Τα χωριά της Βιάννου που ερήμωσαν λίγο πριν το 1821

Λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση του 1821, η κατάσταση στα χωριά της Βιάννου ήταν τρομερά δυσάρεστη.

Αν και πολλά από αυτά τα χωριά κατάφεραν να ορθώσουν ανάστημα και να ανθήσουν στις αρχές τις Τουρκοκρατίας, έχοντας φυσικά τις ισχυρές βάσεις που απέκτησαν την περίοδο της Ενετοκρατίας, μια πολύ άσχημη αλλά και άτυχη περίοδος, οδήγησε σχεδόν όλα τα χωριά σε παρακμή ενώ κάποια από αυτά ερημώθηκαν κυριολεκτικά.

Η παρακμή οφείλεται κυρίως στη φοβερή ασθένεια της πανώλης που αποτελούσε κύρια αιτία παρακμής σχεδόν σε όλη την Κρήτη. Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Γεώργιου Ι. Παπαδάκη, "Βιάννος", πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι αδιανόητες διώξεις των αφιονισμένων Τούρκων αλλά και μια σειρά από ισχυρούς σεισμούς που έπληξαν εκείνη την περίοδο την περιοχή.

Για κάποια από τα χωριά που εγκαταλείφθηκαν μάλιστα, οι σημερινοί Βιαννίτες (όχι με δική τους ευθύνη απαραίτητα) δεν έχουν την παραμικρή ιδέα, όπως ο Άγιος Ντωρόθης που βρισκόταν βορειοανατολικά του Συκολόγου.

Άλλα χωριά που εγκαταλείφθηκαν εκείνη την περίοδο, ήταν η Κάτω Μέση, οι (άλλοτε ακμάζουσες) Κάτω και Πάνω Μάρθα οι οποίες ενοποιήθηκαν λόγω της παρακμής αλλά και η Ουντούνια, ένας άγνωστος οικισμός για τον οποίο εικάζεται πως πρόκειται για την Ψαρή Φοράδα ή την Σιδωνία.

Εκείνη την περίοδο, κατάφεραν να επιβιώσουν μονάχα τα εξής χωριά:

1. Απάνω Σύμη

2. Κάτω Σύμη

3. Καλάμι

4. Συκολόγος

5. Απάνω Πεύκος

6. Κάτω Πεύκος

7. Κεφαλοβρύσι

8. Αμιράς

9. Βαχός

10. Άγιος Βασίλειος

11. Κρεβατάς

12. Απάνω Βιάννος

13. Κάτω Βιάννος

14. Χόνδρος

15. Μέση

Στην περιοχή της Εμπάρου με τα μετόχια της: Θωμαδιανό, Ξενιάκο, Μάρθα, Κατωφύγι, Μιλιαράδω, Φρατί άνηκαν στη Χωραρχία Πεδιάδας.