2η Πανελλήνια συνάντηση Μουσείων Εθνικής Αντίστασης
Κυρίες και κύριοι
Νιώθω μεγάλη χαρά και τιμή που βρίσκομαι σήμερα εδώ ανάμεσά σας και σας ευχαριστώ θερμότατα για την πρόσκληση. Σας μεταφέρω τους χαιρετισμούς του Δημάρχου Βιάννου Παύλου Μπαριτάκη και των κατοίκων της μαρτυρικής επαρχίας μας όπου το μαύρο Σεπτέμβρη του 1943 ο τακτικός γερμανικός στρατός διέπραξε το δεύτερο μεγαλύτερο Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα δολοφονώντας εν ψυχρώ 461 πολίτες, λεηλατώντας και καταστρέφοντας τα χωριά της επαρχίας Βιάννου και Δυτικής Ιεράπετρας. Θεωρώ πολύ σημαντική τη συνάντησή μας αυτή, που συμβάλλει στη διάσωση και ανάδειξη της μνήμης της Αντίστασης και της θυσίας του λαού μας αλλά και στη μεταλαμπάδευση της φλόγας για Δικαιοσύνη στις νεότερες γενιές.
Είμαι παιδί της Κατοχής και, δυστυχώς, δεν γνώρισα τον πατέρα μου αφού γεννήθηκα επτά μήνες μετά την εν ψυχρώ δολοφονία του από τους Γερμανούς. Μεγάλωσα, όπως τα δύο μου αδέλφια, ο Χρύσανθος και ο Γιάννης, αλλά και όλα τα παιδιά της επαρχίας Βιάννου, μέσα σε δραματικές συνθήκες φτώχειας, πείνας και ορφάνιας. Δώσαμε ένα πήδο και από την τρυφερή παιδική ηλικία βρεθήκαμε στην ενήλικη ζωή. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν τη συγκίνησή μου που βρίσκομαι σήμερα εδώ ανάμεσά σας, ως συμμαχητής στον αγώνα για Μνήμη και Δικαιοσύνη.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ξεκίνησε στις 20 Μαΐου 1941 και χαρακτηρίστηκε «νεκροταφείο των Γερμανών αλεξιπτωτιστών» και ανάγκασε τον Χίτλερ να διατάξει την απόσυρση των αλεξιπτωτιστών. Όπως λέει η μαντινάδα:
Ο ναζισμός την Κρήτη μας
δεν την ξεχνά ποτές του
γιατί στην Κρήτη εξέγραψε
τσ’ αλεξιπτωτιστές του.
Η Μάχη της Κρήτης ήταν ένα κορυφαίο ιστορικό γεγονός διότι ήταν η πρώτη φορά που οι γερμανικές δυνάμεις συνάντησαν τη μαζική αντίσταση των κατοίκων. Πρόκειται για έναν παλλαϊκό ξεσηκωμό χωρίς προηγούμενο που άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας και έθεσε το θεμέλιο λίθο της Εθνικής και Ευρωπαϊκής Λαϊκής Αντίστασης.
Όταν η Μάχη της Κρήτης έφθανε στο τέλος της και η διαδικασία της συνθηκολόγησης στα Πεζά είχε αρχίσει, στις 30 Μάη του 1941, έγινε ο βομβαρδισμός της κωμόπολης της Άνω Βιάννου που συντάραξε και συγκλόνισε ολόκληρη την περιοχή και τα γύρω χωριά με 18 βόμβες από γερμανικά αεροπλάνα. Αλλά, παράλληλα, η Αντίσταση ξεκινούσε.
Τον Ιούνιο του 1941, λίγες μέρες μετά το τέλος της ηρωικής Μάχης της Κρήτης, ο Νίκος Μανουσάκης από το Βαχό Βιάννου, στέλεχος του Κ.Κ.Ε., κι οι συναγωνιστές του, που είχαν δραπετεύσει μαζί από τη Φολέγανδρο, ιδρύουν την οργάνωση «Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας» και καλούν όλους τους πατριώτες, ανεξάρτητα από κομματική τους τοποθέτηση, να ενωθούν και να αγωνισθούν για την απελευθέρωση της πατρίδας.
Στις 3 Αυγούστου 1941, ο Βιαννίτης ταγματάρχης Αλέξανδρος Ραπτόπουλος, με άλλους επτά συνεργάτες του, ιδρύουν την «Κρητική Εθνική Επαναστατική Επιτροπή» (ΚΕΕΕ), την πρώτη μεγάλη οργάνωση Εθνικής Αντίστασης στην Κρήτη, και εγκαθιστούν το αρχηγείο της στην Άνω Βιάννο. Ο Αλέξανδρος Ραπτόπουλος επέδειξε σπουδαία πατριωτική δράση αλλά έγινε αντιληπτός από τους κατακτητές, οι οποίοι τον καταδίκασαν σε θάνατο και τον εκτέλεσαν μαζί με τον στενό του συνεργάτη Εμμανουήλ Σταματουλάκη, από την Κάτω Βιάννο, στις φυλακές Αγυιάς Χανίων, στις 3 Σεπτεμβρίου 1942.
