Ο ξαφνικός χαμός τεσσάρων αεροπόρων στο Οροπέδιο Λασιθίου
18/12/2021
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει για την Πολεμική μας Αεροπορία και συγκεκριμένα για την 13η Μ, αλλά η τύχη της επεφύλασσε ένα ακόμα “γραμμάτιο που χρωστούσε να εξοφλήσει” στις 18 Δεκεμβρίου 1944.
Η αμοιβή του γραμματίου βρίσκεται στον τύμβο των τεσσάρων αεροπόρων, στο κέντρο περίπου του Οροπεδίου Λασιθίου όπου σε μια μαρμάρινη πλάκα αναγράφονται τα ονόματα των αεροπόρων που έπεσαν σε διατεταγμένη πτήση.
α. Ανθ/γός Κωστής Ευάγγελος του Νικολάου, κυβερνήτης, από τον Οξύλινθο Ευβοίας, γεννήθηκε το 1920.
β. Επισμηνίας Δικαίος Αλέξανδρος, ναυτίλος, από την Αλεξάνδρεια, γεννήθηκε το 1917.
γ. Ανθ/γός Τζενάκης Ιπποκράτης, ασυρματιστής πολυβολητής, από το Τζερμιάδω Λασιθίου Κρήτης, γεννήθηκε το 1917.
δ. Επισμηνίας Κουλεπάκης Βασίλειος, πυροβολητής αέρος, από την Αλεξάνδρεια, γεννήθηκε το 1924.
Ο ανθυποσμηναγός Ιπποκράτης Τζενακης
Στην Αίγυπτο με απόφαση της διοίκησης της RAF, η τότε ΕΒΑ με την 13η Μ. εφοδιάζεται με τα νέα αμερικανικά α/φ Martin Α.30 Baltimore. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1943 η 13η Μ. παρέλαβε στην βάση της στο Γκαμπούτ της Αιγύπτου, οκτώ (8) Baltimore MK IV και ταυτόχρονα άρχισε η εκπαίδευση χειριστών και πληρωμάτων σε Σχολή της RAF στην Ισμαηλία. Πρώτος διοικητής Μοίρας ο Σμηναγός Μ. Στρατής που πέρασε το Operational Training Unit. Η εκπαίδευση ολοκληρώνεται τον Νοέμβριο 1943 οπότε άρχισαν οι αποστολές βομβαρδισμού περιφερειακών εχθρικών στόχων στην νησιώτικη Ελλάδα, ως απόπειρα φθοράς, καταστροφής και παρενόχλησης γερμανικών θαλάσσιων μεταφορών μέχρι να μετασταθμεύσουν στην Ιταλία. Το αεροπλάνο Baltimore ήταν το τελειότερο αεροπλάνο μέσου βομβαρδισμού της εποχής.
Στις 6 Απριλίου 1944, διαταγή μετακίνησης της 13ης Μ. με τετραμελή πληρώματα σε ρόλο ελαφρού βομβαρδισμόυ υπό τις διαταγές αγγλικής πτέρυγας ελαφρού βομβαρδισμού για την Ιταλία.
Στις 12 Μαΐου 1944 η 13η Μ. αναχωρεί για την Ιταλία αντί της 17ης Μαΐου.
Με ενδιάμεσους σταθμούς η Μοίρα προσγειώνεται στις 19 Μαΐου στο Μπιβέρνο. Κεντρική Ιταλία στις 14.15’.
Στις 25 Μαΐου 1944 εκτελεί την πρώτη αποστολή βομβαρδισμού.
Στις 14 Μαΐου η 13η Μ. μετασταθμεύει στην Πεσκάρα.
Στις 11 Ιουλίου 1944 επιστρέφει στο Μπιβέρνο και διεξάγει αποστολές στην Γιουγκοσλαβία και Αλβανία μέχρι επιστροφής στην Ελλάδα.
Η 13η Μ. κέρδισε μεγάλη διάκριση μεταξύ των Συμμαχικών Μοιρών Ελαφρού Βομβαρδισμού, ως Μοίρα, με το μικρότερο δείκτη απωλειών από εχθρικά Α.Α. πυρά.
