Μπορεί με κάποιο τρόπο να συνδεθεί η Βιάννος με έναν εκ των σπουδαιότερων επιστημόνων στην ανθρώπινη ιστορία, τον Κάρολο Δαρβίνο; Η απάντηση είναι: Ναι! Μέσω της ιστορίας του σπουδαίου επιστήμονα, Σπυρίδωνα Μηλιαράκη!
Είναι πολλές οι φορές που έχουμε αναφέρει σε δημοσιεύματα μας, για διάφορες σπουδαίες προσωπικότητες της Βιάννου, πόσο τις αδικούμε σήμερα που δεν δίνουμε τα ονόματα τους σε δρόμους, σχολεία, αίθουσες κτλ. ώστε να βοηθήσουμε στη διατήρηση της μνήμης του σπουδαίου έργου τους.
Ενδεικτικά, αναφέρουμε τον Στάθη Μάστορα, τον Μάνο Γ. Μανδαλάκη, τον Πέτρο Κονδυλάκη, τον Γεώργιο Παπαμαστοράκη, την Τιτίκα Μανδαλάκη Γιαννιτσιώτη, φυσικά τον Ιωάννη Κονδυλάκη και πολλούς πολλούς άλλους.
Σίγουρα μια θέση σ'αυτούς, έχει και ο Σπυρίδων Μηλιαράκης, ο οποίος υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος αλλά και ο πρώτος(!) μεταφραστής του έργου του Κάρολου Δαρβίνου στα Ελληνικά.
Ο Σπυρίδων Μηλιαράκης, γεννήθηκε στη Βιάννο το 1852 από λόγια οικογένεια και ήταν αδελφός του επίσης πολύ σπουδαίου Γεωγράφου - Ιστορικού, Αντώνη Μηλιαράκηπου υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος. Και οι δύο ανήκουν στη γνωστή οικογένεια των Μηλιαράκηδων σύμφωνα με τον συγγενή τους, τον αείμνηστο δικηγόρο, Πέτρο Μηλιαράκη.
Ο σπουδαίος Αντώνιος Μηλιαράκης (Βιάννος, 7 Απριλίου 1841 - Αθήνα, 8 Απριλίου 1905). Ήταν γεωγράφος, πανεπιστημιακός και ιστορικός του 19ου αιώνα. Διακρίθηκε για τις ιστορικές και γεωγραφικές μελέτες του
Ο Σπυρίδων Μηλιαράκης σπούδασε Ιατρική στο Εθνικό Πανεπιστήμιο και το 1876 αναγορεύτηκε Διδάκτοράς της. Για ένα διάστημα άσκησε το ιατρικό επάγγελμα στα Σκόπια και κατόπιν επέστρεψε στην Αθήνα όπου δίδαξε Ζωολογία και Βοτανική στο πρότυπο Σχολείο του Συλλόγου προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων.
Το 1881 πήγε με υποτροφία της Ελληνικής Κυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο του Βύρτσμπουργκ (Γερμανία) για να συνεχίσει τις σπουδές του. Σπούδασε Φυτολογία κοντά στον διακεκριμένο Φυσιολόγο Julius von Sachs και το 1884 αναγορεύτηκε Διδάκτορας των Φυσι- κών Επιστημών.
Επέστρεψε στην Ελλάδα και διορίστηκε Υφηγητής και Επιμελητής του Φυτολογικού Μουσείου, καθώς και Καθηγητής της Φυσικής Ιστορίας στο Πρακτικό Λύκειο.
Το 1892 διορίστηκε Τακτικός Καθηγητής της Βοτανικής στο Πανεπιστήμιο όπου δίδαξε για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα – δεδομένου ότι αποχώρησε από την διδασκαλία το 1918.
Ασχολήθηκε κατ’ επανάληψη με τη θεωρία της εξέλιξης και υπήρξε ένας από τους πρώτους θιασώτες και «εισαγωγείς» των δαρβίνειων θεωριών στην Ελλάδα!
Στην «Εστία», περιοδικό ποικίλης ύλης αλλά υψηλού επιπέδου για την εποχή του, δημοσίευσε επανειλημμένα άρθρα σχετικά με τις απόψεις του Δαρβίνου, ενώ ταυτόχρονα υπήρξε και ο πρώτος μεταφραστής του έργου του Δαρβίνου στα Ελληνικά. Πρόκειται για το «Κάρολος Δάρβιν: Βιογραφικόν σχεδίασμα μικρού τινός παιδίου», το οποίο μετάφρασε το 1877 και το δημοσίευσε στο περιοδικό «Εστία» (τόμος Δ΄, τχ. 104, σελ. 817 - 824). Ανάτυπο του δημοσιεύματος έφτασε στα χέρια του Δαρβίνου με συνοδευτικό γράμμα από τον Θεόδωρο Χελδράιχ.
