« […] Το στράτευμα σταματά και ο επίσκοπος, πολύ συγκινημένος, μου παραδίδει το όπλο του, έπειτα τέσσερα μικρά κορίτσια, το ένα τους με φόρεμα στα χρώματα της γαλλικής σημαίας μου παραδίδουν το καθένα από ένα όπλο. Έχω δακρύσει. Ο κύριος Παπαμαστοράκης μού διαβάζει έναν μικρό λόγο, πολύ εύστοχο. Απαντώ και αντιμετωπίζω ενθουσιώδεις αντιδράσεις μετά από κάθε πρόταση που μεταφράζει ο διερμηνέας. Σχεδόν όλοι είναι συγκινημένοι και πολλοί κλαίνε σαν μικρά παιδιά. Ένας ηλικιωμένος, 75 ετών, έρχεται και μου παραδίδει πρώτος το τουφέκι του και μου φιλά κλαίγοντας τα χέρια … Το πλήθος με περικυκλώνει. Όλοι τους θέλουν να παραδώσουν σε μένα του τουφέκι τους. Μου φιλούν τα χέρια. Είμαι τόσο συγκινημένος που μετά βίας καταφέρνω να μιλήσω.O Latapie και ο υπολοχαγός Fleury κλαίνε σαν μικρά παιδιά. Κάθε χωριό έρχεται διαδοχικά να παραδώσει τα τουφέκια του. Ποτέ δεν θα ξεχάσω αυτή τη γιορτή […]»
προλογικά
Όπως είχαμε αναφέρει και στο Α΄ μέρος, κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο του 2019 ο δεύτερος τόμος από το προσωπικό Ημερολόγιο του Γάλλου συνταγματάρχη Emile-Honore Destelle. Ο Destell ( Ντεστέλ) υπήρξε επικεφαλής των ειρηνευτικών δυνάμεων για την κατάπαυση των εχθροπραξιών ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους το διάστημα 1897-98 στο τμήμα Λασιθίου. Το Ημερολόγιο φωτίζει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίοδο της Κρητικής ιστορίας, την τελευταία κρητική επανάσταση και τη μετάβαση από την οθωμανική κυριαρχία στην νεοπαγή αυτόνομη Κρητική Πολιτεία υπό την επιτήρηση και την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων.
Στο Ημερολόγιο καταγράφονται ενδιαφέρουσες πληροφορίες αναλυτικά και σε βάθος, για τον τμήμα Λασιθίου, ιδιαίτερα για την περιοχή της Ιεράπετρας όπου είχε εγκαταστήσει τη διοίκηση του τομέα Λασιθίου από τον Απρίλιο του 1898, αλλά και την επαρχία Βιάννου την οποία επισκέφτηκε δύο φορές διά ξηράς και μία διά της θαλασσίας οδού Μύρτος-Άρβη-Κερατόκαμπος περιπλέοντας τα παράλιά της.
Βασικός στόχος του επικεφαλής των γαλλικών ειρηνευτικών δυνάμεων υπήρξε ο περιορισμός της ανομίας, η επιβολή της τάξης ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους και η συνδρομή της ειρηνικής ζωής των κατοίκων με έργα υποδομής. Το 1898 ο Ντεστέλ ανέλαβε τη διοίκηση των στρατευμάτων των Μεγάλων Δυνάμεων σ’ ολόκληρη την Κρήτη. Στη Βιάννο εγκαταστάθηκε ο υπολοχαγός Fleury ( Φλερύ ) με κλιμάκιο 30 ανδρών. Το διάστημα της παραμονής του θέσπισε κανόνες υγιεινής, έκανε τα απαραίτητα αποχετευτικά έργα για να μη βαλτώνουν τα νερά και να γίνονται αιτία πυρετών. Καθοριστική ήταν η συνεισφορά του στο σημερινό κεντρικό δρόμο της Άνω Βιάννου. Ο Φλερύ ως αξιωματικός του μηχανικού τον σχεδίασε, τον οριοθέτησε και τον κατασκεύασε. Στο Α΄ μέρος του δημοσιεύματος είχαμε αναφερθεί στην πρώτη επίσκεψη του Ντεστέλ στην επαρχία Βιάννου στις 19 & 20 Ιουνίου 1898. Στο σημερινό δημοσίευμα κάνουμε λόγο για τη δεύτερη επίσκεψη του Ντεστέλ στη Βιάννο, στις 29-30 Νοεμβρίου 1898. Κατά τη διάρκειά της έλαβε χώρα η παράδοση των όπλων των επαναστατημένων Κρητών.
