Ήταν άνοιξη του 2009, όταν η κατάμεστη από κόσμο αίθουσα «Ανδρόγεω» πλημμύριζε από τους γλυκούς ήχους του μαντολίνου και του βιολιού και αναβίωσε η Βιάννος της καντάδας και του ρομαντισμού.
Ο λόγος, ήταν η εκδήλωση-αφιέρωμα στη Βιαννίτικη καντάδα που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βιαννιτών Ηρακλείου «Ο Πατούχας». Εκεί, ο Νίκος Κόμης, τελευταίος μιας σπουδαίας γενιάς, μάγεψε το κοινό με το μεράκι και το ταμπεραμέντο του στο βιολί και το μαντολίνο. Ο σκοπός της «Γαρεφαλίτσας», ο «Καλογερίδης», οι βιαννίτικες και οι στειακές κοντυλιές, η «στραταρίδα» και ο «φλισκούνης» χάιδεψαν τα αυτιά των παρισταμένων και έδωσαν μια γερή καρπαζιά στα μουσικά υποπροϊόντα και τους βαρβαρίζοντες ήχους της εποχής μας.
Ανατρέχοντας στα πολλά ενδιαφέροντα σημεία αυτής της εκδήλωσης "σκαλίζοντας" το αρχείο της "Ηχώ της Βιάννου", σήμερα θα σταθούμε ιδιαίτερα στην ομιλία του αείμνηστου προέδρου του Συλλόγου κ. Μανόλη Στρατάκη, ο οποίος θύμισε πρόσωπα και γεγονότα παλιών χρόνων από την «κανταδίζουσα» Βιάννο. Ιδιαίτερα, θα σταθούμε σε μερικές ιστορίες που διηγήθηκε με μοναδικό τρόπο στο κοινό, οι οποίες εκτυλίχθηκαν την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, όπου σε κάθε μια από αυτές, εμπλέκεται με κάποιο τρόπο ο κατακτητής είτε σαν φόβητρο, είτε ακόμη και σαν ο κωμικός κομπάρσος μιας ρομαντικής ιστορίας.
Οι καντάδες την περίοδο της Κατοχής
Ο Μανόλης Στρατάκης τότε, είπε: "Πολλές καντάδες στην Άνω Βιάννο, όπως και στα υπόλοιπα χωριά, άφησαν ανεξίτηλα ίχνη σε πολλούς ανθρώπους. Οι ακραίες περιπτώσεις που τους κανταδόρους περίμενε απρεπής συμπεριφορά από τους «κηδεμόνες» μετριούνται στα δάκτυλα της μιας χειρός. Υπήρξαν περιστατικά σε καντάδες στα οποία οι αντιδράσεις των κανταδόρων αποκάλυπταν σ’ όλο τους το μεγαλείο νεανική επιπολαιότητα και επικίνδυνη τόλμη.
Τρεις η ώρα πρωινή και μια παρέα φίλων στην οποία συμμετείχα κι εγώ, τραγουδούσε κάτω απ’ το παράθυρο του Μανόλη Χρ. Γουρνιεζάκη (Χριστομανώλη), όπου διέμεναν μαθήτριες του Γυμνασίου από την Έμπαρο. Την καντάδα διέκοψαν πυροβολισμοί των ανδρών της γερμανικής αστυνομίας, αναγκάζοντάς μας να χωθούμε (κυριολεκτικά) στο Μυρταρά, για να επανέλθουμε σε άλλο στέκι με κοριτσόπουλα στην Αγία Αικατερίνη!