Από το 1942 άρχισε να αναπτύσσεται στα βουνά της Βιάννου ένα ισχυρό αντιστασιακό κίνημα. Οι Γερμανοί αρχίζουν να εμφανίζονται κυρίως στη Βιάννο και στα παραλιακά χωριά της Άρβης και του Τσούτσουρου. Το αντάρτικο της Βιάννου, που εξελίχθηκε στη σημαντικότερη αντιστασιακή δύναμη της Κρήτης, εφοδιάζεται και τρέφεται από το ντόπιο πληθυσμό, που αψηφά τον θανάσιμο κίνδυνο.
Η πάλη ενάντια στους φασίστες κατακτητές είναι πολύμορφη. Ο κάθε Βιαννίτης και η κάθε Βιαννίτισσα γίνεται ένας συντελεστής του αγώνα και της νίκης για την λευτεριά, για μία Ελλάδα της δικαιοσύνης, της ισότητας και της προκοπής σ’ έναν κόσμο ειρήνης και δημιουργίας.
Εμπρός! Όλοι οι ζωντανοί Βιαννίτες και Βιαννίτισσες ατσαλώσετε τα χέρια σας και την ψυχή σας για τον υπέρτατο αγώνα.
Για να ελέγξουν τις κινήσεις των ανταρτών, τον Αύγουστο του 1943 οι Γερμανοί εγκαθιστούν ένα φυλάκιο από τρεις στρατιώτες (δήθεν «πατατάδες») στο χωριό Κάτω Σύμη, στους πρόποδες των Λασιθιώτικων βουνών.
Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 η Ιταλία συνθηκολογεί με τους Συμμάχους και εγκαταλείπει τον Άξονα, γεγονός που εξαγριώνει τους Γερμανούς, οι οποίοι, όπως όλα τα στοιχεία δείχνουν, έχουν θέσει από καιρό την επαρχία Βιάννου στο στόχαστρό τους και ψάχνουν αφορμή για να την αιματοκυλίσουν. Κυκλοφορεί ευρέως η φήμη ότι επίκειται απόβαση των Άγγλων στα παράλια της επαρχίας Βιάννου. Η «πληροφορία» αυτή οδηγεί την ομάδα του Μανώλη Μπαντουβά σε μία τραγικά εσφαλμένη εκτίμηση. Μέσα στην ατμόσφαιρα πολεμικής έξαρσης και αναμονής θετικών εξελίξεων, ένα κλίμα που υπήρχε σε όλη την Ελλάδα αλλά πιο έντονα στη Βιάννο, τη νύχτα της 9ης Σεπτεμβρίου 1943, δύο στρατιώτες του φυλακίου της Σύμης εξουδετερώνονται από τους αντάρτες.
Στις 12 Σεπτεμβρίου ισχυρή δύναμη του τακτικού γερμανικού στρατού συγκεντρώνεται στην Άνω Βιάννο και προχωρά προς την Κάτω Σύμη έχοντας μαζί της, ως ασπίδα, 20 περίπου Έλληνες ομήρους, μεταξύ των οποίων και τον παπά Μαθιό Γιαλιαδάκη από το Κεφαλοβρύσι.
Όμως ενωμένη η Εθνική Αντίσταση της Βιάννου, με επικεφαλής τους Δημήτρη Παπά, Χρήστο Μπαντουβά, Γιώργη Νιριανό και Γιάννη Ποδιά, τους αιφνιδιάζουν πλήρως. Η Μάχη της Σύμης εξελίσσεται σε πανωλεθρία για τη Βέρμαχτ που έχει βαριές απώλειες, σε αντίθεση με τους αντάρτες που έχουν μόλις ένα νεκρό και δύο τραυματίες. Η Μάχη της Σύμης θεωρείται η δεύτερη μεγαλύτερη νίκη της Αντίστασης στην Κρήτη μετά τη Μάχη της Παναγιάς.
Μετά τη Μάχη της Σύμης οι Γερμανοί, που συνήθιζαν μετά τις ουκ ολίγες ήττες τους στις αναμετρήσεις με την Εθνική Αντίσταση σε όλη την Ελλάδα να ξεσπούν στον άμαχο πληθυσμό τουφεκίζουν εν ψυχρώ όσους άμαχους βρήκαν στο διάβα τους στην Κάτω Σύμη και στον Πεύκο. Αυτό μαθεύτηκε γρήγορα και οδήγησε πολλούς κατοίκους των χωριών της Βιάννου να κρυφτούν φοβούμενοι το δολοφονικό μένος των Γερμανών.