Η παράδοση των όπλων στη Βιάννο
Στις 2 Νοεμβρίου 1898 είχαν αποχωρήσει και οι τελευταίοι Τούρκοι στρατιώτες από το φρούριο της Ιεράπετρας. Η αποχώρηση όλων των Τούρκων στρατιωτών από την Κρήτη είναι γεγονός ! Η Κρητική Πολιτεία ξεκινά τη συγκρότησή της. Απαραίτητη κρίθηκε η παράδοση των όπλων χριστιανών και μουσουλμάνων. Σε επίσημη τελετή το Νοέμβριο του ίδιου έτους, το κάθε χωριό παρέδωσε τα όπλα του, με μπροστάρη τον επίσκοπο Νικόδημο Κατσαράκη. Ρίγη συγκίνησης από Κρήτες και Γάλλους, κατά την παράδοση των τιμημένων κρητικών όπλων που τα 268 έτη της τουρκικής Κατοχής τραγουδούσαν διαρκώς τη λευτεριά.
Κατά τη δεύτερη επίσκεψή του στην επ. Βιάννου (20 Νοεμβρίου ) ο Ντεστέλ περιέπλευσε τα παράλια της επαρχίας προκειμένου να αποβιβάσει τα στρατεύματα των φυλακίων. Αποπλέει από την Ιεράπετρα και μετά από μια σύντομη «στάση» στο Μύρτος, αγκυροβολεί στη γραφική Άρβη που τότε είχε 5-6 αποθήκες και ένα τελωνειακό φυλάκιο. Οι προεστοί των χωριών είχαν στείλει μουλάρια για να φορτώσουν τις αποσκευές και τον οπλισμό των Γάλλων στρατιωτών. Στη συνέχεια το γαλλικό πλοίο αγκυροβολεί στον Κερατόκαμπο, «μια ωραία παραλία με λεπτή άμμο». Τη γαλλική αποστολή περιμένει μέγα πλήθος με επικεφαλής τον επίσκοπο και μια γαλλική σημαία. Μόλις ο Ντεστέλ πατάει το πόδι του στη στεριά, το πλήθος τον περικυκλώνει με φρενήρη « ζήτω !» και ασυγκράτητο ενθουσιασμό, ενώ πολλοί του φιλούν τα χέρια. Ο επίσκοπος, Νικόδημος Κατσαράκης, εκφωνεί σύντομη ομιλία πλημμυρισμένη από συναίσθημα, εκπλήσσεται με την πρόοδο του Ντεστέλ στα ελληνικά, ενώ ο Ντεστέλ εκφράζεται με τα καλύτερα λόγια για τον επίσκοπο. Και στον Κερατόκαμπο οι προεστοί έχουν ρυθμίσει τη μεταφορά των γαλλικών αποσκευών με μουλάρια. Αφού γευματίζουν με τον επίσκοπο στο πλοίο, συζητούν θέματα της περιοχής και ιδιαίτερα τον αφοπλισμό των κατοίκων. Συμφωνούν να πραγματοποιηθεί την Τρίτη 29 Νοεμβρίου 1898.
Τη Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 1898 ο Ντεστέλ ξεκινά με πολύ καλό καιρό από την Ιεράπετρα για την επαρχία Βιάννου. Γευματίζουν στο Βατοπηγάδι και φτάνουν στο Συκολόγο. Περνούν από τον Άγ. Βασίλειο όπου έχουν συγκεντρώσει οι προεστοί τα όπλα, περιφέρονται στο χωριό διαπιστώνοντας ότι είναι πολύ καθαρό. Διανυχτερεύουν στον Άγ. Βασίλειο και τα χαράματα της Τρίτης ξεκινούν για τη Βιάννο.