Σε άλλη περίπτωση: Καντάδα με τον Νίκο Καρτσάκη στο βιολί, τον Βαγγέλη Παπαγιαννάκη στο μαντολίνο, τον Λευτέρη Μαστρογιωργάκη, τον Μανόλη Ραπτάκη (Παπά Γρηγόρη) και εμένα, κάτω από το παράθυρο του οντά στο σπίτι του παππού μου Κονταξογιώργη. Η Ευανθία, ξαδέλφη μου από την Έμπαρο, είχε ακουμπήσει στο παράθυρο και απλάμβανε… Κάποια στιγμή (ώρα 3:30 το πρωί) εμφανίζεται ένας Ιταλός καραμπινιέρης και μας χαιρετά με φιλικό τρόπο, δίνοντάς μας να καταλάβομε ότι του άρεσε η καντάδα μας. Όταν το τσιγάρο που κάπνιζε τέλειωνε, αντί να το πετάξει και να το σβήσει στο έδαφος, το εξακόντισε προς τα πάνω με στόχο την Ευανθία. Η αντίδραση του Λευτέρη Μαστρογιωργάκη υπήρξε αστραπιαία: Τον έπιασε από την πλάτη και τους γλουτούς και αφού τον έσπρωξε μερικά μέτρα, τον εξαπόστειλε με μια δυνατή κλωτσιά. Ο Ιταλός έφυγε χωρίς να αντιδράσει…
Παρόμοιο περιστατικό στο Μηλιαράδο, προσκεκλημένοι σε γάμο που η Ευανθία ήταν κουμπάρα. Το γαμήλιο γλέντι γινόταν σ’ ένα πλάτωμα κοντά στα σπίτια, περιστοιχισμένο με ξερολιθιά. Στο κέντρο ο Νίκος Καρτσάκης έπαιζε βιολί και τον συνόδευε στο μαντολίνο ο Βαγγέλης Παπαγιαννάκης. Κάποια ανωμαλία στη συμπεριφορά κάποιων προς τους παρευρισκόμενους Γερμανούς Βάλτερ και Ότο προοιώνιζε άσχημες καταστάσεις…
Ο Λευτέρης κι εγώ αντιληφθήκαμε την «αναμπουμπούλα» και καθώς ήταν ερωτευμένος και πιωμένος, πήγε να επέμβει…
Βρισκόμαστε έξω από τον φράχτη. Η αντίδρασή μου για να αποφευχθεί το κακό ήταν αποτελεσματική με τη βοήθεια κι άλλων…
Είχε παρέλθει η τρίτη πρωινή όταν εγώ, ο Βαγγέλης και ο Λευτέρης φτάσαμε στο σπίτι του θείου μου αείμνηστου Γιάννη Κονταξάκη, όπου και κοιμηθήκαμε. Στις 10 το πρωί κάποιος ήρθε και μας είπε πως μας θέλανε οι Γερμανοί και να πάμε στο σπίτι που τους φιλοξενούσε. Καταστρώσαμε ολόκληρο σχέδιο συμπεριφοράς, το οποίο όμως κατέστη ανενεργό λόγω της φιλικής υποδοχής που τύχαμε.
Άλλη κατοχική περίπτωση: Τότε που στη Βιάννο υπήρχε μόνο ιταλική αστυνόμευση και σε μέρος που η κυκλοφορία απαγορευόταν μετά την 7η βραδινή, μια συντροφιά φίλων με εμένα, τους αδερφούς Γιάννη και Κώστα Καρνομουράκη, τον Μανόλη Χ. Φουρναράκη και τον κατά 10 χρόνια μεγαλύτερό μας Γιάννη Τσοπάκη είχαμε καθίσει στη στέγη μια παλιάς φάμπρικας και ανταλλάσσαμε τραγούδια με ταλαντούχες Μπαρίτισσες. Ο ενθουσιασμός μας είχε κορυφωθεί, όταν μας μπλόκαραν και μας συνέλαβαν Ιταλοί καραμπινιέροι. Όταν φτάσαμε στην αστυνομία, ο Μπεργαντιέρης άφησε ελεύθερο τον Γιάννη Τσοπάκη, γιατί ως υποδηματοποιός που ήταν του είχε προσφέρει κάποιες «τσαγκαρικές» υπηρεσίες. Εμείς οι εναπομείναντες περάσαμε μια εφιαλτική νύχτα στο υγρό και κρύο υπόγειο κρατητήριο…
Και άλλο περιστατικό από τη δεκαετία του ’70
Στην Άνω Βιάννο γινόταν καντάδες «αμετακίνητες». Οι κανταδόροι επέλεγαν περίοπτους χώρους, ώστε να απευθύνονται σε όλους τους κατοίκους. Από την Αγία Πελαγία λ.χ. μπορούσε η μισή Βιάννος να απολαμβάνει την καντάδα…
Σε μια τέτοια καντάδα με μεγάλο «βεληνεκές» βρέθηκα γύρω στο 1978, με μια πολύ μεγάλη παρέα, και τις καθηγήτριες του Γυμνασίου ανάμεσά μας. Βιολάτορα είχαμε τον Μιχάλη Κουσκουμπεκάκη, που τον συνόδευε στο μαντολίνο ένα από τα παιδιά του. Ξημέρωνε πια, όταν αποφασίσαμε να πάμε… στα κρεβάτια μας. Ο αξέχαστος Νίκος Μαυρογένης με τη σύζυγό του Ελευθερία είχαν ξενυχτήσει, αφού πίστευαν ότι θα τους επισκεπτόμεθα, αφού βρισκόμαστε σχετικά κοντά στο σπίτι του. Όπως μάλιστα μας είπε αργότερα, σε τακτά χρονικά διαστήματα κοιτούσε από το παράθυρό του για να μας εντοπίσει! Βρισκόμασταν ακριβώς στη γέφυρα του Καρυδιού, όταν συναντήσαμε την Κατίνα Ε. Σπανάκη που οδηγούσε τις αίγες και το γαϊδούρι της στην εξοχή. Μας έκαμε του κόσμου τις χαρές και μάλιστα κάποιος από την παρέα καβαλίκεψε τον γάιδαρο! Ο Νίκος Μαυρογένης που παρακολουθούσε από το παράθυρο ρωτήθηκε από τη γυναίκα του αν μας είδε κι αυτός απάντησε: «Το μόνο που βλέπω είναι κάποιους ιππείς»!!!
