Σαφέστατα φτωχότερη η Γη. Το σύμπαν όμως έγινε πλουσιότερο από ένα άνθρωπο ταυτόσημο του φωτός και που ο βιολογικός του θάνατος, ασφαλώς, σηματοδότησε την αυτόματη ανάληψή του στα επουράνια για να σμίξει με το υπερουράνιο φως
Ο Γιώργος Γραμματικάκης, ο άνθρωπος που μας γνώρισε το φως, ξεκίνησε το μεγάλο του ταξίδι στο υπερπέραν για να συναντήσει την Κόμη της Βερενίκης προσθέτοντας ταυτόχρονα ένα κεφαλαίο άλφα (Α) μπροστά από το θάνατό του.
Δεν ήταν απλά ένας άνθρωπος των γραμμάτων και των επιστημών… Ήταν τόσο εμπνευσμένος ο λόγος του και η γραφή του, που κατάφερνε το ακατόρθωτο: Να μιλά με όρους αστροφυσικής και να γίνεται κατανοητός από τους απλούς ανθρώπους!
Το θετικό του αποτύπωμα υπάρχει παντού: Στην επιστήμη, στις τέχνες, στην κοινωνία.
Αδυνατώ να προχωρήσω περαιτέρω καθώς θεωρώ σωστότερο να τον αποχαιρετήσω με τα δικά του-εμπνευσμένα λόγια:
Επιστημονικό μου απωθημένο είναι να συνδέσω την ομορφιά της επιστήμης με την ομορφιά της τέχνης. Και η επιστήμη και η τέχνη είναι μορφές δημιουργίας. Ο επιστήμονας που θα βρει μια αλήθεια έχει την ίδια εσωτερική χαρά με το ζωγράφο που θα τελειώσει έναν πίνακα. Ο Πικάσο είπε πως «κανείς δεν ξέρει πότε τελειώνει ένας πίνακας». Το ίδιο αισθάνεται και ο φυσικός. Ακόμα και αν καταλήξει σε κάτι σημαντικό, ρωτά αμέσως αν αυτό είναι το τέλος; Συνήθως, πρέπει να πάει λίγο παρακάτω.
Όσο πληθαίνει το σκοτάδι στην Ελλάδα, εμένα με απασχολεί το φως. Το σκοτάδι και το φως είναι μια σύγκριση που διατρέχει τους πολιτισμούς και τις θρησκείες. Το κακό είναι πως στη Φυσική τα όρια δεν είναι σκοτάδι ή φως. Πάμε σιγά σιγά από το φως στο σκοτάδι. Ακόμα και στο πιο βαθύ σκοτάδι υπάρχει λίγο φως. Αυτό αντανακλά την πραγματικότητα. Ποτέ δεν είναι κάτι τελείως μαύρο και ποτέ δεν είναι κάτι τελείως φωτεινό. Νομίζω ότι η φωτεινή πλευρά της ζωής, της τέχνης της επιστήμης είναι αυτή που καταξιώνει την πορεία του ανθρώπου σε έναν τελείως ασήμαντο πλανήτη.
Πότε, λοιπόν, τελειώνει ένας πόλεμος; Πότε αρχίζει ένας πόλεμος; Το βέβαιο είναι ότι η αρχή ή το τέλος ενός πολέμου, δεν συμπίπτουν με τις ημερομηνίες που αναγράφει η Ιστορία. Όσοι πάντως αναζητούν ακόμα νόμους και μια γραμμική πορεία στην κίνηση της Ιστορίας, είναι επόμενο να απογοητεύονται. Οι τελευταίες δεκαετίες έχουν επιβεβαιώσει τον χαοτικό της χαρακτήρα: κάποιες παράμετροι που δεν προβλέπονται αλλάζουν αιφνιδιαστικά τη δυναμική της. Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, και η επίθεση στους δίδυμους πύργους –για να αναφερθώ μόνον στα σοβαρότερα– ήσαν γεγονότα αναπάντεχα, με ανυπολόγιστες ωστόσο συνέπειες.