Σε μια έκδοση του «Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας», με εισαγωγικό σημείωμα του Καθηγητή Κώστα Κριμπά, αναδημοσιεύεται η μελέτη που είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό «ΕΣΤΙΑ» το έτος 1877, από τον Καθηγητή Σπυρίδωνα Μηλιαράκη.
Η, περισπούδαστη αυτή, μελέτη του Σπυρίδωνος Μηλιαράκη ήταν αφορμή για να αποκαλυφθεί στην επιστήμη, η εξαιρετική σχέση που είχε με τον Κάρολο Δαρβίνο, έναν από τους μεγαλύτερους επιστήμονες στην παγκόσμια ιστορία.
Πέτρος Μηλιαράκης: "Λυπάμαι ειλικρινά, που η Γερμανική κατοχή στη Βιάννο κατέστρεψε ένα αρχείο, το οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να δοθεί σε διπλά αντίγραφα τόσο στο «Κρητικολογικό Μουσείο», όσο και στο αρχείο του Δαρβίνου στη «Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ".
Σε παλαιότερο φύλλο της εφημερίδας "Ηχώ της Βιάννου", ο κ. Πέτρος Μηλιαράκης διηγήθηκε τα εξής:
«Ο Σπυρίδων Μηλιαράκης ήταν πρώτος εξάδελφος του προπάππου μου και, κατά εντυπωσιακή συγκυρία, απεβίωσαν αμφότεροι το έτος 1919. Επισημειώνω, ότι ο παππούς μου Πέτρος Μηλιαράκης, που σκοτώθηκε στο πλευρό των Γάλλων στη Μάχη του Βερντέν τον Ιούνιο του 1918, ήταν γαλλομαθής και βαθύτατα επηρεασμένος στην κουλτούρα του από τον προπάππου μου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που βρίσκονταν στην πατρική οικεία μου στον Πεύκο και αφορούσαν το Αρχείο του Ιωάννη Μηλιαράκη έως το έτος 1919, ο Σπυρίδων Μηλιαράκης και ο Αντώνιος Μηλιαράκης, γεννήθηκαν στη Βιάννο και, όπως ο προπάππους μου, τη βασική παιδεία τους την έλαβαν στο Ηράκλειο. Στη συνέχεια, ταξίδεψαν με καΐκι επί ένα (1) μήνα περίπου, προκειμένου να σπουδάσουν στην Αθήνα. Μάλιστα, σύμφωνα με την εξιστόρηση του προπάππου μου στον πατέρα μου, το καΐκι αυτό, από ατυχή πλεύση, αντί του Πειραιά ελλιμενίστηκε στο Λαύριο!..
Οι πρόγονοι των Σπυρίδωνα και Αντώνη Μηλιαράκη καθώς και του προπάππου μου Ιωάννη Μηλιαράκη, ασχολούνταν με το εμπόριο ξυλείας από τη Μέση Ανατολή και ήταν πολύγλωσσοι. Είχαν δε, στα επίπεδα των τότε επιστημών, λάβει μια ανώτατη παιδεία, την οποία όμως δεν είμαι σε θέση ακριβώς να προσδιορίσω. Δυστυχώς, πολλά στοιχεία, χρήσιμα και κρίσιμα, που αφορούν και εμπορικές διαδικασίες και τρόπους παροχής παιδείας της εποχής εκείνης έχουν καταστραφεί, καθόσον το πατρικό μου σπίτι στον Πεύκο, όχι μόνο τέθηκε στη γέεννα του πυρός από τους Γερμανούς κατακτητές, αλλά επειδή βρέθηκαν μέσα και γαλλικά συγγράμματα, οι Ούννοι και Τεύτονες του Χίτλερ, εκτός από την πυρπόληση έβαλαν και δυναμίτη!.. Έτσι εξαφανίστηκαν τα πάντα ...»!
Και ο Πέτρος Μηλιαράκης, με συγκίνηση συνεχίζει:
«Ο Σπυρίδων και ο Αντώνιος Μηλιαράκης εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Αξιοσημείωτο δε είναι, ότι ο Σπυρίδων Μηλιαράκης διετέλεσε Καθηγητής Πανεπιστημίου στην τότε έδρα της Βοτανικής, ενώ είχε σπουδάσει με υποτροφία του Ελληνικού Κράτους, Φυτολογία στο Βύρτσμπουργκ. Επίσης αξίζει να σημειωθεί, ότι είχε σπουδάσει και Ιατρική.
