Ήταν 14 Ιουνίου του 1942, όταν στο Γάζι τουφεκίστηκαν 62 άνθρωποι από τους Γερμανούς κατακτητές, οι οποίοι έμειναν στην ιστορία ως οι "62 Μάρτυρες".
Ανάμεσα τους, ήταν και 5 επίλεκτα μέλη της κοινωνίας της Βιάννου. Ο μοίραρχος Σπύρος Καπετανάκης από το Τυμπάκι, ήταν διοικητής χωροφυλακής Βιάννου, αλλά και οι Μύρων Εμμ. Κονδυλάκης, Μιχάλης Γ. Παπαδογιάννης, Χαράλαμπος Εμμ. Πετράκης και ο γιος του, Νικόλαος Χαρ. Πετράκης.
Οι 62 Μάρτυρες που εκτελέσθηκαν από τους Ναζί τον Ιούνη του 1942.
«Όποιος αδιαφορεί για το ιστορικό παρελθόν μοιάζει σαν να είναι καταδικασμένος σε αέναη παιδική ανωριμότητα. Ωριμότητα σημαίνει επαφή με το παρελθόν αδιάκοπη έρευνα και μελέτη του». Κικέρων (106 – 43 π.Χ.)
«Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν, σβήνει κανείς και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον και είναι θλιβερή η ζωή που μοιάζει σαν ακατοίκητο σπίτι» Γ. Σεφέρης. Και «Τα έθνη πρέπει να θυμούνται για να διδάσκονται» Θουκυδίδης.
Δικό μας χρέος είναι να αναμοχλεύομε το παρελθόν, να κρατάμε τα θετικά του, για να θεμελιώνουμε το παρόν της πατρίδας μας πάνω σε στέρεες βάσεις. Γιατί, όπως λέει και η σοφή λαϊκή μας παροιμία : «Λαός χωρίς μνήμη είναι δέντρο χωρίς ρίζες».
Γνώμες καρδιές, όσοι Έλληνες
Ότι είστε, μην ξεχνάτε,
Δεν είστε από τα χέρια σας
Μονάχα όχι. Χρωστάτε
Και σ’ όσους ήλθαν, πέρασαν,
Θα ‘ρθούνε, θα περάσουν
Κριτές θα μας δικάσουν
Οι αγέννητοι, οι νεκροί (Κ. Παλαμάς)
Μεγαλύτερο το χρέος μας, όταν αναφερόμαστε σε γενναίες, ανεπανάληπτες και αδάμαστες μορφές ,που θυσιάστηκαν αυτοπροαίρετα, γιατί θέσανε πάνω από όλα την πατρίδα και τη λευτεριά της.
Άγια γη, δεν έσκυψες ποτέ σου
Όσα κι αν ήταν των εχθρών τ’ ασκέρια
Γιατί στων φαραγγιών τα στενορρύμια
Λεύτεροι ζούνε Κρητικοί κι αγρίμια (Κ. Καβάφης)
Ελευθερία και Έλλην ζυμώθηκαν μαζί.
Και ο θάνατος για μας είναι προτιμότερος από τη στέρηση της λευτεριάς μας.
Στο αίμα της μετάλαβε ολόκληρο το γένος
Κι Έλλην κανείς δεν έμενε στο σταύρωμά της ξένος
«Είναι ωραίο να κατάγεται κανείς από τη χώρα που έδωσε στον κόσμο το φως και να κρατάει περήφανους σ’ αυτήν ολόφωτο το φλάμπουρο της λευτεριάς» Β. Ουγκώ.
«Έτσι με το να γεννηθώ Κρητικός σε μια κρίσιμη στιγμή που μάχονταν η Κρήτη να λευτερωθεί, ένιωσα από μικρό παιδί πως στον κόσμο υπάρχει ένα αγαθό πιο πολύτιμο από τη ζωή μας, πιο γλυκό από την ευτυχία, η λευτεριά». Κατά το μεγάλο μας Ν. Καζαντζάκη.
Ωστόσο αυτό το ύψιστο αγαθό, χάθηκε για τους Κρητικούς στις 30 Μαΐου 1941.
Όμως οι Κρητικοί δεν είχαν λυγίσει, δεν είχαν γονατίσει με αποτέλεσμα τη γέννηση της Εθνικής Αντίστασης, από το φθινόπωρο του 1941, παρά τη σκληρή διαταγή του στρατάρχη Κάιτελ, που εφάρμοσαν πιστά ο δ/της του Φρουρίου Κρήτης, στρατηγός Μπρόγερ και ο δ/της των δυνάμεων κατοχής στρατηγός Μύλλερ. Για κάθε Γερμανό στρατιώτη που δολοφονείται να εκτελούνται 50 - 100 πολίτες.
Σ’ αυτήν την επαίσχυντη διαταγή του ναζισμού και πέραν από κάθε κανόνα διεθνούς δικαίου, γιατί εξευτέλιζε τη ζωή του αντιπάλου, οι Κρητικοί δώσανε το παρόν, σε εποχή που ολόκληρες αυτοκρατορίες γονάτιζαν και πέφτανε σαν χάρτινοι πύργοι μπροστά στις φασιστικές δυνάμεις του Άξονα. Οι γενναίοι Κρήτες αντιστασιακοί στον πιο κρίσιμο χρόνο, που ήταν το 1942, για την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, απαντούσαν με εκτελέσεις Γερμανών και προδοτών, των γνωστών γκεσταμπιτών και με σαμποτάζ στα αεροδρόμια Καστελλίου και Ηρακλείου, πλήττοντας έτσι το γόητρο των Γερμανών, σε περίοδο παντοδυναμίας τους.
Αυτά πράττανε γιατί πίστευαν στην ελευθερία, στη ειρήνη, στη δικαιοσύνη και στον ανθρωπισμό, υπέρτατα ανθρώπινα αγαθά για τα οποία αξίζει να γεννιέται κανείς, να ζει, να αγωνίζεται, να αγωνιά και να πεθαίνει. Έτσι μόνο νικούμε το θάνατο και κερδίζουμε την επωνυμία και την αθανασία.
Κρήτη
Μες στον αιθέρα, στέμμα πορφυρό
Το νέο σου αίμα σμίγει το παλιό,
Κρήτη μου εσύ που στάθηκες κορώνα,
Στο δίκιο το μεγάλο αυτόν αγώνα.
Μ’ αγκάθια είναι πλεγμένο και με κρίνα
το μέτωπό σου αγκάθι κι ηλιακτίνα.
Κι έχει χυτή στους ώμους σου πλημμύρα
Η νέα σου δόξα θέλει την πορφύρα.
Μικρή μες στους λαούς μα και μεγάλη,
Στο βάθρο που οι αιώνες σου έχουν βάλει.