Τιμητική διάκριση επίσης και συμμαχική αναγνώριση ο αριθμός αποστολών και τα καίρια πλήγματα κατά των εχθρικών στόχων (Bullhits). Στο μέτωπο της Βορείου Ιταλίας δεν είχε απώλειες. Ο πραγματικός κίνδυνος όμως φάνηκε όταν η 13η Μ. εντάχθηκε στην Βαλκανική Αεροπορία (Balkan Air Force) και άρχισαν βομβαρδισμούς πάνω από την Γιουγκοσλαβία και Αλβανία.
Η 13η Μ. χάρη στην άρτια επαγγελματική κατάρτιση των πληρωμάτων της εν συνδυασμώ με το τελειότερο αεροπλάνο ελαφρού βομβαρδισμού είχε πετύχει να διακριθεί ανάμεσα στις άλλες Μοίρες της B.A.F. (Βαλκανική Αεροπορία).
Κατά κανόνα σημείωνε μεγάλη ευστοχία κατά τους βομβαρδισμούς της.
Το α/φ Βάλτιμορ με τα αντιαεροπορικά ουράς και ράχεως και τα δίδυμα πολυβόλα του, δημιουργούσαν θανάσιμο απυρόβλητο χώρο και πολύ δύσκολα θα μπορούσαν τα Μέσερμιτς και τα Φόκι Γούλφς να ξεφύγουν σώα μετά την επίθεσή τους.
Η 13η Μ. μαζί με τις άλλες δύο Ελληνικές Μοίρες 335, 336 ΜΔ μεταστάθμευσαν στο Ελληνικό την 14η Νοεμβρίου 1944.
Επειδή στην Μήλο, Λέρο και Κρήτη είχαν απομείνει θύλακες των Γερμανών που έπρεπε να εκκαθαριστούν, τα Baltimores έδωσαν πάλι το δυναμικό “παρών”, ευτυχώς δίχως άλλες απώλειες.
Ολη η Μοίρα με τα βομβαρδιστικά Μπάλτιμορ είναι “στο πόδι” το πρωί της 17ης Δεκεμβρίου 1944 στο Χασάνι. Η Αθήνα είναι ανάστατη από τα Δεκεμβριανά, και το πρόγραμμα της Μοίρας να χτυπηθούν στόχοι στην γερμανοκρατούμενη Δυτική Κρήτη, πρέπει να πραγματοποιηθεί.
Οπως πάντα, τα πληρώματα είναι χαρούμενα που κι αυτή τη φορά θα χτυπήσουν τον εχθρό, ιδιαίτερα το πλήρωμα του Ιπποκράτη, αφού θα χτυπήσουν στόχους στην πατρίδα του την Κρήτη, πετάει από χαρά, πού να ξέρει πως θα είναι η τελευταία του αποστολή.
Η αεροπορική προσβολή τελειώνει και το πλήρωμα του αεροσκάφους παίρνει εντολή να προσγειωθεί στο Ηράκλειο όπου την επομένη θα παραλάβουν δύο Αγγλους στρατιωτικούς να τους μεταφέρουν στην Αθήνα.
Το Α/Δ Ηρακλείου είναι έρημο, στρατεύσιμο προσωπικό δεν υπάρχει για να φυλάξει το αεροπλάνο και όταν ο επικεφαλής των ανταρτών της περιοχής αναλαμβάνει την φύλαξη, ο Ιπποκράτης πείθει τον κυβερνήτη Κωστή Ευάγγελο να πάνε στο χωριό του Τζερμιάδω μαζί με όλο το πλήρωμα να δει τους δικούς του, που τόσα χρόνια είχε στερηθεί.
Παίρνουν ένα ταξί και οι τέσσερις, Ιπποκράτης, Κωστής Κουλεπάκης χειριστής, και Δικαίος και μεταβαίνουν στο Τζερμιάδω.
