψυχολογία των ντόπιων επαναστατών και η μια νίκη διαδέχεται την άλλη κατά των Τούρκων οι οποίοι μετρούν νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους. Αυτή η κατάσταση εξοργίζει τον Αλβανό πασά της Κυδωνίας, Μουσταφά ο οποίος είχε μάθει για την άφιξη του Νταλιάνη.
Του στέλνει τελεσίγραφο και απαιτεί να φύγει από την Κρήτη μέσα σε 10 ημέρες, παράλληλα, προσπαθεί να δελεάσει τους Κρήτες να μη πολεμούν στο πλάι του «ξένου» και να του τον παραδώσουν. Μάταια όμως. Ο μεν Νταλιάνης απαντά στον πασά πως έφτασε στην Κρήτη για να πολεμήσει και αυτό θα κάνει, οι δε Κρητικοί τον περιέβαλαν με αγάπη και αφοσίωση.
Η αιματηρή μάχη στο Φραγκοκάστελλο
Ο Νταλιάνης καταλαμβάνει με περίπου 600 άνδρες το Φραγκοκάστελλο στα Σφακιά. Αποφασίζει να δώσει εκεί την κρίσιμη μάχη με τον Μουσταφά. Πιθανότατα υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του και δεν άκουσε τους Κρήτες που του έλεγαν να ανέβουν στα βουνά. Αυτός προτίμησε την πεδιάδα.
Στις 18 Μαΐου 1829 ο Μουσταφά με 8.000 πεζούς κινήθηκε εναντίον του Φραγκοκάστελλου. Ο ίδιος με τη μεσαία φάλαγγα του στρατού του κατευθύνθηκε προς τον δυτικό προμαχώνα, τον οποίο κατέλαβε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία, αφού οι υπερασπιστές του είχαν ξοδέψει χωρίς φειδώ τα λίγα πυρομαχικά τους. Σκότωσαν σχεδόν όλους τους υπερασπιστές του και τον υπασπιστή του Νταλιάνη, Κυριακούλη Αργυροκαστρίτη. Στη συνέχεια περικύκλωσαν το φρούριο, αφήνοντας έξω από τον κλοιό τους άλλους δύο προμαχώνες, αφαιρώντας έτσι τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους πολιορκούμενους. Οι οχυρωμένοι σε αυτούς άνδρες προσπάθησαν να μπουν στο Φραγκοκάστελλο, αλλά οι περισσότεροι βρήκαν τον θάνατο μπροστά στις πύλες του.
Οι δυνάμεις του Μουσταφά περικυκλώνουν τον Ηπειρώτη οπλαρχηγό. Την κρίσιμη στιγμή, το σπαθί του έσπασε και το άλογό του σκοτώθηκε. Έτσι, οι εχθροί του βρήκαν την ευκαιρία να τον κατακρεουργήσουν. Το κεφάλι του το έφεραν ως "τρόπαιο" στον Μουσταφά, αλλά αυτός αντί να τους επαινέσει τους επέπληξε, γιατί δεν δεν τον έφεραν μπροστά του ζωντανό.
Το κάστρο πέφτει όταν μερικές ημέρες αργότερα οι τελευταίοι επιζώντες αποφασίζουν να το παραδώσουν. Οι Οθωμανοί, νικητές και «τροπαιούχοι», αφήνουν άταφα τα πτώματα των ηττημένων (περίπου 380 πολεμιστές), παίρνουν τους δικούς τους νεκρούς (περισσότεροι από 850) και φεύγουν.
Η Κρήτη θα πρέπει να περιμένει έως το 1913 για να ενσωματωθεί στο Ελληνικό Κράτος.
Ο θρύλος που έχει ξεπεράσει τα ελληνικά σύνορα
Mέσα και γύρω από το κάστρο, τα πτώματα των γενναίων ανδρών του Χατζημιχάλη Νταλιάνη, έγιναν βορά των όρνιων αλλά και "τροφή" για έναν θρύλο που ζει ως τις μέρες μας: τους Δροσουλίτες.
Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, κάθε χρόνο τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου, λίγο πριν ανατείλει ο ήλιος, εμφανίζεται στη θέση Θυμέ Κάμπος, στην επαρχία των Σφακίων, μια στρατιά από νεκρούς πολεμιστές με αστραφτερές πανοπλίες, η οποία προελαύνει προς τη θάλασσα πάνω απ΄ το Φραγκοκάστελο.
Παρατηρείται σχεδόν κάθε χρόνο μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου κατά τις πρωινές ώρες. Πρόκειται για κινούμενες σκιές που παρατηρούνται στον κάμπο του Φραγκοκάστελλου, από τις γύρω ορεινότερες περιοχές.
Κάθε χρόνο λοιπόν, υπάρχουν και εκείνοι που τέτοια εποχή πηγαίνουν στην Κρήτη, κατευθύνονται στα Χανιά και στήνουν το δικό τους… καρτέρι με την ελπίδα να αντικρίσουν το σημείο που η φαντασία συναντά την πραγματικότητα.
"Λένε πως σαν πάει κανείς Μάιο μήνα στο Φραγκοκάστελο, αξημέρωτα, προτού βγει ο ήλιος, με τη δροσιά της αυγής, θα δει μια μεγαλόπρεπη στρατιά να περνά. Άνδρες ψηλοί, στα γκρίζα ντυμένοι, με τον οπλισμό τους ακέραιο προχωρούν σκυθρωποί κι αμίλητοι, αθόρυβοι πάνω στην άμμο, από την εκκλησία του Αγ. Χαράλαμπου προς το Φραγκοκάστελο. Είναι οι Δροσουλίτες που χρόνια τώρα τούτες τις ώρες του Μαΐου αφήνουν τα σκοτάδια που φωλιάζουν και ξαναγυρίζουν στον τόπο που πολέμησαν και χάθηκαν τίμια και περήφανα…", γράφει ο Στρατής Μολινός στο βιβλίο του "Θρύλοι των Κάστρων μας".
Οι ντόπιοι Σφακιανοί, πιο επιρρεπείς στην μεταφυσική εξήγηση των ανεξήγητων φαινομένων, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Δημήτρη Καμπουράκη, λένε ότι οι Δροσουλίτες είναι οι ψυχές των νεκρών πολεμιστών του Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη που έπεσαν στο Φραγκοκάστελο ηρωικά μαχόμενοι κατά των Τούρκων το 1828. Επειδή το φαινόμενο είναι σπάνιο και οι μαρτυρίες ήταν εμποτισμένες με μεγάλη δόση προκατάληψης και ατομικής αυθαιρεσίας από αγράμματους μάλιστα ανθρώπους, (καθώς πάνω στους Δροσουλίτες έπεφταν συνήθως βοσκοί και γεωργοί), η εμφάνιση τους συχνά θεωρούνταν προνόμιο των παράξενων και των αλαφροΐσκιωτων. Οι ντόπιοι πάντως τραγουδούν κάθε Μάη το ακόλουθο:
«Μ’ ακόμα και το σήμερο, στσι δεκαεφτά του Μάη /
ούλο τ’ ασκέρι φαίνεται με τον Χατζή Μιχάλη /
και πολεμούν στα σύννεφα κι ακούγονται οι μπουρμπάδες /
φωνές κι αλογοπεταλιές στου Καστελιού τσι μπάντες /
ούλοι οι αλαφροΐσκιωτοι θωρούσι και τρομάζουν /
μα κείνοι, Θεός σχωρέσει των, κανένα δεν πειράζουν».
Υπήρχε πάντως τέτοιος σεβασμός και φόβος για τους Δροσουλίτες τα παλιότερα χρόνια, που ο Α.Μ. Μπιράκης, σε περιοδικό των Χανίων έγραφε το 1907 σε ανταπόκριση του από το Φραγκοκάστελλο: «Πρωίαν τινά οι αξιωματικοί των εκεί κατά το 1889 εστρατοπεδευμένων Τούρκων, παρετήρησαν από του Πύργου τους Δροσίτας. Δεν εδίστασαν να εκλάβωσιν αυτούς ως «γκιαούρ ασκέρι» και να διατάξωσι δια σαλπίγγων τον στρατόν να καταλάβει τα προχώματα. Ο πύργος εκ’ τούτο εγίνετο ανάστατος, μέχρις ου προσελθών τις αυτόχθων, εξήγησεν αυτοίς την απάτην.»
