Στην Κρήτη όπως και σε όλη την Ελλάδα άλλωστε, τα γαϊδουράκια ήταν το δεξί χέρι του αγρότη. Ήταν το μεταφορικό μέσο της οικογένειας, το υποζύγιον πολλές φορές ή το μέσον έλξης στη δούλεψη του αγρότη, η κούνια ενίοτε για τα μικρά, νυσταγμένα αγροτόπουλα.
Ο γάιδαρος ή γάδαρος, το γαϊδούρι ή ο όνος (στα αρχαία), είναι είδος συγγενικό με το άλογο και την ζέβρα, στην οποία μοιάζει και περισσότερο στα φυσικά χαρακτηριστικά. Το θηλυκό του είναι η γαϊδάρα, γαδάρα ή γαϊδούρα. Είναι κατοικίδιο εξημερωμένο θηλαστικό ζώο που ανήκει στην τάξη περισσοδάκτυλα. Ανήκει στο γένος Equus της οικογένειας των ιππιδών, της υπόταξης των ιππόμορφων και θεωρείται ότι προέρχεται από το άγριο αφρικάνικο είδος Equus asinus. Είναι δηλαδή ένα είδος του γένους «άλογο» (Ίππος - Equus), το οποίο υπολογίζεται ότι εξημερώθηκε κατά το 4000 π.Χ. από τους Αιγύπτιους. Υπάρχουν αρκετές φυλές όνων κυρίως σε Ασία και Αφρική. Στην Ελλάδα έχουμε τον Αρκαδικό όνο. Συναντάται στην Πελοπόννησο και αποτελεί μοναδική ελληνική φυλή (42% του ελληνικού πληθυσμού όνων).
Πρόκειται για ζώο που φημίζεται για την παροιμιώδη υπομονή του. Αποτελεί επίσης σύμβολο ταπεινότητας, κάτι που υποδηλώνεται και στην Καινή Διαθήκη, με την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα «επί πώλου όνου». Στα «Φωκικά» του Παυσανία αναφέρεται ο όνος σε ζωγραφιές του Πολυγνώτου που αναπαριστούν γεγονότα του Τρωικού πολέμου. Οι ζωγραφιές αυτές υπήρχαν στη Λέσχη Κνιδίων στους Δελφούς
Από τη διασταύρωση αλόγου (συγκεκριμένα φοράδας) και γαϊδάρου προέρχεται το μουλάρι, ενώ από τη διασταύρωση αλόγου και θηλυκού γαϊδάρου προέρχεται ο γίννος (γαϊδουρομούλαρο). Χρησιμοποιούνται ως ζώα φορτίου, έλξης και ιππασίας τα τελευταία όμως χρόνια εκτρέφεται και για γαλακτοπαραγωγή, ενώ το κρέας του κατατάσσεται στα πλέον ποιοτικά.
Ο όνος σε σύγκριση με το άλογο έχει πολύ μεγάλη αντοχή (φορτίου και έλξης) στην κοπιώδη εργασία, στον καύσωνα, στις ασθένειες (ειδικά σε παθήσεις των κάτω άκρων), στην πείνα και την δίψα. Είναι εξαιρετικά λιτοδίαιτος, τρώει κυρίως λαχανικά και σιτηρά, πολύ υπομονετικός και μακροβιότερος του αλόγου (ζει έως και πάνω από 40 χρόνια). Σε αντίθεση με τον ίππο, ο όνος μειονεκτεί στην ταχύτητα και στο σωματικό μέγεθος.
Όλοι έχουμε ακούσει να λένε ότι τα γαϊδούρια κλωτσάνε και δαγκώνουν. Έχετε δει γαϊδούρια να παίζουν, να τρέχουν, να κυλιούνται;
Θα πιστεύατε ότι ένα γαϊδούρι μπορεί να παίξει κρυφτό ή να αγκαλιάσει έναν άνθρωπο; Θα πιστεύατε πως το γαϊδουράκι θα είναι εξίσου οικόσιτο όπως και το σκυλάκι σας; Αρκεί να υπάρχει ο κατάλληλος χώρος βέβαια...Ενώ χρησιμοποιούμε συνέχεια εκφράσεις όπως “είσαι γαϊδούρι”, “αντέχει σαν γομάρι”, “έχει γαϊδουρινή υπομονή”, ξέρουμε τίποτε περισσότερο γι' αυτό;
Μήπως τελικά είναι ένα παρεξηγημένο και άγνωστο σε εμάς ζώο;
Το γαϊδουράκι ήταν αυτό που μπορούσε να περπατήσει στα κακοτράχαλα χαράκια και να κουβαλήσει τόνους ξύλα ή καλάθια με προϊόντα στην πλάτη του. Ήταν αυτό που μετέφερε την οικογένεια τους γέροντες ή ακόμα και τους αρρώστους στην πλησιέστερη πόλη. Ήταν αυτό που έζευε το αλέτρι ή τον ζυγό με τις ζεύγλες για να σπείρει, να αλωνίσει, να αλέσει ή να κουβαλήσει τα άλετρα στον μύλο ή και να γυρίσει τον νερόμυλο ακόμα...
Σήμερα αυτό το υπομονετικό καλοκάγαθο ζωάκι έχει εκλείψει πια από την καθημερινότητα της κρητικής οικογένειας και την θέση του έχουν πάρει τα 4Χ4 αγροτικά οχήματα και τα λογής λογής μηχανήματα για την ενίσχυση της αγροτικής ζωής και το συμπαθέστατο τετράποδο έχει ξεχαστεί και παραγκωνιστεί πια από τη ζωή μας. Για χρόνια δούλεψε δίπλα στον άνθρωπο της υπαίθρου, κουβάλησε, υπόμεινε, στήριξε αδιαμαρτύρητα.
