Ο Ομαλός με τα μάτια της Ιστορίας


Το Οροπέδιο με το όνομα Ομαλού Βιάννου (υψόμετρο 1350μ, κωδικός Gr 431006) αποτελεί τοπίο κοινοτικής σημασίας Δικτύου Natura 2000 και είναι προστατευόμενη περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Μια όμορφη περιοχή της Κρήτης που όποιος δεν την έχει επισκεφθεί δεν έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα των φυσικών καλλονών του Δήμου Βιάννου. Ο Ομαλός τον χειμώνα μετατρέπεται σε λίμνη, γεμίζει χιόνια, γι’ αυτό και αρχές Δεκεμβρίου εγκαταλείπεται από τους κτηνοτρόφους. Το κλίμα των υψηλών οροπεδίων (Νταβός Ελβετίας υψόμετρο 1560, Βιάννου 1350 και άλλων), είναι πολύ σκληρό και αντίξοο για τον άνθρωπο, ιδιαίτερα τον χειμώνα.
Όλη αυτή η περιοχή είναι συνδεδεμένη με την Ιστορία του Δήμου Βιάννου και των όμορων Δήμων, από τα παλαιότερα χρόνια μέχρι την Κατοχή (1941-1944). Στον Ομαλό και στις διπλανές περιοχές με δάση,( πεύκα, πρίνους κλπ), διέμεναν πάντα οι ανυπότακτοι πατριώτες σε δύσκολες για τον τόπο εποχές.
Το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος πρωτοκτίστηκε τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, το 1889 από τους βοσκούς Μιχαήλ Ραπτάκη (Χατζομιχελή) και Γεώργιο Σταυρακάκη (Γέρο Αμυγδαλιανό) από τ’ Αμιρά. Στις αρχές του 2009, ο Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Σεβασμιότατος κ.κ. Ανδρέας, επειδή ο χώρος ήταν μικρός και δεν κάλυπτε τις ανάγκες των πιστών, ζήτησε την προσθήκη ενός δεύτερου κλίτους, αλλά στο σύνολο να είναι ένα έργο θρησκευτικής αρχιτεκτονικής και απόλυτα εναρμονισμένο με το περιβάλλον του Ομαλού. Για την ονομασία του δεύτερου κλίτους βάλανε στην κληρωτίδα όλους τους καλοκαιρινούς Αγίους και τράβηξε κλήρο ο παπάς Εμμανουήλ Στρατάκης. Έτυχε το όνομα της Αγίας ενδόξου μεγαλομάρτυρας Ευφημίας. Παρεδόθη αρχές καλοκαιριού 2010 χωρίς καμία αμοιβή από το τεχνικό γραφείο Καρακωνσταντάκη Ε. (αρχιτέκτων μηχανικός) και Ηλιάκη Ε. (πολιτικός μηχανικός).
Η ιστορία του είναι συναρπαστική: σ’ αυτό κατέφευγαν οι κάτοικοι των γύρω περιοχών, για να ξεφύγουν από τις σφαγές των Τούρκων. Εκτός όμως από καταφύγιο, ήταν και λημέρι των επαναστατών και έδρα της Αντίστασης και λόγω των μαχών που έγιναν τριγύρω, στήθηκε Τύμβος στη μνήμη των αγωνιστών.