Η Ιστορία, η ερμηνεία και οι προβλέψεις της υπήρξαν από παλιά μια αγαπημένη ενασχόληση των ανθρώπων. Δύσκολα βέβαια θα ξεπερασθεί η διεισδυτική ματιά του Θουκυδίδη, και η αλήθεια των διαπιστώσεών του. Ένας όμως από τους κορυφαίους ιστορικούς του 20ου αιώνα, ο Eric Hobsbawm, επισημαίνει μια ενδιαφέρουσα παράμετρο της ιστορίας: «Όλα αυτά» -γράφει στην Εποχή των Άκρων- «επιβεβαιώνουν την καχυποψία που πάντα έτρεφαν πολλοί: ότι η ιστορία, ανάμεσα σε άλλα και πιο σημαντικά πράγματα, περιορίζεται απλώς να καταγράφει τα εγκλήματα και τις τρέλες των ανθρώπων. Δεν βοηθά καθόλου την προφητεία».
Φαίνεται, λοιπόν ότι, οι μόνες προφητείες που ευσταθούν σε έναν πόλεμο, είναι όσες ανέδειξε η αρχαία τραγωδία: Η ύβρις της εξουσίας και οι οιμωγές των θυμάτων, το παράλογο της μοίρας και ο ευτελισμός των ανθρωπίνων αξιών. Ας επιβεβαιωθεί, τουλάχιστον, και εκείνη που θέλει τις Ερινύες να καταδιώκουν πάντοτε τους αδικοπραγούντες.
Παράλληλα με την πραγματική ζωή, κινείται αυτόνομα και η τηλεοπτική ζωή. Η πρώτη υπακούει στη μοίρα ή τις θελήσεις των ανθρώπων. Η δεύτερη σε κανόνες θεαματικότητας, που μόνον κάποια μηχανάκια γνωρίζουν. Δεν πρέπει λοιπόν να εκπλαγούμε αν, κι ενώ ίσως θα ακούγεται ακόμα ο ήχος των σειρήνων και ο θρήνος των θυμάτων –η πραγματική δηλαδή ζωή–, ο πόλεμος θα ενταχθεί στο περιθώριο των τηλεοπτικών ειδήσεων. Άλλα, μικρά και ασήμαντα, θα αρχίσουν να κυριαρχούν.
Υπάρχει όμως και μια άλλη σταθερά των πολεμικών συγκρούσεων. Είναι οι ανταποκριτές και το τεχνικό προσωπικό των ποικίλων μέσων ενημέρωσης, που με ηρωισμό και προσωπικό τους κίνδυνο εκεί, στο πεδίο των μαχών, κρατούν ζωντανή την ενημέρωση και φέρνουν την ανθρωπιστική κρίση στα σπίτια και τις ψυχές μας. Αξίζουν την ευγνωμοσύνη μας.
Ο πόλεμος και τα δεινά του έχουν περιγραφεί από κλασικά έργα λογοτεχνίας, από κινηματογραφικές ταινίες και σπουδαίους ζωγράφους, από θεατρικά έργα και μεγάλους στοχαστές. Κάθε φορά, ωστόσο, είναι σαν όλα να ανακαλύπτονται από την αρχή. Μοιάζει πρωτόγνωρος ο ήχος της αντιαεροπορικής σειρήνας, το βλέμμα του παιδιού που ψάχνει συνέχεια τους δικούς του, η μελαγχολία ενός στρατιώτη που στηρίζεται πια σε δεκανίκια. Μήπως ο πόλεμος δεν περιγράφεται, αλλά απλώς βιώνεται;
Ναι, ο πόλεμος είναι οι βομβαρδισμοί και τα θύματά τους, η ερήμωση και το σκοτεινό αύριο. Είναι όμως, ταυτόχρονα, και μια αόρατη απόγνωση, που δύσκολα αποτυπώνεται.