Σε βλέπω πάλι ορθή μες στα πελάη,
ελεύθερη, στη μάνα Ελλάδα πλάι.
Στερνή σκορπώντας της σκλαβιάς τα σκότη
της νίκης το χορό να σέρνεις πρώτη.
Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη
Οι συνέπειες που ακολούθησαν τραγικές, με συλλήψεις αθώων πολιτών, πυρπολήσεις χωριών, φυλακίσεις, βασανισμούς, εκτελέσεις.
Έτσι φτάσαμε στις 3 Ιουνίου 1942, που 12 γενναίοι πατριώτες οδηγήθηκαν σ’ αυτόν τον ιερό χώρο του Γαζίου και εκτελέσθηκαν. Δώδεκα Έλληνες πατριώτες, αναίτια και αναιτιολόγητα με μόνο και μοναδικό σκοπό να πλήξουν τις αντιδράσεις και τις αντιστάσεις ενός γενναίου και περήφανου λαού.
Πρώτος στον κατάλογο ο δήμαρχος Ηρακλείου Μηνάς Γ. Γεωργιάδης και ακολουθούν τα αδέλφια του, Μανώλης και Τίτος. Ο επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος, Γερμανός αξιωματικός, στέκεται αμήχανος και αδύναμος μπροστά στους γίγαντες του τόπου μας και επίμονα ρωτά να μάθει την τελευταία τους επιθυμία. «Είμαστε Κρητικοί και ο θάνατος δεν μας τρομάζει. Σε όλη μας τη διαδρομή υπηρετήσαμε τον άνθρωπο με περισσή αγάπη, την ειρήνη και τις υπέρτατες αιώνιες αξίες. Όπλο μας η αγάπη. Σεις γιατί χρησιμοποιείται τη βία και το μίσος;»
Ο δήμιος τα χάνει κυριολεκτικά. Κινείται νευρικά και περιμένει να μάθει την τελευταία τους επιθυμία.
Ε, αφού τόσο επιμένετε, μια και μόνη είναι η επιθυμία μας : «Να αφήσετε ελεύθερο τον μικρότερο αδελφό μας, τον Τίτο και να σκοτώσετε εμάς». Η απάντηση άμεση από το κροτάλισμα των πολυβόλων των ανθρωπόμορφων αυτών σκυλιών, δημιούργημα των πιο αρρωστημένων ηγετών, που οδηγούσαν σφιχταγκαλιασμένα τα τρία αδέλφια, με σμιμένες τις ψυχές, προς τον ουράνιο Πατέρα, στην κρίση της Ιστορίας και στην αθανασία. «Μπροστά σε τέτοια θεάματα και οι θεατές του Κολοσσαίου θα σκέπαζαν τα μάτια τους από τη φρίκη. Και αυτός ο Ηρώδης και ο Νέρωνας θα φρένιαζαν από το κακό τους» (Τ. Λάππας).
Τον κατάλογο των 12 Μαρτύρων κοσμούν: Ο δάσκαλος στο Λύκειο Κοραής, Μιχάλης Σηφάκης (1883 – 1942) από την Αγία Βαρβάρα, φιλόλογος, επιθεωρητής και λυκειάρχης. Ο ιδιοκτήτης και ιδρυτής (1925) του σχολείου «Παλλάδιον», που συγχωνεύτηκε το 1935 με το λύκειο «ο Κοραής». Ο άνθρωπος του πνεύματος και σοφός παιδαγωγός, που κουβαλούσε στις αίθουσες διδασκαλίας την Ελλάδα και το Θεό.
Ο Μιχάλης Ι. Γκολέμης, ο γενναίος έφεδρος ανθυπολοχαγός, με ακλόνητη πίστη στη πατρίδα και στην Ορθοδοξία, από τη μεγάλη οικογένεια των Γκολέμηδων, της ιερής μικρασιατικής γης, που εγκαταστάθηκε στο Μεγάλο Κάστρο μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923.
Ο ανυπότακτος αυτός νέος που αγαπούσε τη ζωή και ήθελε να ζήσει για να ξαναπολεμήσει τους ναζί. Λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή από τις δολοφονικές σφαίρες των ναζί, είπε τα εξής: «Παιδιά μην χάσουμε το θάρρος μας˙ θα σκοτωθούμε που θα σκοτωθούμε˙ ας σκορπίσουμε και ας τρέξουμε προς όλες τις κατευθύνσεις. Ίσως σωθούν μερικοί από μας». Προσπάθησε να διαφύγει τρέχοντας καλώντας και τους υπόλοιπους να πράξουν το ίδιο, αλλά γαζώθηκε κυριολεκτικά από τις δολοφονικές σφαίρες των δημίων.
Τον ακολούθησε ο Γιάννης Φανουράκης, όμως και εκείνος είχε το ίδιο τέλος. Είναι ο γενναίος λοχίας από τις Άνω Ασίτες που συμμετείχε ενεργά στο Αλβανικό έπος και κατόρθωσε να γυρίσει στην Κρήτη, μετά από πολλές περιπέτειες, το Δεκέμβρη του 1941. Εντάχθηκε άμεσα στην ομάδα του Καπετάν Μανώλη Μπαντουβά, που τον χρησιμοποιούσε σε δύσκολες αποστολές.
Γιός του ο αείμνηστος ιερέας, Μιχάλης Φανουράκης, που διακόνησε με πάθος την εκκλησία του Αγ. Δημητρίου στο Ηράκλειο, την Ορθόδοξη εκκλησία του Γιοχάνεσμπουργκ της Νοτίου Αφρικής και την εκκλησία της γενέθλιας γης, των Άνω Ασιτών τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του, αφήνοντας πίσω του έργο σημαντικό, ανεπανάληπτο και ωραίο, για τις επόμενες γενιές.
Ο Νικόλαος Μ. Ανωγειανάκης και ο Μενέλαος Πατεράκης από την Αγία Βαρβάρα, θύματα της ζωντανής παρουσίας τους στην Εθνική Αντίσταση.
Ο Ιωάννης Γ. Σεμερτζάκης, το δεύτερο από τα εφτά παιδιά του Γεωργίου και της Αναστασίας, από τη μεγάλη οικογένεια των δασκάλων του Ηρακλείου, με τα πλούσια πνευματικά ενδιαφέροντα, που είχε εισαχθεί δεύτερος στην Φιλοσοφική Σχολή του Παν/μιου Αθηνών. Το καμάρι της μεγάλης δασκάλας, της Έλλης Αλεξίου, όπως συνήθιζε να λέει. Η οικογένεια του είχε καταφύγει στον Πρινιά Μαλεβιζίου για να γλιτώσει από τους βομβαρδισμούς. Το Μάιο του 1942 πιάστηκε με πολλούς Πρινιανούς, μεταφέρθηκε στις φυλακές της Ν. Αλικαρνασσού και εκτελέσθηκε με άλλους έντεκα στις 03/06/1942, εις αντίποινα για το φόνο συνεργάτη των γερμανών στη θέση «Πρινιανά Χαράκια».