Στις 13 Σεπτεμβρίου, την παραμονή των ομαδικών εκτελέσεων, συγκέντρωσαν στον Άγιο Βασίλειο όσους βρίσκονταν εκεί, και αφού τους διαβεβαίωσαν ότι όσοι ήταν στα σπίτια τους δε θα πάθαιναν τίποτα, τους είπαν ότι όσοι βρίσκονταν εκτός θα θεωρούνται αντάρτες, θα εκτελούνται επιτόπου και τα σπίτια τους θα καίγονται. Η είδηση διαδόθηκε και στα γύρω χωριά, και πολλοί που κρύβονταν γύρισαν στα σπίτια τους.
Ο Στρατηγός Μπρόγιερ, Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης, δίνει μία τρομερή διαταγή – μνημείο βαρβαρότητας: «Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών καθώς και όλους όσοι συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας».
Πάνω από 2.000 άντρες μαζεύτηκαν στη Βιάννο και χωρίστηκαν σε ομάδες για να θέσουν σε εφαρμογή τη συστηματική καταστροφή των χωριών και των κατοίκων.
Το πρωί της Τρίτης 14 Σεπτεμβρίου 1943, ημέρα του Τίμιου Σταυρού έβαλαν φωτιά στον Πεύκο και τη Σύμη και εισέβαλαν στα Αμιρά και σε άλλα χωριά της επαρχίας μας.
Από τις 14 έως τις 16 Σεπτεμβρίου του 1943, 461 Έλληνες δολοφονήθηκαν στην επαρχία Βιάννου, στο δεύτερο μεγαλύτερο Ολοκαύτωμα της χώρας. Μόνο από τον Αμιρά, το χωριό μου, δολοφόνησαν 114 συγχωριανούς μας. Ανάμεσά τους και ο πατέρας μου Αριστομένης, οι τρεις αδελφοί του, Παύλος, Ιωάννης και Ματθαίος και ο παππούς μου, Νικόλαος. Συνολικά πέντε άτομα από το ίδιο σπίτι! Δύο ακόμα αδέλφια του πατέρα μου στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα αλλά επέζησαν. Από την ευρύτερη οικογένεια μετράμε πολύ περισσότερους νεκρούς.
Αλλά οι Γερμανοί δήμιοι δεν είχαν ιερό και όσιο: στον Αμιρά και στη συνέχεια στον Κρεββατά οι σφαγείς χόρευαν επί των πτωμάτων και ειρωνεύονταν τις ολοφυρόμενες βαρυπενθούσες γυναίκες. Και στη συνέχεια λεηλάτησαν τα χωριά. Μετά τις εκτελέσεις, οι Γερμανοί προχωρούν στην εκκαθάριση κάθε ανθρώπινης ύπαρξης εντός της «νεκρής ζώνης, που είχαν ήδη κηρύξει, από τα παράλια της Βιάννου και σε βάθος πέντε χιλιομέτρων. Το δράμα όμως της Βιάννου συνεχίστηκε: στις 30 Σεπτεμβρίου ειδικά συνεργεία Γερμανών άρχισαν να κατεδαφίζουν με δυναμίτες και να πυρπολούν τα χωριά που είχαν εκκενωθεί.
Υπάρχουν, πλέον, πολλές ενδείξεις ότι το Ολοκαύτωμα της Βιάννου ήταν ένα προαποφασισμένο έγκλημα καθώς οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να ανεχθούν το ανυπότακτο φρόνημα των κατοίκων της. Η οργανωμένη, δε, προσπάθεια του τακτικού γερμανικού στρατού να αποσείσει τις ευθύνες του για το ειδεχθέστατο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, παραχαράσσοντας την Ιστορία τονίζει, έτι περαιτέρω, την απαξία της βαρύτατης αυτής εγκληματικής πράξης του Γ΄ Ράιχ.
Μετά το Ολοκαύτωμα τα όμορφα και γραφικά χωριά της Βιάννου αλλάζουν ολοκληρωτικά όψη. Παντού καπνισμένα ερείπια, μαύρα ρούχα, θλιμμένα πρόσωπα, χαραγμένα ανεξίτηλα από την τραγωδία. Στο εξωτερικό όσων σπιτιών μένουν στη θέση τους βλέπει κανείς μαύρους σταυρούς – έναν για κάθε νεκρό. Ο πόνος, οι φοβερές στερήσεις, η πείνα, η δυστυχία στοιχειώνουν τη ζωή όσων επέζησαν.