Μόλις οι χωριανοί τούς βλέπουν στην αγορά σαν Ελληνες αεροπόρους που τρία χρόνια είχαν βαρεθεί τους κατακτητές, τους κάνουν μεγάλη υποδοχή και σε λίγο οργανώθηκε γλέντι με συμμετοχή κόσμου και από τα γύρω χωριά που κράτησε μέχρι την άλλη μέρα.
Ο χειριστής του αεροσκάφους, λίγο μετά τα μεσάνυχτα πήγε για ύπνο γιατί την επομένη είχε προγραμματισμένη πτήση, μεταφορά Αγγλους στρατιωτικών, το λοιπών πλήρωμα με τον Ιπποκράτη θα παραμείνει μέχρι το πρωί διηγώντας τα του πολέμου στην Βόρεια Αφρική. Ο ταξιτζής με το σαραβαλάκι του διανυκτέρευσε και αυτός συμμετέχοντας στο πανηγύρι γιατί μόνος του δεν του έκανε καρδιά να γυρίσει στο Ηράκλειο και στις έξι το πρωί την επομένη ετοιμάστηκαν για το Α/Δ. Το ταξί δεν έπαιρνε μπροστά. Το σπρώξανε περί τα 500 μέτρα, πήρε και ξεκίνησε με το πλήρωμα για το Ηράκλειο έχοντας όλοι στην σκέψη τους την αποθέωση που τους έκαναν οι χωριανοί και συντοπίτες του Τζενάκη το προηγούμενο βράδυ.
Ηταν γύρω στις 10 το πρωί και στα πλαίσια ίσως κάποιας εκπαιδευτικής πτήσης αεροπορικής προσβολής ορεινού όγκου, γιατί οι αεροπόροι τελούν πάντα υπό εκπαίδευση, οι κάτοικοι του Οροπεδίου Λασιθίου άκουσαν τον ήχο αεροπλάνου και ξαφνικά το διέκριναν βγαίνοντας από τα σύννεφα και πολυβολώντας στον αέρα για χαιρετισμό.
Ο χειριστής, ικανοποιημένος και ενθουσιασμένος από την υποδοχή και φιλοξενία της προηγούμενης, θέλησε σαν αεροπόρος να τους δείξει τις ικανότητές του κάνοντας τρεις χαμηλές εντυπωσιακές διελεύσεις γύρω από το Οροπέδιο, πέρνοντας τελικά άνοδο προς νοτιοδυτικά και χάθηκε στα σύννεφα. Πριν όμως αρχίσει ο κόσμος να διαλύεται και με ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους την χαρά, την υπερηφάνεια και το καμάρι για τους Ελληνες αεροπόρους, μια εκκωφαντική έκρηξη και μια πύρινη σφαίρα που ακολουθεί πέφτει μέσα από τα σύννεφα στο σημείο αυτό, περίπου εκεί που βρίσκεται το μνημείο κάνοντας τον κόσμο να
“παγώσει” από το αναπάντεχο της καταστροφής.
Φτάνοντας στο μέρος που έπεσε, οι συγγενείς και φίλοι που πριν από λίγο θαύμαζαν και καμάρωναν τους ελιγμούς και την δεξιοτεχνία, αντίκρυσαν συντρίμμια διασκορπισμένα σε μεγάλη απόσταση, μαζί με τα πτώματα των αεροπόρων και δύο στρατιωτικούς ένα μεγάλο κομμάτι από το αεροπλάνο καρφωμένο στη λάσπη (είχε πολλές μέρες βρέξει προηγουμένως). Συγκέντρωσαν ό,τι μπόρεσαν από τα πτώματα σε μια στέρνα και την επομένη ενταφιάστηκαν στο κοιμητήριο του Τζερμιάδω σε κοινό τάφο.
Λίγες μέρες μετά το ατύχημα, μια Επιτροπή της Αεροπορίας ήρθε από την Αθήνα για περισυλλογή των συντριμμιών και διερεύνηση των αιτιών του ατυχήματος. Το πόρισμα δε που συνετάχθη, ποτέ δεν κοινοποιήθηκε στους συγγενείς του Ιπποκράτη, παρά το γεγονός ότι εζητήθηκε από τους γονείς του.