Ο Βασίλης Γ. Σαμαριτάκης, από την μεγάλη οικογένεια του Πρινιά Μαλεβιζίου, που πολλά πρόσφερε στον αντιστασιακό αγώνα, για την πατρίδα και την λευτεριά της.
Ο Ζαχαρίας Λεβής, από τα Ιωάννινα και ο Χαμάμ Λεβής από το Βόλο της Θεσσαλικής γης, που τα σύννεφα του πολέμου τους έφεραν στο νησί μας, για να θρέψουν με το αίμα τους τη λευτεριά μας.
Λακωνική και κυνική από τους ναζί η εκτέλεση των δώδεκα πατριωτών:
«Γνωστοποίησις: Λόγω των εντός του από 13 μέχρι 15 Μαΐου χρονικού διαστήματος λαβουσών χώραν δολοφονιών του δημάρχου Κανλί – Καστέλλι, Κρουσώνος και Πλώρας, ως και άλλων γερμανόφιλων Ελλήνων υπηκόων, ετυφεκίσθησαν ήδη 12 όμηροι κατά διαταγήν του Διοικητού Φρουρίου Κρήτης. Εις περίπτωσιν περαιτέρων δολοφονιών θα ληφθώσι ακόμη αυστηρότερα και αυστηρότατα μέτρα».
Ακολουθεί απειλητικό τηλεγράφημα:
Προς
Την Ιεράν Μητρόπολιν
Ενταύθα
Το Φρουραρχείον γνωρίζει υμίν ότι ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης απαγορεύει: α) την αναγγελία εις τας εφημερίδας της τελέσεως μνημοσύνου παντός είδους. β) την εκταφήν (των οστών) των σκελετών των προσώπων τα οποία τουφεκίσθησαν συνεπεία ενεργειών κατά του Γερμανικού στρατού.
Η τέλεση των σιωπηρών μνημοσύνων θα επιτρέπεται επί τόσον χρόνον, εφ’ όσον εκ τούτου δεν δημιουργείται ανησυχία.
Κατόπιν των ανωτέρω, παρακαλούμε όπως εκδόσητε επείγουσα διαταγήν προς όλους τους ιερείς του Νομού, όπως έχουν υπ’ όψιν των την διαταγή ταύτην, άλλως θέλουν τιμωρηθή αυστηρώς και η Μητρόπολις, ως αναφέρει το σχετικόν έγγραφον του Φρουραρχείου, θα υπέχη ευθύνην.
Ο Νομάρχης
Ι. Πασσαδάκης»
Της αστραπής και της βροντής η Κρήτη
Και των κελαηδισμών και των αγώνων
Των αιμάτων και των τροπαίων η Κρήτη.
Των τυράννων ακοίμητη φοβέρα.
Η Κρήτη, η Κρήτη. (Κ. Παλαμάς, «Βωμοί»)
Αυτό και μόνο οδηγεί τους αδίσταχτους ναζί να προχωρήσουν σε νέα μέτρα, σκληρότερα αυτή τη φορά, γιατί αντιλαμβάνονται ότι η εκτέλεση των 12 αδάμαστων μορφών γιγάντωσε περισσότερο το αντιστασιακό φρόνημα των Κρητικών κατά των Γερμανών κατακτητών.
Έτσι φτάσαμε στη δεύτερη απόφαση των Γερμανών, σκληρότερη αυτή τη φορά, να οδηγήσουν στον ίδιο αυτό καθαγιασμένο χώρο του Γαζίου, τους πενήντα αδάμαστους αντιστασιακούς και να τους εκτελέσουν, παρά τις προσπάθειες του νέου γενναίου ρασοφόρου, από τη Βουλισμένη Λασιθίου του Δήμου Αγ. Νικολάου, Ευγένιου Ψαλιδάκη. Ο αρχιμανδρίτης Ευγένιος, γενικός αρχιερατικός επίτροπος τότε και πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητρόπολης Κρήτης, αδιαφορώντας για τη ζωή του με το υπ’ αριθμ. 234/22 Μαΐου 1942, έγγραφο προς τον φρούραρχο Ηρακλείου, έκαμε τα αδύνατα δυνατά, για να σταματήσουν οι εκτελέσεις αθώων πολιτών.
Ωστόσο η απόφαση των αδίσταχτων κατακτητών, ήταν προαποφασισμένη, να επιβληθούν με τη βία, χωρίς έλεος και δισταγμό.
Σταγόνα σταγόνα το αίμα μου χάνω
Για σένα γλυκειά μου πατρίδα.
Πρώτος στον κατάλογο των 50 γενναίων αντιστασιακών, ο Ηρακλειώτης Αντώνης Καστρινάκης (1894 -1942) εργοστασιάρχης, ευρηματικός και δημιουργικός με υψηλό δείκτη νοημοσύνης, που τον έκανε να ξεχωρίζει ως επιχειρηματίας στο Μεγάλο Κάστρο. Ένας δρόμος στη πόλη μας φέρει το όνομά του. Λίγο πριν εκτελεσθεί ακούστηκε να λέγει: «Το αγιότερο και τιμιότερο των αγαθών είναι η ελευθερία σε μια ελεύθερη πατρίδα…. Και δίκαια λογίζεται μεταξύ των εχθρών εκείνος που πρόκειται να σου αφαιρέσει την λευτεριά… Γι’ αυτό και καθήκον κάθε Έλληνα σήμερα είναι να αγωνιστεί για τη λευτεριά, αδιαφορώντας για τις θυσίες και για τη ζωή του ακόμη». Δεύτερος στον κατάλογο ο Νίκος Κατεχάκης, Ηρακλειώτης και εκείνος με υψηλά πιστεύω και ιδανικά. Ο έγκριτος δημοσιογράφος, ο ιδιοκτήτης και διευθυντής των «Κρητικών Νέων», Παγκρήτια καθημερινή, απογευματινή εφημερίδα, πρώτη σε κυκλοφορία και με σημαντική προσφορά στο νησί. Ο θρυλικός ποδοσφαιριστής του Ο.Φ.Η. με το όνομα «Κουτάλας», ο αθλητής που δεν τον χωρούσε ο τόπος και τα γήπεδα της χώρας μας. Ο πρωτοετής της σχολής Ευελπίδων του 1930, που εγκατέλειψε μετά από τραυματισμό του σε φιλικό ποδοσφαιρικό αγώνα για να ασχοληθεί με τη δημοσιογραφία. Ο μεγάλος του έρωτας ήταν η θάλασσα και οι καταδύσεις, με πολλά μετάλλια. Η σύζυγός του, Νέλλη, το γένος Καρύπη, έγκυος τότε στον 5ο μήνα, η ποδοσφαιρική του ομάδα και το Μεγάλο Κάστρο, τον κλάψανε απαρηγόρητα. Είναι κρίμα που ο μονάκριβος ο γιός του που φέρει επάξια το όνομά του ήρθε στον κόσμο τέσσερις μήνες μετά, και δεν πρόλαβε να τον γνωρίσει και να τον χαρεί.