Όμως οι ηρωικοί κάτοικοι της Βιάννου δεν υπέκυψαν. Η γυναίκα της Βιάννου, με μόνο όπλο και σύντροφο την αγάπη και για τους νεκρούς της και για τους ζωντανούς της, αναδύεται μέσα από τα σκοτεινά νερά του πόνου, στην υπέροχη αγωνίστρια και ηρωίδα. Και η γιαγιά και η μάνα και η αδελφή και η κόρη και η θεία, φύλαξαν μέσα στην καρδιά τον πόνο τους, συγκράτησαν τις βρύσες των δακρύων τους, φόρεσαν μαζί με το κατάμαυρο τσεμπέρι και την υπομονή και την ελπίδα και μπήκαν στο στίβο του μεγάλου αγώνα.
Και πέντε, μόλις, μήνες μετά το Ολοκαύτωμα ο λαός της Βιάννου στέριωσε νέο αντάρτικο στην περιοχή και διοχέτευσε αντάρτες που έδρασαν στις μάχες της Παναγιάς, του αεροδρομίου Καστελλίου Πεδιάδας (μέσα Σεπτεμβρίου 1944) και στη νικηφόρα μάχη του Μαραθίτη-Φορτέτσας (11 Οκτωβρίου 1944)!
Σήμερα, 80 χρόνια μετά τη λήξη της Κατοχής, κανείς δεν μπορεί να ξεχνά το γεγονός ότι το Γ’ Ράιχ αιματοκύλισε, λεηλάτησε, λήστεψε και ισοπέδωσε την επαρχία Βιάννου και ολόκληρη της Ελλάδα! Για να υπάρξει κάθαρση στην τραγωδία της Κατοχής απαιτείται ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ! Μόνο με «Δικαιοσύνη και Αποζημίωση!» θα επέλθει η κάθαρση στην ανείπωτη τραγωδία της Κατοχής! Ή, στη γλώσσα που μοιάζουν να καταλαβαίνουν καλύτερα: οι κανόνες είναι κανόνες, οι οφειλές πρέπει να αποδοθούν. Keine Tricks! (Κάινε Τρικς - Χωρίς κόλπα!)
Από τις αρχές Ιουλίου 1944 οι Γερμανοί που έμεναν στην επαρχία άρχισαν να την εγκαταλείπουν οριστικά και τα παραλιακά φυλάκια της Ψαρής Φοράδας, Άρβης , Κερατόκαμπου, κλπ.
Γρήγορα, η εξουσία στην επαρχία προχώρησε σε λαϊκές συνελεύσεις σε όλα τα χωριά, από τις οποίες εκλέχθηκαν επιτροπές τοπικής αυτοδιοίκησης και δικαιοσύνης (Ειρηνοδικείο, Αγρονομείο). Την περίοδο αυτή οι νέοι της επαρχίας Βιάννου προχώρησαν στην έκδοση εφημερίδας με τίτλο «ΒΙΑΝΝΙΤΙΚΑ ΝΕΑ». Εφημερίδα χειρόγραφη που τυπωνόταν σε αυτοσχέδιο πολύγραφο 8 μηνιαία φύλλα. Οργάνωσαν λαχειοφόρο αγορά, για να καλύψουν τα έξοδα. Παράλληλα υπήρχε έντονο ενδιαφέρον για την ίδρυση Αγροτικών Συνεταιρισμών.
Ο θάνατος νικήθηκε. Η ζωή χαμογέλασε και ξαναβγήκε μέσα από τα φτωχικά σπίτια ρωμαλέα και όμορφη. Οι βασιλικοί ξαναφούντωσαν στις γλάστρες και τριανταφυλλιές ξανάνθισαν. Τα χωριά της επαρχίας, στο πείσμα εκείνων που ήθελαν τον αφανισμό τους, αναστήθηκαν και έδειξαν στον ήλιο τις χάρες και τις ομορφιές. Η ζωή, ρήγισσα και παντοκρατόρισσα, έστησε θριαμβευτικά το θρόνο της πάνω στα αγιασμένα από το αίμα και τα δάκρυα χώματα της επαρχίας Βιάννου».
*Ο Αριστομένης Α. Συγγελάκης είναι πρόεδρος της Ένωσης Θυμάτων Δήμου Βιάννου
Σημείωση: Στην κεντρική φωτογραφία μια σημαντική συνάντηση στη Λάρισα, στην εκδήλωση για τα Μουσεία Αντίστασης, όπου παρέστη και ο Μιχάλης Μάστορας, γιος του εκτελεσθέντα πατέρα του, μαθηματικού-σπουδαίου μουσικού και συνθέτη Στάθη Μάστορα που εκτελέστηκε στις 15-9-1943 από τον Γερμανικό τακτικό στρατό κατοχής στον Άγιο Βασίλειο Βιάννου : Από αριστερά Αριστομένης Α. Συγγελάκης, η κ. Γιάννα και ο σύζυγός της κ. Μιχάλης Μάστορας και δεξιά ο Αριστομένης Ι. Συγγελάκης.