Στη Βιάννο φτάνουν στις 08.30 όπου τους περιμένει μέγα πλήθος, με τον επίσκοπο επικεφαλής, λαού και κλήρου και τους Γάλλους του φυλακείου της Βιάννου. Στη Βιάννο, στον κεντρικό δρόμο, στα σοκάκια, στις στέγες των σπιτιών, πνέει παντού ο άνεμος της λευτεριάς. Συνεχώς καταφθάνουν άνδρες οι οποίοι αναγγέλουν την άφιξή τους πυροβολώντας στον αέρα. Τα σοκάκια της Απάνω Βιάννου έως τις κορυφές του λόφου είναι γεμάτα ενόπλους που ρίχνουν στον αέρα. Οι δρόμοι αλλά και οι ταράτσες των σπιτιών είναι κατακλυσμένα με γυναικόπαιδα. Δεν θέλουν με κανένα τρόπο να χάσουν αυτό το πρωτόγνωρο γιορτινό θέαμα. Ο Ντεστέλ από το μπαλκόνι της επισκοπής βλέπει τους άνδρες των χωριών να παρελαύνουν διαδοχικά ζητωκραυγάζοντας. Οι ένοπλοι αφού συγκεντρώνονται στο ναό του Αγ. Γεωργίου (καθεδρικό ναό της Βιάννου την τουρκοκρατία), σε ομάδες ανά χωριό με οδηγό το σαλπιστή τους μεταβαίνουν κοντά στην κρήνη και το Δημοτικό Σχολείο κάτω από το μεγάλο πλάτανο που και τότε σκέπαζε όλη την πλατεία.
Η ιερή ώρα της παράδοσης των όπλων από τους αγωνιστές της λευτεριάς έφτασε. Οι κάνες όλων των όπλων είναι στολισμένες με λουλούδια ή κλαδιά ελιάς, το διαχρονικό σύμβολο της ειρήνης. Ο επίσκοπος κρατά ένα ολοκαίνουριο όπλο, τύπου μαρτίνι και το παραδίδει στο Ντεστέλ συγκινημένος. Τέσσερα κορίτσια, το ένα ντυμένο με τα χρώματα της γαλλικής σημαίας, κρατώντας το καθένα από ένα όπλο, τα παραδίδουν. Ο Ντεστέλ δακρύζει. Μετά από ένα εύστοχο λογύδριο του Γεωργίου Παπαμαστοράκη, παίρνει το λόγο ο Ντεστέλ. Σε κάθε πρόταση του Ντεστέλ που αναγγέλλει ο διερμηνέας το συγκινημένο πλήθος ζητοκραυγάζει. Πολλοί κλαίνει σαν μικρά παιδιά. Ο στρατιωτικός διοικητής Λασιθίου, εκπρόσωπος μιας μεγάλης δύναμης, έμπλεος συναισθημάτων μόλις και μετά βίας καταφέρνει να μιλήσει. Οι Γάλλοι αξιωματικοί κλαίνε σαν μικρά παιδιά. Ένας μπαρουτοκαπνισμένος γέροντας, 75 χρόνων, παραδίδει το όπλο του στο Ντεστέλ του φιλά τα χέρια εκφράζοντάς του την ευγνωμοσύνη του προς το ευγενές γαλλικό έθνος που βοήθησε τους Κρήτες να ελευθερωθούν.
Την επόμενη μέρα (Τετ. 30 Νοεμβρίου 1898) ο Ντεστέλ ξεκινά για την Ιεράπετρα. Περνά το Βαχό όπου οι κάτοικοι του ετοίμασαν ενθουσιώδη υποδοχή και ένα γεύμα με ψητό γουρουνόπουλο. Η αποστολή επειδή είχε γευματίσει νωρίτερα στη Βιάννο, για να μην προσβάλλει τους Βαχουθιανούς, το παίρνει μαζί της και το τρώνε στις Μουρνιές. Ο Ντεστέλ φτάνει στην Ιεράπετρα την 1η Δεκεμβρίου 1898. Εκεί λαμβάνει μια επιστολή για την άφιξη στη σούδα, τις επόμενες ημέρες, του Πρίγκιπα Γεωργίου.