Στους προϊστορικούς χρόνους στην περιοχή λατρευόταν ο Θεός Άρης με την τελετή «Εκατομφόνια» (θρησκευτικοί βωμοί). Ο βασιλιάς της Μεσσηνίας Αριστομένης τέλεσε τρεις φορές την θυσία των Εκατομφονίων, ενώ αργότερα, από το 2600 π.Χ., λειτουργεί στο χώρο της Σύμης το Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης με Παγκρήτια ακτινοβολία. Τον Ιούλιο του 1867 στο οροπέδιο του Ομαλού ήταν στρατοπεδευμένοι 700 Έλληνες πολεμιστές. Εκεί δέχτηκαν στις 22 Ιουλίου ξαφνική επίθεση από πολυάριθμες τουρκικές δυνάμεις από διάφορα σημεία. Οι Έλληνες με αρχηγούς τον Κρεββατιανό Μηχαλοδημητράκη, τους Γιάννη Ινιωτάκη, Μ. Δοριάκη, Κρασανό, Χαρκιά και Α. Τυλλιανάκη, αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν στα γύρω βουνά. Αργότερα όμως όταν πέντε (5) τάγματα τακτικού στρατού βάδιζαν από την επ. Πεδιάδος προς την Ιεράπετρα, για να ενισχύσουν τον εκεί Τουρκικό στρατό δέχτηκαν πολλές επιθέσεις. Όταν οι Τουρκικές δυνάμεις έφτασαν στην περιοχή της Εμπάρου οι Έλληνες κατάλαβαν τη θέση Απλίκι και απέκρουσαν την προέλαση των Τούρκων με αρχηγό τον Αρίφ Πασά. Ύστερα από αιματηρή συμπλοκή (στις 24 Δεκεμβρίου 1867) οι Έλληνες υποχώρησαν από έλλειψη πολεμοφοδίων και οι Τούρκοι κατέβηκαν στη Βιάννο, αλλά ενώ προχωρούσαν προς την Ιεράπετρα, δέχτηκαν πολλές επιθέσεις μεταξύ Πεύκου και Καλαμίου, στον Άγιο Θεόδωρο και στα Βατοπήγαδα, από ομάδες με αρχηγό το Μιχαλοδημητράκη.
Από τον Ομαλό έκανε εξορμήσεις εναντίον των Τούρκων και ο ηρωικός Χατζή Αναγνώστης ο Συμιανός (Νικόλαος Συγγελάκης), ο Θρυλικός Χαΐνης γεννήθηκε το 1790 πριν την επανάσταση του 1821 και ήταν ο τρόμος των γενίτσαρων της επαρχίας. Και πολλές ηρωίδες του Δήμου Βιάννου έδρασαν στην επανάσταση του 1866-67. Σαν Σουλιώτισσες στο Ζάλογγο η Μαρία Πανακάκη και η Εργίνα Τσαγκατοπούλα ρίχτηκαν στο γκρεμό Γκούπο (Κάτω Σύμη) για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων και ατιμαστούν.
Άλλοι οπλαρχηγοί Βιαννίτες ήσαν ο Ιωάννης Παπαμαστοράκης, αρχηγός του δυτικού τμήματος της επαρχίας Βιάννου και ο καπετάν Σπυρίδων Αγαπάκης (τα εγγόνια του ζουν), ο οποίος υπήρξε και πληρεξούσιος βουλευτής της Επαρχίας Βιάννου επί της διοικήσεως Πρίγκηπος Γεωργίου, του Ύπατου Αρμοστού Κρήτης.
Στον 20ο αιώνα η χώρα μας έγραψε ένδοξες σελίδες με το έπος του 1940 (η μάχη του έθνους μας εναντίον των Ιταλών) και στη συνέχεια την ηρωική αντίσταση ενάντια στους πανίσχυρους Γερμανούς εισβολείς, στα οχυρά του Ρούπελ αλλά και την μάχη της Κρήτης. Και στη συνέχεια, με την Εθνική Αντίσταση κατά της τριπλής Κατοχής της χώρας μας (από Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία). Ας δούμε όμως τους κυριότερους σταθμούς αυτής της λαμπρής περιόδου:
28 Οκτωβρίου 1940: Οι Ιταλοί κηρύττουν πόλεμο εναντίον της Ελλάδος και εισβάλλουν από τα Αλβανικά σύνορα. Η Ελλάδα με μια ανεπανάληπτη λαϊκή και εθνική κινητοποίηση πετυχαίνει μία σπάνια στα χρονικά νίκη εναντίον των πολύ ισχυρότερων ιταλικών στρατευμάτων και προκαλεί τον παγκόσμιο θαυμασμό.
6 Απριλίου 1941: οι Γερμανοί σπεύδουν προς υποστήριξη των συμμάχων τους Ιταλών και χτυπούν την Ελλάδα από τα βουλγάρικα σύνορα. Τελευταίο προπύργιο η Κρήτη. Λαός και ένοπλες δυνάμεις την υπερασπίζονται σθεναρά επί 10 ημέρες.