Ο Ιωάννης Μηλιαράκης, ο προπάππους μου, λόγω της υπερβολικής του αγάπης στη σύζυγό του Αικατερίνη Κονδυλάκη, στενή συγγενή του μεγάλου λογοτέχνη, δημοσιογράφου και πρώτου Προέδρου της ΕΣΗΕΑ Γιάννη Κονδυλάκη, δεν συμφώνησε με τον Σπυρίδωνα και τον Αντώνιο Μηλιαράκη να εγκατασταθεί στην Αθήνα και παρέμεινε μονίμως στη Βιάννο, υποτάσσοντας την όποια επιστημονική του εξέλιξη στην αδυναμία που είχε στην προγιαγιά μου, η οποία επουδενί αποδεχόταν να εγκαταλείψει την περιοχή και να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Σύμφωνα με τον πατέρα μου, την προγιαγιά μου την διέκρινε μια ιδιαίτερη ανασφάλεια να εγκαταλείψει την περιοχή»!
Στο σημείο αυτό, ο Πέτρος Μηλιαράκης συνεχίζει με τα εξής:
«Ο Σπυρίδων Μηλιαράκης κατέλαβε την έδρα της Βοτανικής (τότε υπήρχαν έδρες) στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το έτος 1892 έως το 1918. Είχε δε σημαντικό έργο, μέρος του οποίου εντάσσεται στο Αρχείο του Δαρβίνου, στη Βιβλιοθήκη του Κέιμπριτζ.»
Σε μια από τις παλαιότερες επισκέψεις μου στο Κέιμπριτζ, σε τυχαία συνεύρεσή μου με επιστήμονες και άλλων κλάδων, με ρώτησε Καθηγητής του εκεί Πανεπιστημίου «ποιά είναι η σχέση μου με το Σπυρίδωνα Μηλιαράκη και εάν γνώριζα λεπτομέρειες για τη σχέση του με το Δαρβίνο».
Συγκεκριμένα απάντησα, ότι επειδή το οικογενειακό αρχείο δυστυχώς έχει απολεσθεί από τα γεγονότα της γερμανικής κατοχής, δεν μπόρεσα να έχω άμεση πρόσβαση σε συγκεκριμένα στοιχεία, αλλά από διηγήσεις του πατέρα μου, σοβαρού ανθρώπου και επιστήμονα (δικηγόρου), γνώριζα εντυπωσιακά δεδομένα, αλλά δεν μπορούσα με ντοκουμέντα να τα αποδείξω.
Ο συγκεκριμένος Εγγλέζος επιστήμονας μου είπε ότι, «κρίμα που δεν είμαι φυσικός. Θα είχα σημαντικά δεδομένα για να συνεχίσω το έργο του Σπυρίδωνα Μηλιαράκη»...
Εξυπακούεται ότι έμεινα άναυδος από τη συζήτηση αυτή, αλλά όπως έχω προεκθέσει δεν είχα πρόσβαση σε κάτι πιο συγκεκριμένο.
Είναι εντυπωσιακό όμως, ότι ο Καθηγητής κ. Κώστας Κριμπάς αποκαλύπτει πλέον, ότι στο Αρχείο του Δαρβίνου, στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστήμιου του Κέιμπριτζ, υπάρχουν κείμενα του Σπυρίδωνα Μηλιαράκη, τα οποία μάλιστα ευρίσκονται υπό ταξινόμηση για να ενταχθούν σε τόμους! Έτσι, αναμένεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον η συνολική αρχειοθέτηση της συνεργασίας του Δαρβίνου με διάφορους επιστήμονες, ιδιαιτέρως την περίοδο της δεκαετίας 1860-1870, όπως επισημαίνει ο κ. Κριμπάς. Τέλος, ο κ. Κριμπάς αναφέρεται στην ειδική αρχειοθέτηση με θέμα: «The Correspondence of Charles Darwin», η οποία θα εκδοθεί από τις εκδόσεις κύρους του «Cambridge University Press».
Στον Καθηγητή κ. Κώστα Κριμπά οφείλουμε πάρα πολλά, όπως αυτά αναλύονται στη συγκεκριμένη παρουσίασή του. Ανάμεσα δε σ’ αυτά, παρατηρώ και τα εξής, τα οποία παρακαλώ να μεταφερθούν στους αναγνώστες Σας:
Σύμφωνα με τον Καθηγητή κ. Κριμπά, ο Σπυρίδων Μηλιαράκης γνώριζε άπταιστα τη γερμανική γλώσσα, ενώ δεν γνώριζε αγγλικά. Έτσι τα δημοσιεύματα και οι επιστημονικές απόψεις του Σπυρίδωνα Μηλιαράκη, φθάνουν στα χέρια του Δαρβίνου μέσω του Θεόδωρου Χελδράιχ (Theodor von Heldreich).
