Η εκκλησία μας σοφά σκέφτηκε την αντικατάσταση παλιών εορτών και θεοτήτων με εορτές και αγίους της νέας θρησκείας.
Εκεί που ήταν λ.χ. ναός της Αθηνάς, της Άρτεμης κ.λπ. έκτιζε ναούς της Παναγίας (Παρθενώνας = Παναγιά Αθηνώτισσα), του Απόλλωνα (Προφήτης Ηλίας), του Άδωνη (Άγιος Αντώνιος), του Ποσειδώνα (Άγιος Νικόλαος). Έτσι τιμώντας ένα άγιο τής νέας εποχής, έδιναν διέξοδο και τρόπο να τιμηθούν θεοί και θεές της παλιάς. Γι’ αυτό συνυπάρχουν αρμονικά εορτές αγίων και παλιές δοξασίες (Αποκριά – Καρναβάλια, Των ψυχών – Πρωτομαγιά, Αθλητισμός – Ολυμπιακό Πνεύμα). Δεν ξέρω όμως πώς συνδέθηκαν οι παγανιστικές δοξασίες του Κλήδονα με το γενέθλιο του Ιωάννη του Προδρόμου. Ίσως επειδή ο Ιωάννης προφήτεψε, τη μεγαλειώδη πορεία του Ιησού, του οποίου δεν ήταν ικανός ούτε τους ιμάντες των υποδημάτων του να λύσει. Και εδώ δεν έχομε αντικατάσταση του παλιού με το νέο, αλλά μια τέλεια ονοματολογική σύνδεση, όπου το ένα όνομα, συμπληρώνει το άλλο: Αύριο είναι τ’ Αι Γιαννιού του Κλήδονα.
Ο Κλήδονας είναι μια παγανιστική[1] τελετουργία, με πλήθος μαντικών σημείων (κάποιο σημάδι είδα) που επιδέχονται ποικίλες ερμηνείες, άλλοτε ευχάριστες (ευοίωνες) και άλλοτε δυσάρεστες (δυσοίωνες).
Η μέρα του Κλήδονα έχει κάτι το μυστηριακό: Για παράδειγμα ένα όνομα που ακούς (κάποιος φωνάζει: Νικήτα), ένας έντονος κρότος, ένας παράξενος ήχος, ένα σμήνος κοράκια που κρώζουν, ένα σκυλί που κλαίει, μια βίαιη πνοή του ανέμου κ.λπ., αποτελούν μηνύματα που κάτι σημαίνουν για τη ζωή, εκείνου που τα δέχεται.
Ας παρακολουθήσομε όμως την τελετή του Κλήδονα. Από την προηγούμενη μέρα (23 Ιουνίου) η παρέα των κοριτσιών, γυναικών, νεαρών κ.λπ. που αποφασίζουν να κάνουν την τελετή αυτή γεμίζουν μια στάμνα με τ’ αμίλητο νερό. Αυτή δηλαδή που θα πάει στη βρύση να γεμίσει τη στάμνα δε μιλά σε κανένα, όποιο και να συναντήσει. Την τοποθετεί στο δωμάτιο και την κλείνει με ένα μάτσο κλαδιά μυρτιάς. Από τότε αρχίζουν να καταφτάνουν στο σπίτι τα κορίτσια με τα ριζικάρια. Καθένα έχει το δικό του σημαδεμένο και η ριζικαρού ανοίγει τη στάμνα και τα ρίχνει μέσα. Τα ριζικάρια είναι διάφορα μικροπράγματα: μια αλυσίδα, ένα δαχτυλίδι, ένα δέσπολο, ένα αχλάδι, μια χτένα κ.λπ. Η στάμνα με τα ριζικάρια τοποθετείται έξω, συνήθως στο δώμα του σπιτιού, κάτω από τον έναστρο ουρανό. Αλλά η ριζικαρού παραφυλάει, γιατί μπορεί κάποιοι νεαροί, να κλέψουν τη στάμνα και θάναι ένα κακό σημάδι εξαρχής, αφού ματαιώνεται η τελετή της επομένης.
Ανήμερα τ’ Αι Γιαννιού, γύρω στις 10 η ώρα, μαζεύονται στο σπίτι του Κλήδονα κορίτσια, αγόρια, γυναίκες μα κι άνδρες και αρχίζει η γιορτή. Στη μέση του σπιτιού είναι η στάμνα. Γύρω-γύρω καθίζουν τα κορίτσια που έχουν ριζικάρια και οι λοιποί επισκέπτες. Όλες μαζί αρχίζουν με το νυφικό σκοπό, το πρώτο δίστιχο: «Ανοίξετε τον Κλήδονα στ’ Αι Γιαννιού τη χάρη κι απούχει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει». Η ριζικαρού βουτά το χέρι της στη στάμνα και βγάζει το πρώτο ριζικάρι. Εκείνη που το αναγνωρίζει δικό της, είναι η πιο τυχερή, γιατί βγήκε το ριζικάρι της με τη χάρη του Αγίου. Το δεύτερο δίστιχο είναι: «Ανοίξτε τον Κλήδονα να βγει η μηλιά με τ’ άνθη, να βγει ο σγουρός βασιλικός που μ’ έβαλε στα πάθη». Αυτή κι αν είναι χαρά, ερωτικό σκίρτημα. Πασίχαρη κι η δεύτερη για το ριζικάρι της. Μετά κάθε μια με τη σειρά, λέει τη μαντινάδα της και τα ριζικάρια βγαίνουν μέχρι το τελευταίο. Οι μαντινάδες είναι ποικίλου περιεχομένου: αστείες, σοβαρές, ερωτικές, περιπαιχτικές και γιαυτό συνοδεύονται με ακράτητα γέλια.