Ακατάλυτο εγώ δεν πεθαίνω.
Το ανέσπερο είμαι πνεύμα της φυλής.
Καιρούς και χρόνους μ’ έλεγες χαμένο
Με γύρεψες; Στα στήθη σου με κλεις. (Κ. Παλαμάς)
Στον μακάβριο κατάλογο τα δύο πρωτοξαδέλφια απο τις Άνω Ασίτες, ο Ιωάννης Εμμ. Αποστολάκης και ο Ιωάννης Γ. Μπαντουβάς, πρωτανίψια του Κώστα Μπαντουβά, που εκτελέστηκε και εκείνος 12 μέρες μετά, στις 26 Ιουνίου 1942 στην Αυγενική. Είναι ο γενναίος λοχίας, που πολέμησε στα πεδία των μαχών στη Μικρά Ασία με απαράμιλλο ηρωισμό και έζησε το δράμα των Μικρασιατών και την υποχώρηση του στρατού μας. Ο γνωστός σε όλους Μπαντουβόκωστας, ο γίγαντας στο σώμα και στην ψυχή, που οδήγησε στα παράλια της Ιωνίας μια διμοιρία οπλιτών με ασφάλεια και σιγουριά, καταχειροκροτούμενος από αξιωματικούς και στρατιώτες.
Ο Ακρίτας είμαι χάροντα,
Δεν περνώ με τα χρόνια,
Μ’ άγγιξες και δεν μ’ ένιωσες
Στα μαρμαρένια αλώνια (Κ. Παλαμάς)
Ο Ιωάννης Σ. Ρωμανός και Ο Εμμανουήλ Σπυριδάκης, ο ταχυδρόμος και το τρίτο μάτι του Μανώλη Μπαντουβά, από τις Άνω Ασίτες και εκείνοι.
Όσες ζωές εχάθηκαν
όσες ζωές εφύγαν
με τ’ αστεράκια εταίριαζαν
με τ’ αγγελούδια εσμίγαν
Κι όλη της Κρήτης η θωριά
στην ιστορία μένει
σαν ίσκιος που δε χάνεται
σαν λάμψη που δεν σβήνει (Σταύρος Ματσούκας)
Ακολουθεί ο Γεώργιος Σκουλάς από τα Ανώγεια, διαπρεπής νομικός, ρήτορας ονομαστός και αδάμαστος Κρητικός. Γνωστός και καταγεγραμμένος ο διάλογος με το δήμιο αξιωματικό.
Πώς σε λένε; Αφού ξέρεις, γιατί με ρωτάς; Πώς σε λένε και ποιά η τελευταία σου επιθυμία, επαναλαμβάνει αυστηρά ο Γερμανός αξιωματικός που γνώριζε καλά ελληνικά. Ε, αφού επιμένεις, άκουσε με προσεκτικά. Το όνομά μου είναι Κρητικός και το επίθετό μου Έλληνας Ανωγειανός. Είστε βάρβαροι, Ούνοι, δολοφόνοι και θα χάσετε τον πόλεμο. Και κάλεσε τους μελλοθάνατους, με όλες τις δυνάμεις που του είχαν απομείνει, να τραγουδήσουν τον Εθνικό Ύμνο, που τον ακολούθησαν με αναπτερωμένο το ηθικό.
«Παντέρμη Κρήτη ψυχές που τις γεννάς». Π. Πρεβελάκης.
Μεριάστε κάστρα και βουνά
και πολιτείες και χώρες.
Και σεις νίκες λευκόφτερες
ανοίξτε δρόμο διάπλατα
για να περάσει η Κρήτη (Ιωάννης Πολέμης)
Αμέσως μετά τον Σκουλά το λόγο παίρνουν: Ο Γεώργιος Ευσταθίου Μεθυμάκης από τη Νεάπολη και απευθυνόμενος στους δήμιους και στους μελλοθάνατους είπε: «Οι λαοί γεννήθηκαν και θα παραμείνουν ελεύθεροι. Χαιρετισμούς και ευχές στη γυναίκα μου και στα παιδιά μου, με την παράκληση και την επιθυμία μου να μορφωθούν περισσότερο… Ζήτω η Ελλάδα, ζήτω ο αθάνατος λαός της».
Στη συνέχεια ο Νικόλαος Σουργιαδάκης, διαπρεπής δικηγόρος από την Ιεράπετρα καυτηρίασε τη στάση των ναζί. «Μας σκοτώνετε χωρίς να απολογηθούμε, σκοτώνοντας έτσι την ειρήνη και την ελευθερία, γιατί πιστεύετε ότι παίρνετε μέτρα για την ασφάλειά σας. Αλλά απατάσθε…. Απατάσθε γιατί δεν έχετε να επιδείξετε τίποτα το ανθρωπιστικό στον αγώνα σας, που είναι ξεκάθαρα συμφεροντολογικός και κατακτητικός. Το κράτος της βίας σας γρήγορα θα καταρρεύσει και κάτω από τα ερείπιά του, θα ταφούν για πάντα η εθνικοσοσιαλιστική θεωρία και ο πολιτισμός σας. Ζήτω η αθάνατη Ελλάδα. Ζήτωσαν οι ελεύθεροι λαοί της γης».
Τον Τυρταίο κάποτε έλαχα,
στην έρημη τη στράτα
Και το τραγούδι μου ‘μαθε,
που φτερώνει τα νιάτα.
Και τα πάει προς το θάνατο
σαν να ήταν πανηγύρι
Και με το αίμα τους στοιχειώνει
των εθνών το γεφύρι (Κ. Παλαμάς)
Από την Αγία Βαρβάρα, αυτό το απόρθητο και ανυπότακτο οχυρό, που πλήρωσε βαρύτατο φόρο αίματος, γιατί δεν λύγισε, δεν γονάτισε, δεν προσκύνησε και δεν υπέστειλε τη σημαία της αντίστασης, ο ιερέας και δάσκαλος, Γεώργιος Σηφάκης (1865 – 14/06/1942), ο γενναίος Παπαφλέσσας εκείνης της εποχής, με το γιο του τον Βαγγέλη (1912 – 14/06/1942), δάσκαλο και έφεδρο αξιωματικό, τον ανιψιό του Νικόλαο Σηφάκη (1869 – 14/06/1942) και το γαμπρό του Μανώλη Αποστολάκη (1893 – 1942).
