Ο Κρητικός... πριν από τον Έβανς

Σαν σήμερα στις 5 Οκτωβρίου 1907 πεθαίνει ο Mίνωας Kαλοκαιρινός, o "αφανής" Έλληνας που ανακάλυψε την Κνωσό πριν από τον Έβανς.
Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι την Κνωσσό την ανακάλυψε ο sir Arthour Evans το 1900. Στην πραγματικότητα, η πρώτη ανασκαφή της πραγματοποιήθηκε το 1878, από τον Ηρακλειώτη έμπορο και αρχαιολάτρη, Μίνωα Καλοκαιρινό. Από αυτή την ανασκαφή ήρθε στο φως μεγάλο μέρος της δυτικής πτέρυγας του ανακτόρου της Κνωσού και έξι από τις 21 αποθήκες. Ο Καλοκαιρινός, έφτασε μέχρι τον προθάλαμο της «αίθουσας του θρόνου» και αρχικά νόμιζε ότι είχε ανακαλύψει ολόκληρο το παλάτι του βασιλιά Μίνωα....
«Επί τη βάσει συμφωνητικού συνταχθέντος και υπογραφέντος παρ’ εμού και του ιδιοκτήτη Ζεκυρή Βέη Ιβραήμ Εφεντάκη, ήρχισα τας ανασκαφάς μου κατά τον μήνα Δεκέμβριον 1878 δια είκοσιν (20) εργατών …» γράφει ο Μίνωας Καλοκαιρινός στον Οδηγό για την Αρχαίαν Πόλιν Κνωσσόν, που φυλάσσεται στα Αρχεία της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο.
Ο Μίνωας Καλοκαιρινός ήταν λόγιος αστός από το Ηράκλειο Κρήτης, που πίστεψε στην ύπαρξη των μυθικών ανακτόρων της αρχαίας Κνωσού, έχοντας μελετήσει Όμηρο, Στράβωνα και Ηρόδοτο. Την περίοδο εκείνη, η Κρήτη αποτελούσε ακόμα τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ωστόσο ο Καλοκαιρινός οργάνωσε με δικά του έξοδα τις πρώτες ανασκαφές στην Κνωσό, οι οποίες αποκάλυψαν τμήμα του ανακτόρου.
Αν και η Κνωσός έμελλε να συνδεθεί με τον σερ Άρθουρ Έβανς και τη δική του ανασκαφή το 1900, ο Καλοκαιρινός ήξερε τους θησαυρούς που κρύβονταν στο σπουδαίο μινωικό παλάτι ήδη από το 1878.
Ήταν πεπεισμένος πως το μυθικό παλάτι του αρχαίου Μίνωα υπήρχε, βάζοντας σκοπό ζωής να το φέρει στο φως!
Μόνο που στα πόδια του θα εμπλέκονταν εμπόδια κολοσσιαία, καθώς είχε να παλέψει ακόμα και με την τουρκοκρατία. Και ο στόχος του είχε πάντα και εθνικοαπελευθερωτικά κριτήρια: αν η σκλαβωμένη Κρήτη φιλοξενούσε στα χώματά της έναν τόσο σπουδαίο αρχαίο πολιτισμό και γινόταν επίκεντρο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, δεν θα έκαναν κάτι οι Μεγάλες Δυνάμεις για την ανεξαρτησία της;
«Κατά τας ώρας της σχολής μου εμελέτων τους αρχαίους Έλληνας συγγραφείς και ιδίως τους εν τη βιβλιοθήκη του σοφού Κοραή υπαρχόντων... διακαιόμενος υπό του πόθου να αντλήσω τα προς διαφώτισιν της αρχαίας ιστορίας της Κρήτης, δι' αν ανασκαφήν (εποιησάμην) της ιδίας της καθ' Όμηρον μεγάλης πόλεως Κνωσού, βασιλείου του Μίνωος», γράφει και ξεκινά με προσωπικά έξοδα τις ανασκαφές εκεί που νομίζει πως υπάρχει το περίλαμπρο παλάτι.