Ο Θεόδωρος Χελδράιχ (πάντοτε κατά τον Καθηγητή κ. Κριμπά), καταγόταν από οικογένεια ευγενών, γεννήθηκε στη Δρέσδη και σπούδασε Βοτανική στο Μονπελλιέ και στη Γενεύη, ενώ αργότερα «εξελληνίστηκε», παντρεύτηκε τη Σοφία Κατακουζηνού και εγκαταστάθηκε μονίμως στην Ελλάδα.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο Χελδράιχ, σύμφωνα με τον Καθηγητή κ. Κριμπά, ήταν γαλλομαθής και επικοινωνούσε με το Δαρβίνο στη γαλλική γλώσσα.
Επειδή δε ο προπάππους μου Ιωάννης Μηλιαράκης ήταν εξαιρετικά γαλλομαθής, έτσι εξηγώ τις αφηγήσεις του αείμνηστου πατέρα μου, που μου ανέφερε ότι στην πατρική οικεία υπήρχε αλληλογραφία του Σπυρίδωνος Μηλιαράκη με τον προπάππου μου Ιωάννη Μηλιαράκη, όπου ο Σπυρίδων Μηλιαράκης του έστελνε κείμενα στα γαλλικά και ζητούσε τη μεταφραστική του επιμέλεια.
Λυπάμαι ειλικρινά, που η Γερμανική κατοχή στη Βιάννο κατέστρεψε ένα αρχείο, το οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να δοθεί σε διπλά αντίγραφα τόσο στο «Κρητικολογικό Μουσείο», όσο και στο Αρχείο του Δαρβίνου στη «Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ».
Η επιστημονική έρευνα του Σπ. Μηλιαράκη
Αφορούσε κυρίως τα θαλάσσια φύκη της Ελλάδος. Ωστόσο έγραψε πλήθος άλλων άρθρων και μονο- γραφιών: Μελετήματα εκ της Φυσικής Ιστορίας (1876) – Κάρολος Δάρβιν (1880) – Βοτανικά Μελετήματα (1882) – Εισαγωγή εις την Βοτανικήν (1888) – Περί αφομιώσεως των φυτών (1885) – Ζώα του βυθού της θαλάσσης (1890) – Περί πρωτοπλάσματος, (1893) – Εγχειρίδιον φυσιογνωσίας (1897) – Εγχειρίδιον Βοτανικής (1903, 1908, 1910) – Περί ελληνικών βοτανικών όρων: απόσπασμα εκ του προλόγου του Εγχειριδίου Βοτανικής (1904) – Περί της σημασίας των βοτανικών εργαστηρίων: Λόγος εκφωνηθείς τη 28 Ιουνίου 1904 επί τοις εγκαινίοις του βοτανικού εργαστηρίου του Εθνικού Πανεπιστημίου (1904) – Αι ψυχικαί ιδιότητες των ζώων (1926) κ.ά. ενώ το διάστημα 1914 – 1917 εξέδιδε τον «Βιολογικό Ερανιστή», μια συλλογή μελετών σχετικά με την Επιστήμη της Βιολογίας.
Εργογραφία
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1888). Η γάτα. Αθήνα: Τυπογραφείο Αλεξ. Παπαγεωργίου. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1886). Επίκρισις της μεταφράσεως των στοιχείων επιστημονικής φυτολογίας του Ι. Βισνέρου υπό Θ. Αφεντούλη. Αθήνα: Τυπογραφείο καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1904). Περί της σημασίας των βοτανικών εργαστηρίων: λόγος εκφωνηθείς τη 28 Ιουνίου 1904 επί τοις εγκαινίοις του βοτανικού εργαστηρίου του Εθνικού Πανεπιστημίου. Αθήνα: Τυπογραφείον "Εστία" Κ. Μαϊσνερ & Ν. Καργαδούρη. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης. Περί ελληνικών βοτανικών όρων: απόσπασμα εκ του προλόγου του Εγχειριδίου Βοτανικής. 1904: Εστία. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1887). Die Meeres-Algen der Insel Sciathos. Nikolas Inglessis. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1912). Εν βιβλίον προωρισμένον προς διδασκαλίαν καθηγητών και διδασκάλων. Αθήνα: Τύποις Παρασκευά Λεώνη. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1886). Το δεύτερον βοτανικόν δημοσίευμα του κου Θ. Αφεντούλη. Αθήνα: Τυπογραφείο καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1888). Tylogonus Agavae: ein beitrag zur Kenntniss der niederen endophytischen Pilze. Αθήνα: Nicolas Inglessis. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
Σπυρίδων Μηλιαράκης (1896). Η σημασία των βοτανικών κήπων και η κατάστασις του Βοτανικού Κήπου Αθηνών. Αθήνα: Τυπογραφείο Αδελφών Περρή. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2010.
---------
Πληροφορίες: "Ηχώ της Βιάννου", ΕΚΠΑ: Τμήμα Βιολογίας, Wikipedia