Ο παπάς περήφανος και γενναίος με υψωμένη τη φωνή και τα μάτια προς τον ουρανό, ακούστηκε να λέγει: «Πάτερ άφες τους ναζί, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» και έψαλε το Χριστός Ανέστη.
Τρισάγιο ράσο καλογερικό, ξεθωριασμένο,
Με το σταυρό στ’ ατσάλινα σου στήθη.
Έχεις σταθεί το σύμβολο το τρισευλογημένο,
Της πίστης και της λευτεριάς στην Κρήτη.
Η οικογένεια των Σηφάκηδων πρόσφερε θυσία για τη λευτεριά της πατρίδας τέσσερα από τα αξιότερα και σημαντικότερα μέλη της.
Ο Ιωάννης Μ. Ανωγειανάκης (1893 – 14/06/1942), ο αδελφός του Νίκος (1885 -1942), που ήταν με τους 12 και ο Σταύρος, πρόεδρος της κοινότητας, αδελφός κι εκείνος που εκτελέστηκε στις φυλακές της Αγιάς (03/08/1942). Έτσι θέλησαν οι αδίστακτοι ναζί να σταματήσουν την αντίσταση των τριών γενναίων αδελφών της Αγ. Βαρβάρας. Ωστόσο, η τραγωδία συνεχίζεται με τους αδελφούς Γεώργιο Πατεράκη του Κων/νου (1899 – 14/06/1942) και Μενέλαο (1909 – 03/06/1942) με τον ανιψιό τους Δημήτρη Μ. Πατεράκη (1909 – 14/06/1942). Οι ανθρωποθυσίες της Αγ. Βαρβάρας παίρνουν τέλος με τον Ζαχαρία Καρβουνάκη (1899 – 14/06/1942) και τον Κων/νο Αθ. Καρακωνσταντάκη (1913 – 14/06/1942), άνθρωποι του μόχθου και της καθημερινότητας, που οδηγήθηκαν στο θάνατο χωρίς να ξέρουν το γιατί. Έτσι συμπληρώθηκε το μαρτυρολόγιο των Αγιοβαρβαριτών, δεκατρείς τον αριθμό. Μαρτυρολόγιο και εικονοστάσι του γένους που δεν έχει τελειωμό.
Θύμα του πιστεύω του στα ύψιστα ιδανικά και ο Αλκιβιάδης Κ. Μαρής, δ/ντης της Τράπεζας Ελλάδος στο Ηράκλειο, γόνος της μεγάλης οικογένειας των υπουργών οικονομικών Γεωργίου και Κων/νου Μαρή, από τον Άγιο Θωμά. Όμως το μαρτυρολόγιο των γενναίων μορφών εμπλουτίζεται συνεχώς.
«Κακομοίρα Κρήτη, πόσο φόρο αίματος πλήρωσες και πληρώνεις για τη λευτεριά σου». Π. Πρεβελάκης
Εάν τα κόκαλα βαλθούν το ένα δίπλα στ’ άλλο
Των Κρητικών που λευτεριάς εχούφτωσαν μαχαίρια,
Τι πυραμίδα, τι βουνό θα έφτιαχναν μεγάλο
Τα χελιδόνια θ’ άγγιζαν, θα έφταναν στ’ αστέρια
Ακολουθούν ο Πρινιάς Μαλεβιζίου με τους Γεώργιο Χ. Σαμαριτάκη, Νικόλαο Γ. Σαμαριτάκη και Χαράλαμπο Γ. Σαμαριτάκη. Γνωστή και ιστορικά τεκμηριωμένη, η παρουσία της μεγάλης οικογένειας των Σαμαριτάκηδων σε όλους τους κλυδωνισμούς της πατρίδας. Επόμενος στόχος, το χωριό της γέννησής μου, τα Κάτω Καστελιανά με τους θείους μου Μανώλη Κουτεντάκη, τον αδελφό του Μιχάλη και τον πρωτοθείο τους, Παύλο Μ. Κουτεντάκη, παιδιά του άρχοντα δασκάλου, Ιωάννη Κουτεντάκη, με τους έξι γιους και τις δύο θυγατέρες. Οι Κουτεντήδες, όπως ακούγονταν, ήταν από τους πρώτους που οργανώθηκαν στην αντίσταση στο Νοτιονατολικό Μονοφάτσι, με συχνές και στενές επαφές με τον Τσούτσουρο και τα υποβρύχια που κατέφθαναν εκεί και μετέφεραν όπλα και πυρομαχικά για τον εφοδιασμό των ανταρτικών ομάδων και την παραλαβή Άγγλων, Αυστραλών και Νεοζηλανδών και Ελλήνων μαχητών τους οποίους και μετέφεραν στην Αίγυπτο. Καμωμένοι από σκληρό ατσάλι για να μη λυγίζουν, ευγενικοί, φιλόξενοι και ωραίοι, δεμένοι και ερωτευμένοι με τη μάνα κρητική γη. Η λευτεριά είναι το κύριο γνώρισμα των Κρητικών και αυτή αποτελεί τη βάση της ύπαρξής τους. Και ύπαρξη χωρίς λευτεριά δεν εννοείται. «Μετά τας οικογενείας Γεωργιάδη, Σηφάκη και Μαυρονύκτη, ιδού και οι γενναίοι Κουτεντάκηδες από τα Κάτω Καστελλιανά, που αντίκρυσαν μαζί το εκτελεστικόν απόσπασμα. Εκ τούτων, εις τον Μιχάλη Κουτεντάκη είχεν ανατεθεί η υπηρεσία του συνδέσμου εις την οποίαν ετάσσοντο μόνον άνδρες εύψυχοι και αποφασιστικοί». (Εφημερίς Δράσις, Κυριακή 10 Μαΐου 1951).
Μέσα σε βόλια κι οβίδων κρότους
έπεσαν νιάτα μες στον ανθό τους
πάνε λεβέντες, πάνε κορμιά…
Επόμενος Γολγοθάς το όμορφο, υπερήφανο και γενναίο Βενεράτο του Δήμου Ηρακλείου, με τον πρόεδρο τους κοινότητας, Μανώλη Β. Μαυρονύχτη (1897 – 1942), μεγαλοπρεπή, ψηλό σαν κυπαρίσσι, άνθρωπο των έργων και με ατσάλινη θέληση.