Όταν τα μηχανήματα πήραν τη θέση του στη δουλειά, το γαϊδούρι παραμερίστηκε, με κίνδυνο την εξαφάνιση του. Πρόκειται όμως για ένα πολύ ιδιαίτερο ζώο που το προσπεράσαμε χωρίς να κοιτάξουμε καλύτερα τα χαρίσματα του.
Ιδιαίτερα κοινωνικό, έξυπνο, γεμάτο περιέργεια, παιχνιδιάρικο και εντυπωσιακά τρυφερό, το γαϊδούρι μπορεί να γίνει ένας εξαιρετικός σύντροφος στη σύγχρονη ζωή και να μας χαρίσει στιγμές χαράς, δράσης αλλά και γαλήνης μέσα από καινούργιες δραστηριότητες που θα σέβονται τη φύση και τις ανάγκες του.
Όπως συμβαίνει σε κάθε τι στη φύση, όλα όσα έχουν να κάνουν με το γάιδαρο δεν είναι τυχαία. Σχεδόν όλα του τα χαρακτηριστικά έχουν σχέση με την προέλευσή του. Προκειμένου να επιβιώσει στην έρημο, όπου αναγκάστηκε να ζήσει, βρήκε τρόπους, ανέπτυξε τεχνικές και προσάρμοσε όλη του την ύπαρξη και λειτουργία ώστε να τα καταφέρει σε εκείνο το ιδιαίτερα δύσκολο περιβάλλον.
Θεωρείται το δεύτερο μετά την καμήλα ανθεκτικότερο ζώο στην έλλειψη νερού (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν το χρειάζεται).
Είναι ιδιαίτερα καρτερικό και φιλότιμο με πολύ δυνατή μνήμη και αυξημένη κρίση (γι' αυτό και πολλές φορές παρεξηγείται ως πεισματάρικο).
Μπορεί να ζήσει έως και 50 χρόνια και είναι εξαιρετικός οδοιπόρος σε κακοτράχαλα εδάφη. Έχει βροντερή φωνή και τεράστια αυτιά. Η φωνή του ακούγεται μέχρι και τρία χιλιόμετρα μακριά. Τα μεγάλα αφτιά είναι γεμάτα αιμοφόρα αγγεία και χρησιμεύουν στο να αποβάλει θερμότητα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος κι έτσι να κρατάει σταθερή τη θερμοκρασία του.
Το γαϊδουράκι γεννάει μετά από κύηση 12 μηνών και η περίπτωση διδύμων είναι εξαιρετικά σπάνια.
Το γαϊδούρι είναι ζώο που στη φύση ζει σε αγέλες. Γι αυτό και δεν του αρέσει καθόλου η μοναχική ζωή. Αν δεν μπορεί κάποιος να έχει δύο γαϊδουράκια, τότε τουλάχιστον ας έχει ένα άλλο ζώο για παρέα. Μια κατσίκα, μια κότα, ένα πρόβατο. Τα σκυλιά όμως σαν απόγονοι των λύκων είναι ο φυσικός εχθρός όλων των ιπποειδών. Τα γαϊδούρια ακόμα και όταν ζουν μέσα σε αγέλη είναι πολύ συνηθισμένο να δένονται ιδιαίτερα με κάποιο άλλο. Είναι ο «κολλητός» τους φίλος. Αυτή είναι μια αδιάρρηκτη φιλία που πρέπει να σεβόμαστε πολύ. Αν ο ένας από τους δύο πεθάνει, λένε ότι πρέπει να αφήσεις τον άλλον δίπλα στην σωρό για αρκετή ώρα μέχρι να το συνειδητοποιήσει. Αλλιώς θα παραμείνει να αναζητά τον χαμένο του σύντροφο για πάντα. Αυτό σημαίνει πως τα ζωάκια αυτά είναι εξίσου συναισθηματικά με τον άνθρωπο.
Το γαϊδουράκι όπως είπαμε είναι ένα ζώο αγέλης και πρέπει να ζει κοντά με άλλα ζώα κι όχι δεμένο και απομονωμένο σε κάποιον στάβλο. Εκεί θα πάει μόνο του αν το κρίνει σκόπιμο. Ο στάβλος πρέπει να παίζει το ρόλο του καταφυγίου στο οποίο το ζώο μπαίνει όταν και αν το κρίνει αναγκαίο.
Οι ειδικοί τονίζουν τα εξής:
"Όταν είναι ελεύθερα, τα γαϊδούρια τρέχουν, τινάζονται, κυλιούνται, ξαπλώνουν. Ένα δεμένο ζώο δεν κάνει τίποτε από αυτά. Προσέχει μόνο να μην μπερδευτεί στο σχοινί του.
Το αποτέλεσμα είναι ένα αγύμναστο και άκαμπτο ζώο χωρίς μύες στη πλάτη που τραυματίζεται ευκολότερα από το σαμάρι και πολύ πιο γρήγορα αποκτά προβλήματα από το κουβάλημα φορτίου.
Μακάρι όλοι οι κάτοχοι ιπποειδών στη χώρα μας να καταλάβουν πόσο σημαντική είναι η ελεύθερη κίνηση αυτών των ζώων.
Τα γαϊδουράκια έχουν τεράστια ανάγκη τη σωματική επαφή του ενός με το άλλο. Αυτός είναι άλλος ένας λόγος για να μην μπαίνουν σε χωριστούς στάβλους ή να μην ζουν δεμένα μακριά το ένα από το άλλο.