Κι όμως, η σκαπάνη του φέρνει στο φως τις ανακτορικές αποθήκες, εκεί που ο αρχαίος συνονόματός του φύλασσε το λάδι και το κρασί του. Μετά θα έφερνε στο φως ακόμα και τον προθάλαμο της Αίθουσας του Θρόνου! Τα ευρήματα αποκαλύπτονται με τον σωρό και ένας αξιόλογος πολιτισμός αρχίζει να αναδύεται. Ο χριστιανός πασάς απαγορεύει αμέσως τη συνέχιση των ανασκαφών, φοβούμενος όλα όσα ελπίζει ο Καλοκαιρινός να έρθουν με τη δημοσιοποίηση της ανακάλυψής του.
Ο ερασιτέχνης αρχαιολόγος στέλνει παρόλα αυτά δείγματα των ευρημάτων στα μεγάλα ευρωπαϊκά μουσεία, θέλοντας να κεντρίσει το ερευνητικό ενδιαφέρον της αρχαιολογικής κοινότητας, και τα καταφέρνει και με το παραπάνω. Ο διευθυντής του Οξφορδιανού Μουσείου, κάποιος Άρθουρ Έβανς, δείχνει τον μεγαλύτερο εντυπωσιασμό και κατεβαίνει στην Κρήτη. Στην Κνωσό τον ξεναγεί ο ίδιος ο Καλοκαιρινός και από κοινού δουλεύουν για την άρση της απαγόρευσης.
Αποτυγχάνουν όμως και μάλιστα παταγωδώς. Η Κρήτη τελεί για άλλη μια φορά σε γενικό αναβρασμό και στις ταραχές του Ηρακλείου της 25ης Αυγούστου 1898, οι Τούρκοι δολοφονούν τον αδελφό και τον γιο του Καλοκαιρινού, φροντίζοντας να κάψουν και το σπίτι του, καταστρέφοντας έτσι όλα τα ευρήματα από το αρχαίο μνημείο.
Ο Μίνωας καταστρέφεται οικονομικά και απομένει να βλέπει το όραμά του να του το κλέβουν άλλοι. Η Κρήτη απελευθερώνεται το 1898 και ο Έβανς επανακάμπτει δριμύτερος, αποσπώντας την έγκριση της Κρητικής Εθνοσυνέλευσης για τη συνέχιση των ανασκαφών χωρίς τον μεγάλο οραματιστή και πρωτεργάτη στο πλευρό του.
Αφού αγόρασε ολάκερη την περιοχή της αρχαίας Κνωσού και έφερε στο φως τα αξιοζήλευτα ευρήματα που θα του χάριζαν αυτό το «σερ» πριν από το όνομά του, το πρώτο που κάνει είναι να εξαφανίσει τον Καλοκαιρινό από την όλη ιστορία. Ο άγγλος αρχαιολόγος κράτησε τις δάφνες για τον εαυτό του και θα έπρεπε να περάσει ένας σχεδόν αιώνας για να πάρει μυρωδιά η αρχαιολογική κοινότητα και η διεθνής βιβλιογραφία τι είχε πραγματικά συμβεί.
Και θα έπρεπε να βρεθούν οι χειρόγραφοι χάρτες του Καλοκαιρινού από τα αρχαία ανάκτορα και τα υπομνήματά του στα γαλλικά, αλλά και οι καταγραφές του έργου του από τον αμερικανό πρόξενο στην Κρήτη, για να αναθεωρήσουν οι αρχαιολόγοι τα πώς και τα γιατί της ξακουστής ανασκαφής.
Ακόμα και ο Σλίμαν ενδιαφέρθηκε να βάλει πόδι στην Κνωσό, θέλοντας να αγοράσει τον λόφο της αρχαίας πόλης για λογαριασμό του, θεώρησε ωστόσο την τιμή εξωφρενική! Ένα από κείνα τα πιθάρια που βρήκε πάντως ο Καλοκαιρινός εκτίθεται πια στο Βρετανικό Μουσείο για να θυμίζει τον Κρητικό που με προσωπικούς κόπους και χίλια βάσανα προσπάθησε να αποκαλύψει το ελληνικό μεγαλείο της αρχαιότητας, τον ίδιο τον μινωικό πολιτισμό…