Αναμόρφωσε το χωριό του και με πίστη στην παράδοση, διατήρησε αναλλοίωτο ότι είχαν δημιουργήσει οι προηγούμενες γενιές. Στη μεγάλη του θυσία, τον ακολούθησε ο 34χρονος γιος του, Γιώργος. Ο Ιωάννης Μετζάκης, ο ακαταπόνητος και τολμηρός έφεδρος αξιωματικός, που θριάμβευσε στα μέτωπα της Αλβανίας και ο Αντώνης Στ. Βαρούχας, ο γίγαντας στο σώμα και στην ψυχή, ο ανυπόταχτος και γενναίος μαχητής.
Ατάραχοι αντικρύσανε μια μοίρα
πολέμου που ήταν άδικος. Ωραίος
ο θάνατος σαν είναι για το χρέος
με δόξες τον σκεπάζει Ολύμπια λύρα (1940, Σ. Σπεράντζας)
Πώς να μην αναφερθώ στον συντοπίτη μου από το Δραπέτι, δάσκαλο Γιάννη Μανουσάκη, τον πρωτότοκο γιο του παπά Εμμανουήλ Μανουσάκη, με τα 12 παιδιά που με την πτώση των αλεξιπτωτιστών, έσπευσε πρώτος και κατά μέτωπο τους πολεμούσε, αδιαφορώντας για τη ζωή του; Ο ανυπότακτος δάσκαλος του δημοτικού σχολείου Στόλων, συνέχισε την αντιστασιακή του δράση χωρίς να λαμβάνει μέτρα προφύλαξης. Βοηθούσε τις αντάρτικες ομάδες και τη διαφυγή με τα υποβρύχια Άγγλους, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς, με αποτέλεσμα να γίνει αντιληπτός και να πιαστεί στους Στόλους στις 13 Ιουνίου 1942. Υποβλήθηκε σε σκληρά βασανιστήρια μπροστά στη γυναίκα του, χωρίς να λυγίσει, μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο και εκτελέστηκε στις 14-6-1942.
Τη λευτεριά ρωτήσανε, ποιάς μάνας είναι γέννα
Κι εκείνη αποκρίθηκε των Κρητικών το αίμα.
Για ελευθερία και πίστη στις αιώνιες αυτές αξίες αγωνίστηκαν οι Βιαννίτες Εμμανουήλ Κονδυλάκης, αγρονόμος, ανιψιός του Γιάννη Κονδυλάκη και γενναίος αξιωματικός στο Μικρασιατικό μέτωπο. Ο Μιχάλης Γ. Παπαδογιάννης, γραμματέας της κοινότητας, έφεδρος αξιωματικός στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μικρά Ασία και ο Χαράλαμπος Ν. Πετράκης με τον 20χρονο γιό του, το Νίκο, βοσκοί στη Δέρματο, στον Τσούτσουρο και στο Μαριδάκι. Οι βοσκοί της Κρήτης, που ο ρόλος τους στις αντιστασιακές οργανώσεις ήταν σημαντικός στην τετράχρονη ναζιστοφασιστική κατοχή του νησιού. Οι γενναίοι αυτοί Βιαννίτες ήταν από τους πρώτους που συμμετείχαν στην επαναστατική οργάνωση του γενναίου αντιστασιακού αξιωματικού, Αλέξανδρου Ραπτόπουλου, με οράματα και προγράμματα για την απελευθέρωση της μεγαλονήσου με αντάλλαγμα την ίδια τους τη ζωή.
Από τα χρόνια της σκλαβιάς
Κι ασκλάβωτοι μας πιάσαν τις σπηλιές,
Με τους αητούς μαζί χτίζουν φωλιές,
Πλάι στις βροντές βροντάν οι αντροφωνάρες,
Κι αντιδονιένται οι κάτασπρες μαδάρες.
Και κάθ’ αργά ξεχνιούνται ως την αυγή,
Σαν δράκοι, κι όπου πέσουν τρέμει η γη.
Χτυπούν συντρίβουν σαν το αστροπελέκι…..
Και χάνονται. Μα ευτύς βαρούν παρέκει. (Λευτέρης Αλεξίου)
Ποιός άνεμος, εκτός από αυτόν της ελευθερίας έφερε εδώ στο νησί της λεβεντιάς, της Εθνικής Αντίστασης και της παλικαριάς τους Αθηναίους Γεώργιο Ναούμ Βοΐλα, Αριστ. Ν. Ραγκαβή και Κων/νο Συμεώνογλου, για να θυσιαστούν στο όνομά της;
Ο αξιολάτρευτος μηχανικός Γιώργος Βοΐλας έμενε είκοσι χρόνια στο Ηράκλειο και είχε γίνει ένα με τους Κρητικούς. Πιάστηκε από τους Ναζί με την κατηγορία ότι συνεργάζονταν με τους άγγλους και εκτελέσθηκε. Το Ηράκλειο που τον αγάπησε και τον αγκάλιασε με στοργή, τον έκλαψε απαρηγόρητα σαν δικό του παιδί. Μαζί του και ο μηχανικός Αριστείδης Ραγκαβής, από την μεγάλη οικογένεια των Ραγκαβήδων της Αθήνας, που οι Γερμανοί υποχρέωσαν να έλθει στην Κρήτη για να παρακολουθεί τα έργα κατασκευής του αεροδρομίου στο Τυμπάκι. Είναι γνωστό το ξέσπασμα της χαροκαμένης Γερμανίδας μητέρας του, ενάντια στους δυο συμπατριώτες της στρατηγούς Μπρόγερ και Μύλλερ και σε γλώσσα γερμανική, χειμαρρώδη και σκληρή, σαν έφτασε η εκδίκαση της υπόθεσης του γιου της από το Στρατοδικείο. Γνωστή επίσης η τύχη των δύο σφαγέων της Μεγαλονήσου, Μπρόγερ και Μύλλερ. Δικάστηκαν ως εγκληματίες πολέμου, καταδικάστηκαν σε θάνατο από το στρατοδικείο Χανίων και εκτελέσθηκαν στην Αίγινα, στις 20 Μαΐου 1947.
Θερίζει ασταμάτητα κι ο Χάρος σαβανώνει
μα το τουφέκι των Ναζί ποτέ του δεν στομώνει
Τη σκυτάλη τώρα παίρνουν οι Άγιοι Δέκα της Μεσαράς, που το όνομά τους το χρωστούν στους δέκα ιερομάρτυρες που μαρτύρησαν εκεί για του Χριστού την πίστη την αγία, κατά το διωγμό του Δεκίου (249 -251) για να συνεχίσουν με τους τέσσερις εθνομάρτυρες, Ιερώνυμο Ι. Κονταράκη, ο εστιάτορας με πολλές γνωριμίες λόγω της δουλειάς του, καλοσυνάτος, καλός νοικοκύρης, ευγενικός και δημιουργικός. Πιάστηκε στο εστιατόριο του, μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο στις φυλακές και εκτελέσθηκε στις 14/06/1942 με τους τρεις συγχωριανούς του και άλλους 46 πατριώτες με την κατηγορία της συνεργασίας του με Άγγλους. Η γυναίκα του Στυλιανή, πραγματική αρχόντισσα του χωριού, έμεινε μόνη με τρία ανάπηρα παιδιά να αντιμετωπίζει το πρόβλημα της ανατροφής των παιδιών και την καθημερινότητα.