Στα τέλη της δεκαετίας του '70, ο κάτοικος της περιοχής Γεώργιος Παπαδάκης, είπε στον Γ. Π. Γκίκα:
"Όταν είναι μπουνάτσα και η θάλασσα είναι ήσυχη σαν το γάλα, όλη τη χρονιά φαίνουνται οι Δροσουλίτες. Εγώ τους είδα και Γενάρη ακόμα. Είναι άνθρωποι δύο μέτρα ύψος, φορούνε ρούχα σταχτιά και η φάλαγγα τραβάει κατά τα' ανατολικά. Είναι οι ψυχές των αποθαμένων, αυτουνών που σκοτώθηκαν επαέ, στο Φραγκοκάστελο, τότες με τον Νταλιάνη…".
Ο μοναδικός θρύλος των Δροσουλιτών, έχει περάσει τα ελληνικά σύνορα και έχει γίνει γνωστός και στο εξωτερικό, ως ένα αυθεντικό επαναλαμβανόμενο ανεξήγητο φαινόμενο. Με τους Δροσουλίτες ασχολήθηκαν πολλοί επιστήμονες (ακόμα και ψυχίατροι!). "Κάποιοι είπαν ότι πρόκειται για σκιές που έρχονται από τα βουνά και πέφτουν πάνω στους υδρατμούς της παραλίας μπροστά απ' το κάστρο, δημιουργώντας έτσι μορφές που κάποιες φορές μοιάζουν με ανθρώπους. Άλλοι ανέφεραν ότι πρόκειται για ομαδική αυθυποβολή των κατοίκων της περιοχής και άλλοι ότι αποτελούν αντικατοπτρισμούς από στρατιώτες και αντικρινής Λιβύης ή από καραβάνια που διασχίζουν τις ακτές της Κυρηναïκής και προβάλλονται στο Φραγκοκάστελο, όταν οι ατμοσφαιρικές συνθήκες το επιτρέπουν". (Νικόλαος Κουμαρτζής, "Κάστρα & Θρύλοι στην Ελλάδα")
Η επιστημονική εξήγηση
Αντικατοπτρισμός ή οφθαλμαπάτη; ΄Κατά καιρούς διάφοροι επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να δώσουν μια εξήγηση, πειστική ή λιγότερο πειστική σχετικά με αυτό το φαινόμενο. Όλες οι επιστημονικές εξηγήσεις συγκλίνουν πάντως στην άποψη, ότι αυτό το οπτικό φαινόμενο έχει άμεση σχέση με την εξάτμιση αυτής της πρωινής δροσούλας.
Μέσα σε συνθήκες πλήρους άπνοιας, η εξάτμιση αυτή δημιουργεί την εντύπωση στο ανθρώπινο μάτι ότι πάνω από το έδαφος υπάρχουν κινούμενες φωτοσκιάσεις, που κατά την εκτίμηση ή την προδιάθεση του κάθε παρατηρητή, αποκτούν συγκεκριμένο σχήμα και κίνηση. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που δύο άνθρωποι ενώ παρατηρούν τον ίδιο Δροσουλίτη την ίδια στιγμή, διατείνονται ότι είδαν διαφορετικά πράγματα. Είναι απλό, η γωνία παρατήρησης του φαινομένου μεταφέρει τις φωτοσκιάσεις με άλλο τρόπο σε κάθε μάτι.
Πηγές: Νικόλαος Κουμαρτζής, «Κάστρα & Θρύλοι στην Ελλάδα», εκδόσεις Δαιδάλεος, Θεσσαλονίκη 2017.
Γιάννης Π. Γκίκας, «Κάστρα – Ταξίδια, στην Ελλάδα του Θρύλου και της Πραγματικότητας», Β’ Τόμος, Εκδοτικός Οίκος «Αστήρ», 1991 (Β’ Έκδοση).
Στρατής Αλ. Μολίνος, «Θρύλοι των Κάστρων μας», Εκδόσεις Φιλιππότη, 1995.
Μ.Γ. Ανδιανάκης. «Το Φρακγκοκάστελλο των Σφακίων», Αθήνα: Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, 1998.