Το πλήρες κείμενο από το ημερολόγιο του Γάλλου συνταγματάρχη
« 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1898. ΣΑΒΒΑΤΟ. Συγκεντρώνω όλους τους Τούρκους και χριστιανούς προκρίτους για να τους συστήσω ομόνοια και ειρήνη. Εκτός των άλλων, θίγω το θέμα του αφοπλισμού. Συμφωνούμε ότι την ημέρα αφίξεως του ναυάρχου όλοι θα παραδώσουν τα όπλα τους. Ετοιμάζουμε μια μεγάλη γιορτή γι’ αυτή την ημέρα. Αναφέρομαι, επίσης, στο θέμα της επανόδου των μουσουλμάνων στα χωριά τους. Θα γίνει οπωσδήποτε με καΐκια. Ένα δικάταρτο καΐκι είναι ήδη γεμάτο περιμένοντας ευνοϊκό άνεμο για αναχώρηση. Το Edith φθάνει με μικρή αλληλογραφία. Φαίνεται πως ένας μικρός αριθμός μουσουλμάνων αδράττει την ευκαιρία για να πάει στη Ρόδο.
20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1898. ΚΥΡΙΑΚΗ. Φυσά πολύ κρύος βοριάς. Φεύγουμε στις 6:00 π.μ., για να μεταφέρουμε τα στρατεύματα στα φυλάκια.
Στην Άρβη
Αγκυροβολούμε, αρχικώς, στο Μύρτος και έπειτα στην Άρβη. Εκεί μας υποδέχονται οι προεστοί των γειτονικών χωριών και ο κύριος Γαληνός βρίσκεται ανάμεσά τους. Βγάζει μια ομιλία στα γαλλικά, για να καλωσορίσει τους Γάλλους στρατιώτες, και έπειτα η μονάδα ξεκινά με πολλά μουλάρια, που έχουν στείλει οι κάτοικοι.
Αυτό το μέρος είναι πολύ γραφικό. Βρίσκεται στην άκρη μιας κλειστής κοιλάδας, στους πρόποδες ενός απόκρημνου ασβεστολιθικού υψώματος, που κόβεται από ένα ρήγμα από όπου περνά ο χείμαρρος. Στην αριστερή όχθη του χειμάρρου έχουν λαξεύσει τον βράχο κι έχουν κτίσει ένα μοναστήρι που είναι σημαντικό.
Φαίνεται πως φιλοξενεί 24 με 25 μοναχούς. Είναι σχεδόν όλοι τους εδώ για να μας καλοσωρίσουν. (σημ. συγγραφέα. Πρόκειται για το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου. Δεν απογράφεται το 1881. Το 1900 απογράφεται με 19 μοναχούς).
Στην Άρβη υπάρχουν μερικές αποθήκες και ένα τελωνειακό φυλάκιο.
Στον Κερατόκαμπο
Φεύγουμε αμέσως για τον Κερατόκαμπο. Φθάνοντας απέναντι στην κοιλάδα που κατεβαίνει από τη Βιάννο, δεχόμαστε βίαιες ριπές από βόρειο άνεμο. Αυτό δεν δημιουργεί προβλήματα στον πλοίαρχο, που έχει αγκυροβολήσει πολύ κοντά στη στεριά. Η ακτή είναι τελείως άγρια. Πρόκειται για μια ωραία παραλία με λεπτή άμμο. Διακρίνουμε στη στεριά ένα αρκετά μεγάλο πλήθος με μια γαλλική σημαία. Ξεχωρίζω τον επίσκοπο μεταξύ τους, τον επίσκοπο Αρκαδίας και Βιάννου. Κατεβάζουμε αμέσως στη θάλασσα τις λέμβους και ο πλοίαρχος Le Prieur και εγώ φεύγουμε με τη φαλαινίδα. Μας χαιρετούν με φρενήρη «Ζήτω». «Ζήτω η Γαλλία ! », «Ζήτω ο ναύαρχος Pottier ! », «Ζήτω ο συνταγματάρχης Destelle ! ». Πηδώ στη στεριά και αμέσως όλος ο κόσμος με περικυκλώνει φιλώντας μου τα χέρια. Ο επίσκοπος μου κάνει θερμή χειραψία.