Ο Κων/νος Γ. Παπαχατζάκης, ήταν μόλις 22 ετών και υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία. Πιάστηκε στο χωριό του, μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο και εκτελέσθηκε πριν προλάβει να κάμει οικογένεια και να χαρεί τη ζωή.
Ακολουθεί ο Αντώνιος Πρεκατσουνάκης, που εκτελέσθηκε στο άνθος της ηλικίας του, αφήνοντας δύο μικρά αγοράκια, το πρώτο δίχρονο και το δεύτερο δύο μηνών και τη σύζυγό του, την Ευαγγελία, να ζει σε ένα μόνιμο Γολγοθά με τις αναμνήσεις, τον αγώνα και την αγωνία για το μεγάλωμα και την ανατροφή των παιδιών της.
Ο Παναγιώτης Κ. Φρυσούλης, σφακιανής καταγωγής, που ξεχώριζε σε λεβεντιά και παλικαριά, με σημαντική παρουσία και προσφορά στην Εθνική Αντίσταση. Καλοφτιαγμένος, βρακοφορεμένος, περήφανος, αισιόδοξος, ανυπότακτος, γίγαντας στο σώμα και στην ψυχή σαν τις σφακιανές μαδάρες.
Κρήτη τση δόξας μάνα και του πολιτισμού,
Ηρώων και μαρτύρων και πατριωτισμού,
Εδώ φυτρώνει δάφνη, η μύρτος, η ελιά
Χάνονται παλικάρια για την ελευθεριά (Μ.Γ.Π.)
Και ο κατάλογος των 62 Μαρτύρων συμπληρώνεται με τους Χανιώτες, Γεώργιο Κουρομιχελάκη, ενωμοτάρχη από το Νίπος Αποκορώνου (απέχει 30 χλμ από τα Χανιά) ο οποίος στη μάχη των αλεξιπτωτιστών, αεικίνητος, άκαμπτος, δυνατός και πανταχού παρών, πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες. Ακολουθεί ο Ανδρέας Γ. Τσεπαπαδάκης από το Κολυμβάρι Κισσάμου Χανίων. Ο 25χρονος νέος, όμορφος, ζωντανός και δημιουργικός που ήλθε στο Ηράκλειο το 1930 για να βρει δουλειά. Δούλεψε σκληρά ως σαγματοποιός, έκαμε δικό του μαγαζί και απέκτησε φίλους και χρήματα πολλά. Παντρεύτηκε τη Χριστίνα Νικητάκη, αλλά δεν πρόλαβαν να κάνουν παιδιά, γιατί έτσι θέλησαν οι σκληροτράχηλοι ναζί, που του στέρησαν βίαια τη ζωή στις 14/06/1942. Ο Ανδρέας Τσεπαπαδάκης ήταν από γεννησιμιού πατριώτης και αντιστασιακός πρώτου μεγέθους, ακολουθώντας πιστά την οικογενειακή παράδοση, που κληρονόμησε από τον Κισσαμίτη τουρκοφάγο παππού του. Ο αδάμαστος και ελεύθερος Χανιώτης πριν αφήσει την τελευταία του πνοή από τις σφαίρες των ναζί είπε: «Ο κόσμος πρέπει να νιώσει και να πιστέψει και πρώτα από όλους οι μικροί λαοί, πως για να σωθούν πρέπει να ξεριζωθεί ο φασισμός και αυτοί που τον δημιουργούν. Μόνο με το ξερίζωμα αυτού του βρωμερού συστήματος θα πάψει ο κόσμος να ‘ναι μάρτυς τέτοιων δραμάτων. Αυτός τους δηλητηρίασε, τους εξαγρίωσε, τους έκανε φίδια». Και ενώ άκρα του τάφου σιωπή επικρατεί ακούγεται η βροντώδης φωνή του Μικρασιάτη Νικ. Ι. Ηλιού: «Μη χάνετε το θάρρος σας αδελφοί, πάνω από μια ψυχή δεν μπορούν να μας πάρουν τα βρωμόσκυλα του ναζισμού. Κάτω οι τύραννοι». Ήταν η φωνή του ανυπότακτου Μικρασιάτη και σύσσωμου του μικρασιατικού ελληνισμού.
Και ο κατάλογος κλείνει με τον επίσης Μικρασιάτη Γεωργ. Σπ. Μεταξά, το μοίραρχο Σπύρο Χ. Καπετανάκη, διοικητή τότε της υποδιοίκησης Χωροφυλακής Βιάννου, από τη Σίβα του Δήμου Φαιστού, που συμμετείχε ενεργά στη δεκαήμερη μάχη της Κρήτης κατά των αλεξιπτωτιστών. Η Σίβα, το χωριό της γέννησης του Αγ. Ιωάννου του Ξένου (970μ.Χ.) που αγωνίστηκε σκληρά για την ενίσχυση του Χριστιανικού στοιχείου στη Δυτική Κρήτη με την ίδρυση πολλών μοναστηριών, μετά τη σημαντική φθορά που είχε υποστεί στην περίοδο της Αραβοκρατίας (823 – 961).
Ο Δημήτρης Γ. Γρηγοράκης από τη μεγάλη αντιστασιακή οικογένεια του Αντωνίου Γρηγοράκη – Σατανά από τον Κρουσώνα, πολλά πρόσφερε στην πατρίδα μας για τη λευτεριά. Ο Αντώνης Γρηγοράκης είχε δική του ομάδα από τις πιο δυνατές και οργανώθηκε από τους πρώτους στον αντιστασιακό αγώνα. Γνωστός πια στους Γερμανούς προκειμένου να αποφύγει την σύλληψη, κατέφυγε στην Αίγυπτο. Ο Αντώνιος Γρηγοράκης – Σατανάς είχε επιβιβασθεί στις 23 Ιουνίου 1942 σε σκάφος που είχε προσεγγίσει στο Λέντα και μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια όπου και πέθανε στις 03/10/1943, πριν προλάβει να δει ελεύθερη τη πατρίδα του. Υπήρξε συνεργάτης του Άγγλου αρχαιολόγου και υποπρόξενου στο Ηράκλειο το 1940, Πετλέμπουρη, γνωστός σε όλους τους Κρητικούς που είχε γίνει ένα με αυτούς. Πολέμησε στη μάχη της Κρήτης, τραυματίστηκε στων Χανιών την Πόρτα, πιάστηκε και μετά από σκληρά βασανιστήρια εκτελέσθηκε. Ο αρχαιολόγος που ανέσκαψε την κρητική γη για να αποκαλύψει τους θησαυρούς της και την πότισε με το αίμα του για να βλαστήσει και να καρποφορήσει το δέντρο της λευτεριάς. Με το ίδιο αυτό σκάφος στις 23 Ιουνίου 1942 είχε αποβιβασθεί για πρώτη φορά στην Κρήτη ο Άγγλος λοχαγός Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο γνωστός από την απαγωγή του Κράιπε τον Απρίλη του 1944.