30 προς 31 Μαΐου 1941: δύο αμούστακοι πρωτοετείς φοιτητές, ο Απόστολος Σάντας και ο Μανόλης Γλέζος, με μια άριστα οργανωμένη και απαράμιλλης γενναιότητας πράξη, κατεβάζουν την πολεμική σημαία του Χίτλερ από την Ακρόπολη και προκαλούν ενθουσιασμό στους Έλληνες αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Ιούνιος 1941: Η Ελλάδα βρίσκεται υπό κατοχή. Νέα μορφή αγώνα κατά των κατακτητών αρχίζει: η Εθνική Αντίσταση.
Στην Επαρχία Βιάννου από τις πρώτες ημέρες της Κατοχής δημιουργήθηκε Οργάνωση που απλώθηκε από τα παράλια ως τον ορεινό όγκο των Λασιθιώτικων βουνών και έπαιξε σοβαρό ρόλο όλα τα χρόνια της τετράχρονης κατοχής. Η γενναιότητα, η φιλοπατρία, η αλληλεγγύη και η αδελφοσύνη που χαρακτήριζε κάθε τους ενέργεια, ευλόγως προκαλούν αίσθημα υπερηφάνειας στους σύγχρονους Έλληνες.
Στα τέλη του 1942 στα βουνά της Βιάννου κατέφυγαν οι πρώτοι ένοπλοι αγωνιστές. Ομάδα από τον Μανώλη και Χρήστο Μπαντουβά, τον Γιάννη Ποδιά, τον Δημήτρη Παπά και άλλους πατριώτες εγκαταστάθηκαν στη θέση Χαμέτη και Αλευρά της Σύμης.
Σεπτέμβρης 1943: Στα βουνά της Βιάννου οι Γερμανοί έχουν εγκαταστήσει φυλάκιο από τρεις στρατιώτες στο πλησιέστερο χωριό Κάτω Σύμη, τόπο ανεφοδιασμού των ανταρτών. Αλλά και στα 1943-1944 που στα Βιαννίτικα βουνά φώλιαζαν οι ανυπότακτοι πατριώτες, ο Ομαλός ήταν το σταυροδρόμι επαφής του λημεριού με τις δυτικές επαρχίες καθώς και τόπος ρίψης εφοδίων από συμμαχικά αεροπλάνα. Έτσι τον Αύγουστο του 1942 αγγλικά αεροπλάνα έριξαν εφόδια (τρόφιμα και άρβυλα) προς την περιοχή της Κάτω Σύμης. Εφόδια για τους αντάρτες αλλά και όπλα, πυρομαχικά έριξαν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1943 στο κάμπο του Ομαλού συμμαχικά αεροπλάνα. Και τις δυο φορές έφεδροι από την αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ της Επ. Βιάννου είχαν ανέβει στον Ομαλό και περιφρούρησαν την περιοχή τις νύκτες που έγιναν οι ρίψεις. Μάζεψαν τα εφόδια, τα όπλα και τα πυρομαχικά που έπεσαν και τα μετέφεραν στο λημέρι του Χαμέτη.
Για τον Ομαλό, από τη μεριά της Εμπάρου, ανέβαιναν οι Γερμανοί στις εξορμήσεις των κατά των ανταρτών χωρίς ποτέ να πλησιάσουν τη θέση του λημεριού. Σε μια τους εξόρμηση τον Ιούλιο του 1943 μετά από τη ρίψη των εφοδίων από τα συμμαχικά αεροπλάνα, γεγονός που το είχαν επισημάνει οι Γερμανοί, στη πορεία Γερμανικού αποσπάσματος προς τον Ομαλό συγκρούστηκε στη μάνδρα των Ψαράκη- Κεντριστάκη, με αντάρτες που βρισκόταν εκεί με συνέπεια να συλληφθούν οι δυο κτηνοτρόφοι πατριώτες και να εκτελεστούν λίγες μέρες αργότερα στην Αγιά Χανίων. Άλλη συμπλοκή στο χώρο του Ομαλού έγινε 20 Σεπτεμβρίου 1943, όταν κλιμάκιο ανταρτών που μετακινούνταν προς την Επ. Πεδιάδος βρέθηκε αντιμέτωπο με Γερμανικό απόσπασμα που βρέθηκε στην περιοχή του Ομαλού.
8 Σεπτεμβρίου 1943: με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας στο λημέρι κυριάρχησε ο ενθουσιασμός, που ενισχύθηκε από την πληροφορία των Άγγλων της περιοχής, για πιθανή απόβαση συμμαχικών στρατευμάτων.
