Απο τον ΙΕ΄αιώνα οι Κρητικοί ζούσαν κάτω απο τον απειλητικό ήσκιο της τουρκικής επιδρομής.
Ο Σουλτάνος, σιγά αλλά σταθερά άπλωνε την κυριαρχία του στα ελληνικά εδάφη, που έμεναν ακόμα στα χέρια των Φράγγων. Το 1500 οι Τούρκοι πήραν τη Μεθώνη και την Κορώνη, το 1522 τη Ρόδο, το 1540 τη Μονεβασία και το Ανάπλι, το 1566 τη Χίο, το 1570 την Κύπρο. Πρόσφυγες ερχόταν κάθε τόσο στη Κρήτη για να βρούν άσυλο. Οι Κρητικοί ένιωθαν ότι και η δική τους σειρά δεν θα αργούσε να φθάσει.
Οι Τούρκοι και οι σύμμαχοί τους οι Μπαρμπαρέζοι κουρσάροι, έκαναν επιδρομές στην Κρήτη, την λεηλατούσαν και έπαιρναν σκλάβους στη Μπαρμπαριά. Τρομερή ήταν η επιδρομή του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, το 1538, και του Ουλούτς Αλή το 1567.
Καινούργιες λεηλασίες έγιναν στα κρητικά παράλια, κατά την διάρκεια της τουρκικής εξστρατείας στην Κύπρο (1570- 1571). Τον Σεπτέμβριο του 1570, οι κρητικοί είδαν να φθάνει για να εφοδιαστεί στο Κάστρο η " αρμάδα" οι ενωμένοι στόλοι του βασιλιά της Ισπανίας, του Παππικού κράτους και της Βενετίας, που πήγαιναν να βοηθήσουν την Κύπρο.
Λίγο αργότερα ξαναείδαν τον ίδιο στόλο να γυρίζει άπρακτος, και να ναυαγεί ανάμεσα στη Ντία και στο Κάστρο..."Και ήλθασιν εις την Κρήτην με μεγαλότατην βροχήν και φουρτούνα, όπου έριξεν η θάλασσα όξον εις τον άμμον ένα καλόν μερτικόν απο κάτεργα και καράβια...". Τα χρόνια αυτά η Κρήτη βρίσκεται σε πολεμικό συναγερμό, και το ίδιο γινόταν κάθε φορά που η Βενετία πίστευε ότι οι Τούρκοι ετοίμαζαν εκστρατεία. Το Κάστρο εκείνες τις μέρες πλημμύριζε απο βουνίσιους τοξότες, που βιαστικά στρατολογημένοι κατέβαιναν να υπερασπίσουν την πολιτεία. Καθημερινά ήταν τα επεισόδια λίγο πριν τον Κρητικό Πόλεμο. Κάθε τόσο έφθαναν στην Κρήτη τουρκικές γαλέρες, που οι Χριστιανοί σκλάβοι τους τις είχαν κυριέψει, και οδηγήσει σε κρητικό έδαφος.
Μια ζοφερή εικόνα απο αρρώστιες, ναυάγια και πολεμικούς κινδύνους, που πλησίαζαν, δίνει ο Γρηγορόπουλος, που γράφει στα 1500 απο την Κρήτη στο γυιό του στη Βενετία. "Ισθι, αγαπητέ, ότι οι ασεβείς επόρθησαν την Μεθώνην, και τους άνδρας εποίμανον εν ράβδω σιδηρά, την δε Κωρώνην εν αγάπη και προδοσία. Ισθι ότι η τριήρης του Πασχαλίγου κατέλαβε τον βυθόν και εκορέσθησαν πάντες ύδατος... Ισθι ότι η ημετέρα πόλις ασθενεί πλήστα... Ημείς δε μακάριοι εσμέν, ότι εστέ εν αυτή τη λαμπρά πόλιν..."
Ο φόβος του θανάτου, η αίσθηση του πρόσκαιρου, ήταν καθημερινή βασανιστική εμπειρία για τους ανθρώπους. Οπως στη Δύση έτσι και εδώ στα τέλη του μεσαίωνα, οι ψυχές κατέχονται απο τη μελαγχολική σκέψη της φθοράς. Αργότερα με τη δροσερή πνοή της Αναγέννησης, οι τάσεις αυτές περιορίζονται. Υπάρχει ομως πάντα η βαθειά και δικαιολογημένη ανησυχία για το αβέβαιο μέλλον.
Οι Κρητικοί παρακολουθούν με φόβο τα ουράνια φαινόμενα, προβλέποντας σε αυτά σημάδια μελλοντικών συμφορών. Ετσι είδαν με αγωνία τον κομήτη του 1577, που με το παράξενο σχήμα του, και τη λάμψη του, που ήταν ορατή και το μεσημέρι, είχε κάνει φοβερή εντύπωση σε όλη την Ευρώπη. Ενα σχέδιο του Γεωργίου Κλώντζα, απεικονίζει τον κομήτη πάνω απο τα καμπαναριά και τα σπίτια μιας πόλης της Κρήτης. Αργότερα ο Μπουνιαλής θα βάλει στο στόμα του Κάστρου τους στίχους:
...Ας θλιβεί για λόγου μου πάσα λοής κομήτης,
σημάδι του πολέμου μου, οπού ΄δειχνε σε μένα...
Οι χρησμοί προφήτευαν γιά το Κάστρο και την Κρήτη, όπως άλλοτε γιά τήν Πόλη, τρομακτικές σφαγές και καταστροφές. "Μέλλει δε δούναι η γή δυσωδείαν πολλήν από των σωμάτων των ανθρώπων... Καί αιματοχυσίαι πολλαί γεννήσονται επί του Χάνδακος και ουαί επί τούς μεγιστάνους αυτής, και οι εκκλησίαι αυτής αργαί έσονται, έως τριών... ". " Καί ουαί σοι, Κρήτης, εν τω κσιρώ εκείνω, ότι οι κατοικούντες εν αυτή, μετά κλαυθμού και οδυρμού βοήσουσιν, εν τω καιρώ εκείνω, ότι μιασθήσεται η νήσος αύτη υπό των αθέων εθνών... ότι πολλα αίματα χυθήσονται υπέρ σού...". Αλλά υπήρχαν και χρησμοί ελπίδας, γιά την μελλοντική ανάσταση του Γένους: "Και αρμάδα τότε πολλή και δύναμις των Ρωμαίων έσεται..."
Κάπως έτσι ζούσε η Κρήτη τα τελευταία χρόνια της Ενετικής κατάκτησης, με τον τρόμο, και την αναμονή της καινούργιας δοκιμασίας πού καθε μέρα πλησίαζε. Η τουρκική κατάκτηση του νησιού, έμελλε να θέση ένα τέρμα στήν κρητική αναγέννηση, και να απλώσει ένα βαθύ σκοτάδι στις καρδιές του ελληνισμου της Κρήτης. Αλλά πάντα το φως νικά το σκότος στο τέλος, και ετσι και εδώ η επανάσταση του ΄21 ήρθε και έφερε μια καινούργια άνοιξη, διώχνοντας τον βάβαρο κατακτητή.
*Ο Γιάννης Ταβερναράκης, είναι ιστορικός ερευνητής