Και ο κατάλογος τελειώνει με τον Εμμ. Ι. Μιγαδάκη ή Μιγάδη από τις Ποταμιές. Πιάστηκε από τους ναζί στις 21 Μαΐου 1942 στο χωριό του, οδηγήθηκε στις φυλακές της Αλικαρνασσού και εκτελέσθηκε στις 14/06/1942. Ο μεγαλύτερος από τα 15 παιδιά του Γιάννη Μιγαδάκη, οκτώ (5 αγόρια, 3 κορίτσια) από τον πρώτο του γάμο με την Πηνελόπη Κόμη, από την μεγάλη οικογένεια των Κόμηδων της Βιάννου, και επτά από το δεύτερο (5 αγόρια, 2 κορίτσια). «Η Κρήτη θα νιώθει κραταιά όταν οι κούνιες της γεμίσουνε μωρά» (Ν. Καζαντζάκης). Ο Μανώλης Μιγαδάκης ή πλανόδιος, από τη δουλειά που έκανε την αρχή, ως γυρολόγος – ψιλικατζής, απέκτησε χρήματα, κτήματα και το πρώτο καφενείο στο χωριό του και οικογένεια με τέσσερα παιδιά, δύο αγόρια και δύο κορίτσια, αλλά δεν πρόλαβε να τα χαρεί όπως ήθελε. Από την πολυμελή οικογένεια του Εμμ. Μιγαδάκη σήμερα ζουν ο Γιάννης, από τον οποίον και πάρθηκαν οι πληροφορίες, και ο Πέτρος.
Ελευθεριά για σένα ζω, για σένα υποφέρω
κι αν δεν σε βρω εδώ στη γη, αλλού θα σε γυρεύω
«Το Ελληνικό έθνος», γράφει ο Φρ. Χέγκελ, (Στουτγάρδη 1770 – Βερολίνο 1831), από τους σημαντικότερους Γερμανούς ιδεαλιστές φιλοσόφους, «είναι η αιώνια νεότητα, γιατί από αυτήν επήγασαν ο ανθρωπισμός και η συμπόνια προς τους δυστυχούντας και τους δυναστευόμενους.» Αυτήν την αιώνια νεότητα, αυτές τις ώρες του καλοκαιρινού Ιούνη του 1942, οδηγούσαν στο θάνατο οι συμπατριώτες του, αρχιφασίστες ναζί, αφιονισμένοι δυστυχώς από τα απατηλά κηρύγματα δύο παθιασμένων και αρρωστημένων ηγετών. Όμως οι 62 γενναίοι μας νεκροί, ανοίγουν νέους δρόμους και νέες προοπτικές στους καταδυναστευόμενους και απειλούμενους λαούς από τις Αξονικές δυνάμεις του κακού. Οι γενναίοι μας 62 εθνομάρτυρες που σήμερα μνημονεύουμε και δοξολογούμε βροντοφώναξαν και διακήρυξαν σε ολόκληρη την οικουμένη ότι τίποτε δεν αξίζει περισσότερο σ’ αυτόν τον κόσμο, ούτε η ζωή στο πρώτο άνθισμά της, όσο η ελευθερία.
Είμαι η ακατάλυτη ψυχή των Σαλαμίνων
Στην Εφτάλοφη έφερα το σπαθί των Ελλήνων (Κ. Παλαμάς)
«Εμοί δεν αρκούν αν εδόκει είναι ανδρών αγαθών έργω γενομένων, έργω και δηλούσθαι τας τιμάς. Και μη εν ενί ανδρί πολλών αρετάς κινδυνεύεσθαι ευ τε και χείρον ειπόντι πιστευθήναι» ( Θουκ. Επιταφ. Περικλ. Βιβλ. 2ο κεφαλ. 35)
Οι άνδρες που αναδείχθηκαν γενναίοι με το έργο τους, με έργα πρέπει να τους τιμούμε για να μην κινδυνεύουν οι πολλές αρετές τους από ένα και μόνο ομιλητή, που μπορεί να μιλήσει καλά, αλλά και άσχημα.
Ελάτε
Τον ήρωα δεν τον κλαίνε ούτε τον μάρτυρα!
Λεβέντες όσους εύρηκε το βόλι,
και σεις, άχολα βρέφη και άοπλοι γέροι
ήρωες όλοι, ναι μάρτυρες όλοι!
Τον μάρτυρα τον κάνουν άγιο εικόνισμα
τον ήρωα μαρμαρένιο τόνε στήνουν.
Ελάτε να τους στήσουμε τ’ αγάλματα
Ελάτε τα εικονίσματα να γίνουν. (Ιωάννης Πολέμης)
Γενναίοι αντιστασιακοί, 62 Μάρτυρες, που πέσατε από τις δολοφονικές σφαίρες των ναζί, τον Ιούνιο του 1942, θύματα μιας αρρωστημένης φιλοσοφίας, που έπληξε βάναυσα, απάνθρωπα, ανελέητα και σκληρά, όσους θέλησαν να υπερασπιστούν την εθνική τους ταυτότητα, την πατρίδα και την ελευθερία, «άνδρες εστέ τήσδε της γης άξιοι και του πέπλου».
Ω! μη μας λησμονείτε! Κι εμείς για σας αηδόνια
Φυτέψαμε τις δάφνες και τις τριανταφυλλιές
βαστάξαμε κι εμείς και καταφρόνια
για να ‘χετε σεις τα άνθη και τις μοσχοβολιές (Κ. Παλαμάς)
«Δεν σας ξεχάσαμε. Είναι η καρδιά μας ένα ευρύ πεδίο αναστάσεως. Δεν σας αφήσαμε άνιφτους και άντυτους, όλο αίματα, τρύπες και χώματα. Αν μπορούσατε να ακούσετε τη σιωπή μας, ακούστε τη αδελφοί. Συγχωρείστε μας. Δεν σας ξεχάσαμε». (Νικηφόρος Βρεττάκος 1911 – 1991, ποιητής, συγγραφέας, ακαδημαϊκός)