Μας βάζει να καθίσουμε σ’ έναν σωρό από ξύλα, για να ξεκουραστούμε, ενόσω διεξάγεται η αποβίβαση του προσωπικού και του εξοπλισμού. Μιλάμε και εκπλήσσεται με την πρόοδο που έχω κάνει στα ελληνικά. Εκφωνεί έναν μικρό λόγο, για να μας καλωσορίσει, πολύ σύντομο αλλά πολύ συναισθηματικό. Πρόκειται για εξαίρετο άνθρωπο, πολύ αγαπητό σε όλους και που ασκεί, σίγουρα, πολύ μεγάλη επιρροή στην επαρχία του.
Οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών έχουν φέρει μουλάρια για τη μεταφορά των αποσκευών. Αφήνουμε εκεί τον υπολοχαγό Fleury και τους άνδρες των δύο φυλακίων, του Χόνδρου και της Βιάννου. Ο πλοίαρχος προσκαλεί τον επίσκοπο σε γεύμα και επιστρέφουμε στο πλοίο, αφού όλοι οι παρευρισκόμενοι μας χαιρετούν με επευφημίες. Ο διάπλους είναι κάπως δύσκολος, εξ’ αιτίας του κυματισμού της θάλασσας. Ο επίσκοπος δέχεται ένα κύμα που τον καταβρέχει ολόκληρο, αλλά, παρ’ όλα αυτά, δεν χάνει την ψυχραιμία του. Εγώ προστατεύομαι όσο καλύτερα μπορώ με το παλτό μου.
Στο τραπέζι μιλάμε για θέματα της περιοχής. Ο αφοπλισμός της επαρχίας φαίνεται πως θα γίνει πανεύκολα. Συμφωνούμε να πάω στη Βιάννο για να προεδρεύσω στην τελετή. Συνοδεύουμε τον επίσκοπο στη στεριά και ακούμε εκ νέου «Ζήτω η Γαλλία ! », «Ζήτω ο συνταγματάρχης ! ».
Ο επίσκοπος κουνά το μαντήλι του μέχρι που η εικόνα μας χάνεται. Του ανταποδίδουμε το χαιρετισμό. Τι διαφορά μεταξύ αυτών των καλών ορεσίβιων και των κατοίκων των παράκτιων περιοχών ! […]
28 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1898. ΔΕΥΤΕΡΑ. Φεύγουμε με το Latapie για τη Βιάννο, όπου αύριο θα γίνει η παράδοση των όπλων. Ο καιρός είναι πολύ καλός.
Στο Συκολόγο
Γευματίζουμε στο Βατοπηγάδι. Έπειτα πηγαίνουμε να επισκεφτούμε το μικρό φυλάκιο του Συκολόγου. Το κατάλυμα που έχει δοθεί στους στρατιώτες είναι πολύ μικρό και ζητώ να βρεθεί ένα άλλο, ειδεμή θα πάρω το φυλάκιο από εκεί και θα το εγκαταστήσω στο Καλάμι.
Στον Άγιο Βασίλειο
Φθάνουμε στον Άγιο Βασίλειο στις 5:00 μ.μ. Μας υποδέχονται οι προεστοί και οι υπεύθυνοι σκοποί που έχουν συγκεντρώσει τα όπλα. Οι στρατιώτες είναι εγκατεστημένοι σ’ ένα μεγάλο σπίτι όπου στεγαζόταν το σχολείο. Ο λοχίας έχει εγκατασταθεί σε ένα μικρό σπίτι απέναντι. Περιφερόμαστε στο χωριό, ωσότου ετοιμαστεί το φαγητό. Οι δρόμοι είναι καθαροί και ο λοχίας τούς έχει επιδιορθώσει. Δεν υπάρχουν πια ζώα να περιφέρονται ελεύθερα και το σκούπισμα είναι υποχρεωτικό. Ήδη το αποτέλεσμα είναι καλό. Γευματίζουμε σ’ ένα σπίτι δίπλα από το φυλάκιο. Προσκαλώ τον λοχία να πάρει έναν καφέ μαζί μας με σκοπό να τον αναδείξω στα μάτια των κατοίκων. Κοιμόμαστε στο ίδιο δωμάτιο.