Κλιμάκιο ανταρτών εξουδετέρωσε γερμανικό φυλάκιο στη Σύμη με τον φόνο των εκεί δυο Γερμανών στρατιωτών (ο τρίτος έλειπε). Επακολούθησε στην είσοδο προς την κάτω Σύμη μάχη μεταξύ των Γερμανών και Ανταρτών, με σοβαρές απώλειες των Γερμανών σε νεκρούς και τραυματίες αλλά και 12 αιχμαλώτους.
Η αφορμή για τα γερμανικά αντίποινα είχε δοθεί. Η διαταγή του Διοικητή του Φρουρίου «Κρήτη» ήταν εξαιρετικά σκληρή: «Καταστρέψατε την Επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα χωρίς διαδικασία τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών και όλους που συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλλου και ηλικίας».
14 -16 Σεπτεμβρίου 1943: Τα χωριά της Βιάννου κατακλύζονται από γερμανικά τάγματα θανάτου. Με προτεταμένα τα όπλα τρέχουν μέσα στα χωριά από δρόμο σε δρόμο. Από σπίτι σε σπίτι. Σπουν τις πόρτες που είναι κλειστές. Αρπάζουν τους άνδρες και τους οδηγούν στο τόπο της εκτέλεσης. Κι όποιος δεν μπορεί να βαδίσει εκτελείται επί τόπου: στο κρεβάτι, στην αυλή, στο δρόμο. Σε μερικά χωριά μαζεύουν και τα γυναικόπαιδα. Τα διαχωρίζουν μετά κι εκτελούν τους άνδρες. Αλλού σκοτώνουν και γυναίκες και παιδιά.
401 άνδρες γυναίκες και παιδιά κάθε ηλικίας, από 8 μηνών αγέννητο ως 96 χρονών κατάκοιτοι στο κρεβάτι, εκτελούνται στα χωριά της Βιάννου και Ιεράπετρας. Σωροί τα πτώματα στους δρόμους, στις αυλές, στα χωράφια, στις λαγκαδιές. Αν μιλούσαν τα γκρεμισμένα και καμένα σπίτια, οι μαυροφόρες και πρόωρα ρυτιδωμένες χήρες με τα ορφανά τους, πολλά θα είχαν να μας πουν για όσα βίωσαν το μαύρο Σεπτέμβρη του 1943.
Κι όμως: 78 χρόνια μετά δεν έχει αποδοθεί ακόμα δικαιοσύνη για το Ολοκαύτωμα της Βιάννου, όπως και για τα 89 Ολοκαυτώματα που διέπραξαν οι Γερμανοί στη χώρα μας! Δεν δικάστηκε κανείς για τα εγκλήματα στην επαρχία μας. 78 χρόνια μετά και ούτε κουβέντα από τη Γερμανία για τις αποζημιώσεις προς τα θύματά της. Αντίθετα κάνει ό,τι μπορεί (σε νομικό και πολιτικό επίπεδο) για να αποφύγει να πληρώσει το χρέος της. Όμως πώς να γυρίσει η σελίδα του ναζισμού, που εξακολουθεί να ρίχνει βαριά τη σκιά της πάνω από τη Γερμανία, αν δεν υπάρξει έμπρακτη μεταμέλεια του γερμανικού κράτους για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διέπραξε;
Εμείς ως υπερήφανος λαός θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας, μέχρι την τελική δικαίωση. Το οφείλουμε στους νεκρούς μας, το οφείλουμε στην Ιστορία του έθνους μας.
Γι’ αυτό ευχόμαστε: ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΠΟΛΕΜΟΣ. Και να μη ξεχνάμε τα λόγια του Ιάκ. Καμπανέλη: «H λήθη είναι η άδεια που δίνουμε όλοι μας για να ξαναγίνουν τα ίδια»
Πηγές:
Ιστορία Επαρχίας Βιάννου Γ. Δ. Χρηστάκη
& Κ. Γ. Στεφανάκη
Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη
Ιστορία Κρήτης Ι. Μουρέλλου Κ.Λ.Π.
Ο Αριστομένης Συγγελάκης είναι πρόεδρος της Ένωσης θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου
*Έχει δημοσιευτεί στην "Ηχώ της Βιάννου"
Φωτογραφία: Λευτέρης Σπανάκης