Μόρτες ή Μόρτηδες, ήταν αυτοί που στην πανδημία χολέρας το 1854 στην Αθήνα είχαν αναπτύξει ένα είδος ανοσίας και με αρκετά μεγάλο τίμημα μάζευαν και έθαβαν τα πτώματα από τα σπίτια και τους δρόμους.
Ονομάστηκαν Μόρτες από το Γαλλικό «la mort» που σημαίνει θάνατος.
Τον Μάιο του 1854 Άγγλοι και Γάλλοι στρατιώτες αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και τον κατέλαβαν.
Ήταν η περίοδος του Κριμαϊκού πολέμου όπου οι Ρώσοι πολεμούσαν εναντίον της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Τα στρατεύματα δεν έφεραν μόνο πολιτική και στρατιωτική πίεση στη χώρα, αλλά και την χολέρα.
Μια φονική επιδημία που άρχισε να εξαπλώνεται από τον Πειραιά στα νησιά του Αργοσαρωνικού και τις Κυκλάδες και αργότερα στην Αθήνα.
Τόσο οι ξένοι στρατιώτες όσο και οι ντόπιοι κάτοικοι αρχικά υποτίμησαν την αρρώστια.
Ο Γάλλος διοικητής Μπαρμπιέ ντε Τινάν, δεν ενέκρινε τη δημιουργία ειδικής ζώνης που θα απέκλειε τον Πειραιά από τη Αθήνα.
Οι τοπικές αρχές αδράνησαν.
Μόνο όταν έγιναν γνωστοί οι πρώτοι μαζικοί θάνατοι, ο Πειραιάς μπήκε σε καραντίνα.
Οι Πειραιώτες εγκατέλειπαν μαζικά τα σπίτια τους για να μην κολλήσουν τη χολέρα προσπαθώντας να πάνε στα κοντινά νησιά όπου οι κάτοικοι τους αντιμετώπισαν με μεγάλη εχθρότητα φοβούμενοι ότι θα τους κολλήσουν. Στην Αίγινα πχ τους πετροβολούν και δεν τους αφήνουν καν να αποβιβαστούν.
Υπήρξε και τεράστια εκμετάλλευση της ανάγκης για στέγαση και καταγράφονται περιπτώσεις όπου νοίκιαζαν στάβλους στους ιδιότυπους αυτούς μετανάστες σε εξαιρετικά υψηλές τιμές.
Δεν είναι σαφές πώς έφτασε η ασθένεια στην Αθήνα. Το επικρατέστερο σενάριο είναι ότι τα πρώτα θύματα ήταν δύο πλύστρες στις οποίες δόθηκαν να πλυθούν τα ρούχα ενός ασθενούς από τη Σύρο που είχε χάσει τη ζωή του από τη χολέρα.
Μέσα σε 15 μέρες η επιδημία χολέρας θέριζε τους Αθηναίους.
Οι περισσότεροι Αθηναίοι αντιμετώπισαν την επιδημία με τον ίδιο τρόπο με τους Πειραιώτες. Με τη μαζική φυγή.
Η εκκλησία που πίστευε ότι η χολέρα προέκυπτε λόγω της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τον λόγο του Θεού, συνέστησε τη μετάνοια σαν τρόπο αντιμετώπισης.
Η επιδημία σταμάτησε τον Δεκέμβριο του 1854. Υπολογίζεται ότι συνολικά σε Αθήνα και Πειραιά έχασαν τη ζωή τους περίπου 3.000 άνθρωποι,
Ανάμεσα σε αυτούς και το σύνολο σχεδόν των νεκροθαυτών της Αθήνας με αποτέλεσμα έναντι αδράς αμοιβής η κυβέρνηση να ζητήσει την βοήθεια αυτών που ονομάστηκαν «Μόρτες» ή «Μόρτηδες».