29 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1898. ΤΡΙΤΗ. Αναχωρούμε πολύ νωρίς με υπέροχο καιρό. Βγαίνοντας από το χωριό μού δείχνουν μια πέτρινη αψιδωτή γέφυρα, σε μια κρυμμένη χαράδρα, που χτίστηκε υπό την επίβλεψη του λοχία. Πρόκειται για ένα αρκετά καλό έργο.
Στη Βιάννο – Η παράδοση των όπλων
Φθάνουμε στη Βιάννο στις 8:30 π.μ. Μας υποδέχεται μεγάλο πλήθος, με τον επίσκοπο, τον κλήρο και τον υπολοχαγό που διοικεί το φυλάκιο. Οι στρατιώτες είναι οπλισμένοι. Πηγαίνουμε στο σπίτι του επισκόπου και, αφού δροσιζόμαστε, μεταβαίνουμε στο σπίτι του υπολοχαγού, όπου θα γευματίσουμε. Ο Παπαμαστοράκης, ο έπαρχός μας, μας ξεναγεί στην πόλη. Και εδώ, επίσης, η παρουσία του φυλακίου μας έχει συμβάλει στην εξυγίανση της περιοχής.
Ακούμε από παντού να πέφτουν πυροβολισμοί. Και βλέπουμε να περνούν ένοπλοι άνδρες που έρχονται για να παραδώσουν τα όπλα τους. Στην πόλη κυριαρχεί εορταστική ατμόσφαιρα. Γεύμα στου κυρίου Fleury μαζί με τους προεστούς. Ο επίσκοπος, όντας κουρασμένος, ζήτησε συγγνώμη και δεν παρίσταται. Μετά το γεύμα πηγαίνουμε στο σπίτι του επισκόπου.
Τα χωριά καταφθάνουν διαδοχικά με τα όπλα τους. Αναγγέλλουν την άφιξή τους, ρίχνοντας με τα όπλα και μοιάζει με επίδειξη παλικαριάς. Όλες οι κορυφές πάνω από τη Βιάννο είναι γεμάτες με ένοπλους, που επιδίδονται σε λυσσαλέους πυροβολισμούς. Θέλουν να ρίξουν μέχρι και την τελευταία σφαίρα τους.
Βρισκόμαστε στο μπαλκόνι της επισκοπής. Τα χωριά παρελαύνουν διαδοχικώς από μπροστά μας ζητωκραυγάζοντας. Είναι πολύ πρωτότυπο. Σε ένα βραχώδες μέρος, έξω από το χωριό, ο κόσμος πυροβολεί έναν αυτοσχέδιο στόχο βάζοντας στοιχήματα. Όλοι έχουν εορταστική διάθεση και οι ταράτσες των σπιτιών είναι γεμάτες με γυναίκες και παιδιά.Είναι αξιοθαύμαστο πως δεν συμβαίνουν ατυχήματα.
Στις 2:00 μ.. συγκεντρώνουμε τους ενόπλους κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου σε ομάδες ανά χωριό.Οι στρατιώτες παίρνουν τα όπλα και οι σάλπιγγες τους ακολουθούν, για να σταθούν στην κεφαλή της πορείας.
Μεταβαίνουμε με τον επίσκοπο, τον έπαρχο και τους προεστούς στη μικρή πλατεία, μπροστά από το φυλάκιο που βρίσκεται απέναντι από την κρήνη. Στεκόμαστε κάτω από το μεγάλο πλατάνι που σκεπάζει όλη την πλατεία. Δίδεται σήμα και ηχεί η σάλπιγγα και η κοινότητα της Βιάννου φθάνει για να παραδώσει τα όπλα της. Όλες οι κάννες των τουφεκιών είναι στολισμένες με λουλούδια ή κλαδιά ελιάς. Ο επίσκοπος έχει, επίσης, το τουφέκι του, ένα υπέροχο και ολοκαίνουργιο Martini.Το στράτευμα σταματά και ο επίσκοπος, πολύ συγκινημένος, μου παραδίδει το όπλο του, έπειτα τέσσερα μικρά κορίτσια, το ένα τους με φόρεμα στα χρώματα της γαλλικής σημαίας μου παραδίδουν το καθένα από ένα όπλο. Έχω δακρύσει.