Η κάθε κοπέλα έχει τώρα το ριζικάρι της κι αναθυμάται τη μαντινάδα που της το έφερε. Έχει σημασία αυτή η μαντινάδα και προσπαθεί να μαντέψει το μήνυμά της.
Ύστερα τα κορίτσια γεμίζουν το στόμα τους με αμίλητο νερό και βγαίνουν στους δρόμους. Όποιο συναντήσει η κάθε μια, αν είναι νεαρός, μπορεί να γίνει ταίρι της, αν είναι γέρος ή παντρεμένος, θα παντρευτεί κάποιον που θα’ χει τ’ όνομά του. Το βράδυ, μερικά κορίτσια, βάζουν το ριζικάρι τους κάτω από το προσκεφάλι κι έχουν να πουν, πως βλέπουν στ’ όνειρό τους, το αρχοντόπουλο που θα παντρευτούν. Η γιορτή του Κλήδονα κλείνει με γέλια και χαρές έστω κι αν σε μερικές δημιούργησε ψυχική ταραχή, κάποιο ανεπιθύμητο σημάδι.
Κι ενώ εδώ τελειώνουν τα μαντικά σημεία του Κλήδονα, στο χωριό μου επιβιώνει μια άλλη συνταρακτική παράδοση. Το πρωί ανήμερα τ’ Αι Γιαννιού, στάσου αντικριστά στον ήλιο. Πίσω σου πέφτει η σκιά σου. Πάρε ανάσα και κοίταξέ την. Αν δεις το σώμα σου ολόκληρο, όλα θα πάνε ωραία και καλά. Αν όμως δεις το σώμα σου, χωρίς κεφάλι, τότε δε βγάζεις το χρόνο.
Έχουν να πουν οι χωριανοί μου, πως αυτό συνέβη πριν από χρόνια στον μπάρμπα Μανώλη το Χατζή. Είχε πάει και στα Ιεροσόλυμα, προσκύνησε τον τάφο του Χριστού και από τότε πήρε και το όνομα Χατζής. Σηκώθηκε το πρωί του Άι Γιαννιού νίφτηκε όπως έκαναν στον καιρό του: μια στη μούρη δυο στα χέρια, έκανε την προσευχή του: «Ελέησόν με ο Θεός» και έφτιαξε ένα βραστάρι φασκόμηλο. Δεν είχε λειτουργία στο χωριό, γιατί ο παπάς είχε κι άλλα χωριά στην ενορία του, γι’ αυτό πήρε τις αίγες του, δυο-τρεις που είχε και τις έβγαλε για να βοσκήσουν. Αμέριμνος και ήσυχος, κουβέντιαζε όπως ήταν μόνος του, πότε με την μαύρη, πότε με την ψαρή και πότε με την παρδαλή κατσίκα.
Όπως έστεκε, σχηματίστηκε η σκιά του παραδίπλα, την είδε αδιάφορα και ξαναγύρισε στις αίγες. Ασυναίσθητα όμως ξανακοίταξε τη σκιά του.
Τώρα σα να του φάνηκε «λέει» κάτι παράξενο. Γυρίζει και κοιτάζει προσεκτικά τη σκιά. Της έλειπε το κεφάλι.
Ξαφνικά θόλωσαν τα μάτια του. «Κι είναι σήμερα τ’ Αι Γιαννιού του Κλήδονα» σκέφτηκε. Θυμήθηκε τις ιστορίες που έλεγαν οι παλιοί και κρύος ιδρώτας περιέλουσε το κορμί του. «Ως εδώ ήταν», μονολόγησε. «Έχει για καημένε κόσμε». Δε θέλησε να πει στους δικούς του, το άσχημο σημάδι, για να μην τους στενοχωρήσει, μα ο ίδιος ζούσε από τότε καθημερινό μαρτύριο. Κάποια μέρα, η γυναίκα του, που έβλεπε παράξενη αλλαγή στη ζωή του, τον αρώτησε τι συμβαίνει κι εκείνος αποφάσισε «μα μόνο σ’ αυτή» να μιλήσει για το άσχημο προμήνυμα. Πριν φύγει ο χρόνος, εκείνος ένα πρωινό, δεν ξύπνησε. Θα μου πείτε τώρα, εσύ πιστεύεις τέτοια παραμύθια; Σιγά, που θα πιστέψω τις παγανιστικές κουταμάρες. Πάντως καλού-κακού, τ’ Αι Γιαννιού του Κλήδονα, αποφεύγω να κοιτάξω τη σκιά μου.
