Το ότι οι αρχαίοι πρόγονοι μας ήταν σοφοί, αποδεικνύεται από πάρα πολλά πράγματα. Ένα από αυτά, ήταν οι τοποθεσίες που επέλεγαν να τιμούν και να λατρεύουν τους θεούς τους.
Το ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου, συγκαταλέγεται σίγουρα σ'αυτή την κατηγορία.
Το Ιερό είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1130 μ. και είναι ένα από τα σημαντικότερα της αρχαιότητας καθώς είναι ο μοναδικός γνωστός μέχρι σήμερα χώρος λατρείας στην Κρήτη και στην Ελλάδα που λειτούργησε επί πολλούς αιώνες χωρίς διακοπή!
Βρίσκεται σε μια τοποθεσία καταπληκτικής ομορφιάς με πεύκα έντονο το στοιχέιο του νερού, κάτι το οποίο φυσικά δεν είναι καθόλου τυχαίο. Συγκεκριμένα, το Ιερό βρίσκεται δίπλα στην πηγή Κρύα Βρύση, ενώ απέχει 5 χιλιόμετρα από την Κάτω Σύμη και καλύπτει μια έκταση 17 στρεμμάτων, από τα οποία έχει ανασκαφεί ένα μέρος τους.
Ιδρύθηκε γύρω στο 2000 π.Χ. και από τα πλούσια ευρήματα που ανασκάφηκαν σε αυτό, εικάζεται ότι η λατρεία γινόταν υπαίθρια, με θυσίες για την πυρά, τελετουργικά δείπνα, υγρές προσφορές κ.α. Η ακτινοβολία και η φήμη του φαίνεται ότι ήταν μεγάλες, γεγονός που καταδεικνύεται τόσο από τα διαφορά δωμάτια που κτίστηκαν γύρω από αυτό για τη φιλοξενία ιερέων και πιστών όσο και από το ότι η θέση του ταυτίζεται με το Ιερόν Όρος, κατά τον Πτολεμαίο, το οποίο βρίσκεται μεταξύ του αρχαίου Τσούτσουρα και της Ιεράπυτνας (σημερινής Ιεράπετρας).
Μέσα στη στάχτη βρέθηκαν χαρακτηριστικά σωληνοειδή σπονδικά σκεύη, λίθινες τράπεζες προσφορών, πήλινα κύπελλα ιεράς κοινωνίας λάτρεων λαμπρής τέχνης υστερομινωικών χρονών, πολλά χάλκινα ειδώλια και ομοιώματα ζώων, ελάσματα με θαυμάσιες χαράκτες παραστάσεις ανδρών, που οδηγούν ή σηκώνουν αγρίμια και άλλα ζώα, ή μέλη ζώων που προσφέρουν για θυσία, και τρία ξίφη (Υστερομινωικά II), εξαίρετης τέχνης.
Βρέθηκαν επίσης πήλινα ειδώλια γυμνής θεάς, παραστάσεις του Ερμή και άλλα. Υπάρχουν επίσης ενεπίγραφα κεραμίδια του ναού με ονόματα δωρητών. Πεζούλες στις γύρω πλαγίες του βουνού χρησίμευαν κατά τις ημέρες της πανήγυρις για την διαμονή των προσκυνητών.
Κοντά στο βωμό, λίγο νοτιότερα, βρέθηκε παλαιότερο ιερό των Μεσομινωικών χρόνων με διάφορα ευρήματα. Λατρευτικά σκεύη, είδος κερνών για πολλαπλές προσφορές σωληνοειδή σκευή για σπονδές.
H ανασκαφή στο ιερό της Σύμης άρχισε το 1972 και χωρίς να έχει ολοκληρωθεί στην περιφέρειά του, σταμάτησε το 2003 για την υπεύθυνη των ανασκαφών Aγγελική Λεμπέση, τους συνανασκαφείς Πολύμνια Muhly και Γιώργο Παπασάββα, τον αρχιτέκτονα Nίκο Zαρίφη και τον συντηρητή μνημείων Kωστή Nικάκη.
Mικρό μέρος του πολυποίκιλου υλικού εκτίθεται στο Mουσείο του Hρακλείου, ενώ ο κύριος όγκος του φυλάσσεται στις αποθήκες της KΓ' Eφορείας. O χώρος του ιερού είναι επισκέψιμος μόνο μετά από συνενόηση με τον αρχαιοφύλακα της περιοχής.
Το Ιερό αποτελεί σίγουρα τον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο στην περιοχή της Βιάννου και έναν από τους σημαντικότερους εκείνης της περιόδου στην Κρήτη, με την τύχη του να μην είναι διαφορετική από πολλούς αντίστοιχους χώρους στην Ελλάδα, για τους οποίους υπάρχει θλιβερή στασιμότητα εδώ και πολλά χρόνια. Κρίνεται αναγκαίο, πως και με τη διαφαινόμενη άνοδο των επισκεπτών λόγω του νέου αεροδρομίου, οι τοπικοί φορείς θα πρέπει να πιέσουν προς το να γίνει ο χώρος τακτικά επισκέψιμος, κυρίως για να δοθεί μεγαλύτερο βάρος στην προστασία του.