Ο κύριος Παπαμαστοράκης μού διαβάζει έναν μικρό λόγο, πολύ εύστοχο. Απαντώ και αντιμετωπίζω ενθουσιώδεις αντιδράσεις μετά από κάθε πρόταση που μεταφράζει ο διερμηνέας. Σχεδόν όλοι είναι συγκινημένοι και πολλοί κλαίνε σαν μικρά παιδιά. Ένας ηλικιωμένος, 75 ετών, έρχεται και μου παραδίδει πρώτος το τουφέκι του και μου φιλά κλαίγοντας τα χέρια λέγοντάς μου: «Ευλογημένος να είναι ο εκπρόσωπος του ευγενούς γαλλικού έθνους, στον οποίο καταθέτω αυτοβούλως το όπλο μου, αφού αυτός μας βοήθησε, για να αποκτήσουμε την ελευθερία μας».
Το πλήθος με περικυκλώνει. Όλοι τους θέλουν να παραδώσουν σε μένα του τουφέκι τους. Μου φιλούν τα χέρια. Είμαι τόσο συγκινημένος που μετά βίας καταφέρνω να μιλήσω. O Latapie και ο υπολοχαγός Fleury κλαίνε σαν μικρά παιδιά. Κάθε χωριό έρχεται διαδοχικά να παραδώσει τα τουφέκια του. Ποτέ δεν θα ξεχάσω αυτή τη γιορτή. Ο πολεμικός αρχηγός της επαρχίας έρχεται με τον γιο του, για να μου παραδώσει το όπλο του και συγχρόνως μου δίνει τη φωτογραφία του (σημ. συγγραφέα πρόκειται για τον οπλαρχηγό Σπυρίδωνα Αγαπάκη).
Το απόγευμα περνά με περίπατο. Πηγαίνουμε νε επισκεφθούμε την αρχαία ακρόπολη, που είχε μετατραπεί από τους Τούρκους σε μικρό οχυρό. Δείπνο στο σπίτι του επισκόπου. Ο καημένος είναι τόσο πολύ ταραγμένος και συγκινημένος από τα γεγονότα της ημέρας, που έχει σοβαρή ημικρανία και ζητά την άδεια να αποσυρθεί.
Οι κάτοικοι από το Βαχό με βάζουν να υποσχεθώ ότι θα περάσω από το χωριό τους, κατά την επιστροφή μου στην Ιεράπετρα.
30 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1898. ΤΕΤΑΡΤΗ. Γευματίζουμε στο σπίτι του επισκόπου και αναχωρούμε στις 11:30 π.μ. Ο Latapie φεύγει πολύ νωρίς, διότι έχει επείγουσα δουλειά στην Ιεράπετρα. Θα διανυκτερεύσω στις Μουρνιές, για να κόψω τη διαδρομή στα δύο.
Στο Βαχό
Φεύγουμε στις 11:30 π.μ. Περνούμε από ένα κακοτράχαλο, βραχώδες μονοπάτι και φθάνουμε στον Βαχό. Είναι ένα ωραίο μικρό χωριό χαμένο μέσα στο πράσινο. (σημ. συγγραφέα. Ο Βαχός είχε το 1881 κατοίκους 179 και το 1900 217 κατοίκους). Ο πληθυσμός μας υποδέχεται με ενθουσιασμό. Έχουν ετοιμάσει ένα πραγματικό φαγοπότι, στο οποίο δεν καταφέρνουμε να πάρουμε μέρος, καθώς έχουμε φάει μόλις πριν λίγη ώρα. Αλλά, προκειμένου να μην πληγώσουμε τους οικοδεσπότες μας, παίρνουμε μαζί μας ένα ψητό γουρουνάκι γάλακτος, που το τρώμε στις Μουρνιές. Όταν μας υποδέχονταν οι κάτοικοι, σχημάτιζαν αλυσίδα μπροστά στην είσοδο του χωριού και ο κάθε κάτοικος κρατούσε από ένα κλαδί ελιάς στο χέρι. Φθάνουμε στις Μουρνιές στις 5:00 μ.μ. Επίσκεψη στο φυλάκιο, που είναι πολύ καλό. Γεύμα στο σπίτι του Χατζάκη.