Το Βιαννίτικο ρεπερτόριο (σ’ όλη την Επαρχία και τα χωριά της Εμπάρου), εκτός από τους αναφερθέντες σκοπούς (μουσικά δεκαπεντασύλλαβα), περιείχε και λαϊκά κρητικά τραγούδια, ρεμπέτικα, λαϊκά και ευρωπαϊκές μονωδίες ή και τριφωνίες. Οι εκδηλώσεις αυτές ήταν ενταγμένες στην καθημερινότητα μας. Ο αριθμός των Βιαννιτών που έπαιζαν μαντολίνο φάνταζε απίθανος σε σχέση με τον πληθυσμό. Υπήρχαν οικογένειες που διέθεταν τρεις και τέσσερεις μαντολινιέρηδες. Το μαντολίνο είχε την πρωτοκαθεδρία και τη διατηρεί μέχρι σήμερα. Δεν είναι του παρόντος να αναφερθώ σε ονόματα. Τη δεύτερη θέση διεκδικούσαν το βιολί, με κορυφαίο βιολιστή τον αείμνηστο Νίκο Καρτσάκη (1920-1977), τον δάσκαλο όλων και εκείνον που ανταποκρίθηκε όσο κανείς άλλος στις τραγουδιστικές απαιτήσεις των Βιαννιτών. Δεν μπορώ να αποφύγω μια παρένθεση, που σχετίζεται με καλλιτεχνικά προγράμματα που παρουσιάστηκαν μετά την απομάκρυνση των Γερμανών το 1944, και συγκεκριμένα για εκείνο από σκηνής στο καφενείο του Χριστόφορου Παπαδημητράκη, με μουσικο-ποιητικό περιεχόμενο, την έξυπνη δεκαπεντασύλλαβη σάτιρα, συντελεστές τον Νίκο Καρτσάκη (βιολί-τραγούδι) και τον Σπύρο Σπυριδογιαννάκη (Σουρή) στη συνοδεία του μαντολίνου, και τον γράφοντα σε μονωδίες και χορωδιακά μαζί με την χορωδία της ΕΠΟΝ. Αυτόν τον σπουδαίο καλλιτέχνη, τον Νίκο Καρτσάκη, δεν τον συναντά κανείς σε όσα κατά καιρούς έχουν δει το φως της δημοσιότητας σχετικά με τους Βιαννίτες οργανοπαίκτες. Σε κάποιες εποχές προσέδιδε ιδιαίτερο τόνο στα γλέντια το ακορντεόν του Μανόλη Παπαγιάννη και του Γιώργου Πετράκη. Η μουσική ερμηνεία των βιαννίτικων σκοπών με τους μύριους χρωματισμούς νανούριζαν τον συναισθηματικό μας βίο και χάιδευαν τις ψυχές μας με μια θεία πνοή.
Ο Μανόλης Στρατάκης
Κεντρική φωτογραφία από το αρχείο του αείμνηστου Μανόλη Στρατάκη
Πληροφορίες: "Ηχώ της Βιάννου"
Σημείωση: Οι διηγήσεις του Μανόλη Στρατάκη αποτελούν τμήμα της ομιλίας του στην εκδήλωση για τη Βιαννίτικη καντάδα και αντλήθηκαν από το ψηφιακό αρχείο της εφημερίδας "Ηχώ της Βιάννου" και του Μανώλη Σπανάκη