ΩΣ ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ:
Ψευδαισθήσεις λοιπόν δεν χωρούν. Σε όλες τις στιγμές της ιστορίας της, η ανθρωπότητα βιώνει τον πόλεμο, τη βία και τη βαρβαρότητα. Το πιο έλλογο ον του πλανήτη, ο άνθρωπος, συχνά συμπεριφέρεται παράλογα και καταστροφικά.
Ο ίδιος όμως άνθρωπος δεν έπαυσε ούτε στιγμή να έχει επιτεύγματα μεγάλα, να φτιάχνει σπουδαίες μουσικές και έργα τέχνης, να κατακτά την επιστημονική γνώση ή να αντιμετωπίζει τις ασθένειες. Είναι λοιπόν πάντοτε έτοιμος για το υπέρτατο καλό – ή, όπως σε έναν πόλεμο, για το υπέρτατο κακό.
«Καληνύχτα Κεμάλ. Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ. Καληνύχτα» προειδοποιούν σε μια κορυφαία δημιουργία τους ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Νίκος Γκάτσος. Και επειδή αυτό μοιάζει μια αναπότρεπτη αλήθεια, ως μόνη παρηγοριά στον άνθρωπο απομένουν όσα ο ίδιος δημιουργεί. Η τέχνη, η ποίηση, οι αναζητήσεις της επιστήμης, οι δημοκρατικές αξίες, η αλληλεγγύη προς τον διπλανό, είναι καταφύγιο αλλά και ανάσα, διέξοδος αλλά και ένας ύμνος στην ζωή. Αποτελούν, παράλληλα, μια άμυνα και μια ελπίδα, απέναντι στον επόμενο παραλογισμό της ιστορίας…
Το Υστερόγραφο του γράφοντος
Επικαλούμαι ένα άλλο φως, τον Νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος, την επομένη της αναγγελίας της βράβευσής του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, που έγινε πριν από 44 χρόνια (18/10/1979) είπε τα ακόλουθα από τα οποία τεκμαίρεται η συνάντηση και συμπόρευση της Λογοτεχνίας και ειδικότερα της Ποίησης με την Αστρο-Φυσική ή αλλιώς η μεταθανάτια συνεύρεση του Ποιητή με τον Μέγα Αστροφυσικό και διανοούμενο:
«Ήδη, σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ’ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις.
Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ, ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου.
Για τον πλήρη εξευτελισμό του.
Για την ατίμωσή του.
Οπότε αναρωτιέται κανείς:
Για τι παλεύουμε νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήριά μας;
Παλεύουμε για ένα τίποτα, που ωστόσο είναι το παν.
Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί, που όλα δείχνουν ότι δεν θ’ αντέξουν για πολύ.
Είναι η ποιότητα, που γι’ αυτή δεν δίνει κανείς πεντάρα.
Είναι η οντότητα του ατόμου, που βαίνει προς την ολική της έκλειψη.
Είναι η ανεξαρτησία των μικρών λαών, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό.
Είναι η αμάθεια και το σκότος. Ότι οι λεγόμενοι «πρακτικοί άνθρωποι» -κατά πλειονότητα, οι σημερινοί αστοί- μας κοροϊδεύουν, είναι χαρακτηριστικό.
Εκείνοι βλέπουν το τίποτα. Εμείς το παν.
Πού βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν δεν θα ’μαστε πια εδώ.
Θα είναι, όμως, εάν αξίζει, το έργο κάποιου απ’ όλους εμάς. Και αυτό θα σώσει την τιμή όλων μας -και της εποχής μας».
Καλό ταξίδι στο αστρικό υπερπέραν!
Φωτογραφία: Αντώνης Κατσούνας Antonis N. Katsounas
Ο Γιώργος Γραμματικάκης (δεξιά), πριν από ένα χρόνο, στην παρουσίαση του βιβλίου της Ρέας Γαλανάκη με τίτλο «Εμμανουήλ και Αικατερίνη: Τα παραμύθια που δεν είναι παραμύθια». Αριστερά, ο Πανεπιστημιακός Δημήτρης Γ. Χρηστάκης και δίπλα του η Χριστίνα Μαστρογιωργάκη.