Το τέλος της επίσκεψης στην επ. Βιάννου-Η άφιξη στην Ιεράπετρα
1η ΔΕΚΕΒΡΙΟΥ 1898. ΠΕΜΠΤΗ. Αναχώρηση στις 7:00 π.μ., άφιξη στην Ιεράπετρα στις 10:15 π.μ. Στον δρόμο συναντώ έναν ταχυδρόμο, που μου παραδίδει έναν μεγάλο φάκελο. Τον ανοίγω και μαθαίνω ότι ο πρίγκιπας Γεώργιος αναμένεται πολύ σύντομα. Υπάρχουν οδηγίες για την τελετή. Ο ναύαρχος σε ένα μεγάλο γράμμα μού γνωστοποιεί ότι οι ναύαρχοι θα αναχωρήσουν προσεχώς. Θα διατηρηθούν στην Κρήτη δύο τάγματα από κάθε Δύναμη, μέχρι νεωτέρας. Οι διοικητές του τομέα θα συνεχίσουν να κυβερνούν την περιοχή τους. Ο ναύαρχος με δεσμεύει να παραμείνω μέχρι το πέρας της οργάνωσης του τομέα. […] »
Η άφιξη του Πρίγκιπα - Το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας
Ο Πρίγκιπας Γεώργιος κατέπλευσε στη Σούδα στις 6 Δεκ. του 1898. Τον υποδέχονται οι ναύαρχοι των Μεγάλων Δυνάμεων και ο κρητικός λαός μέσα σε φρενίτιδα ενθουσιασμού. Αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση του απελευθερωμένου νησιού. Προκηρύχτηκαν εκλογές το Γενάρη του 1899 και εκλέχτηκαν στην Κρητική Βουλή οι πρώτοι πληρεξούσιοι (βουλευτές). Από την επαρχία Βιάννου εκλέχτηκαν οι: Ιω. Μαρκόπουλος, Νικ. Χατζάκης, Πέτρος Κονδυλάκης, Εμμ. Γαληνός, Δ. Παπαμαστοράκης και Σπυρίδων Αγαπάκης. Το νησί θα κυβερνηθεί με ένα ιδιότυπο, αυτόνομο καθεστώς γνωστό ως Κρητική Πολιτεία από το 1898 έως το Δεκέμβριο του 1913 χρονολογία που ενώνεται με την Ελλάδα, ύστερα από το νικηφόρο αποτέλεσμα των Βαλκανικών Πολέμων.
*Ο Μανόλης Κ. Μακράκης είναι διδάκτορας της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Παν/μίου Ιωαννίνων, συγγραφέας και Δ/ντής Α/θμιας Εκπ/σης νομού Λασιθίου
Λεζάντες φωτογραφιών
Ο Γάλλος συνταγματάρχης Ντεστέλ
Το φαράγγι της Άρβης. Κάτω δεξιά η μονή του Αγ. Αντωνίου
Το χωριό Συκολόγος το 1898
Το χωριό Αγ. Βασίλειος σήμερα
Η Άνω Βιάννος το 1898
Ο Βιαννίτης Γεώργιος Παπαμαστοράκης, νομικός, πρωθυπουργός κατά την Κρητική Πολιτεία, υπέγραψε την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1908
Ο Σπυρίδων Αγαπάκης, οπλαρχηγός Βιάννου
Ο μεγάλος πλάτανος της Βιάννου. Στη σκιά του έλαβε χώρα η παράδοση των όπλων των επαναστατημένων βιανιτών