Κατά την διάρκεια της έρευνας, ο οδηγός του ταξί και ένας από την φρουρά του Α/Δ Ηρακλείου, παρουσιάστηκαν και ανέφεραν στην Επιτροπή ότι το πρωί εκείνο στις 18/12/1944 το αεροσκάφος παρέλαβε τους δύο Αγγλους αξιωματικούς αλλά κατά την τροχοδρόμηση για απογείωση, έσβησε ο ένας κινητήρας, επέστρεψαν στην πίστα, και με την βοήθεια κάποιου έλυσαν τον σωλήνα βενζίνης, στον οποίο βρήκαν άμμο και άλλα υλικά σαν κλωστές, ο σωλήνας καθαρίστηκε και ο κινητήρας δοκιμάστηκε , οι Αγγλοι επιβιβάστηκαν ξανά και το αεροσκάφος απογειώθηκε για να επιστρέψει στην Αθήνα αλλά έμελλε να μην φτάσει ποτέ, αφού η μοίρα του ήταν να τελειώσει μέσα στον κάμπο του Οροπεδίου κοντά στους γονείς και συγγενείς του Ιπποκράτη που παρακολούθησαν με θαυμασμό τους ελιγμούς του.
Μετά από αίτημά μου, το Air Historical Branch RAF MINISTRY OF DEFENCE μέσω της Βρετανικής Πρεσβείας με πληροφόρησε τα ακόλουθα:
“Αναφορικά με τους επιβαίνοντες δύο Αγγλους στρατιωτικούς στο Baltimore IV υπ’ αριθμό FA563 της 13ης Μ. Μ.Ε.Β. που συνετρίβη στο Οροπέδιο Λασιθίου την 18η Δεκεμβρίου 1944 εκτός του πληρώματος επέβαιναν:
β. Aγγλος στρ. Πυροβ. επιβάτης 1140131 RSTR Parent Unit RA Field οι οποίοι επιβιβάστηκαν στο Ηράκλειο για Χασάνι το πρωί της 18/12/1944.
“Αναφορικά με την συντριβή του α/φ Baltimore στην περιοχή Τζερμιάδω γύρω στις 9.20 η εν λόγω επιστολή αναφέρει ότι: “Ο πιλότος έκανε μερικές χαμηλές διελεύσεις πάνω από το Ηράκλειο προτού πάρει πορεία προς την θάλασσα, αλλά έστρεψε ανατολικά.
Κάτοικοι της περιοχής ερωτηθέντες για τις συνθήκες του ατυχήματος, απεκάλυψαν ότι το Baltimore πετούσε χαμηλά πάνω από το σπίτι του ασυρματιστού Τζενάκη, ο οποίος πυροδοτούσε παίρνοντας άνοδο το α/φ, για τα σύννεφα απ’ όπου επέστρεψε σε κατακόρυφη πορεία προς το έδαφος.
Οπως αντιλαμβάνεται κανείς, ως υπολείμματα του α/φ παρέμειναν ακροπτερύγια και θραύσματα μετάλλων γύρω από μια τρύπα διαμέτρου πέντε (5) μέτρων και αρκετού βάθους, η οποία βαθμιαία γέμισε νερό, κανένα άλλο υπόλειμμα δεν βρέθηκε”.
Στις 12/11/1955 στα πλαίσια εορτασμού της Π.Α. η Ε.Α.Α.Α. /Ηρακλείου, με πρόεδρο τον Σμχο ε.α. Γ. Ορφανάκη και πολλά μέλη αποστράτων μετά των συζύγων παρουσία και των τοπικών Αρχών και Ιερατείου της περιοχής, ετέλεσαν επιμνημόσυνο μετά από 51 (πενήντα ένα) χρόνια όπου ο πρόεδρος για πρώτη φορά στην ομιλία του αναφέρθηκε στο συμβάν με την πρέπουσα ευλάβεια στο πάνθεο των Ηρώων της Π.Α. που πρέπει όλοι, συγγενείς και φίλοι να καμαρώνουν.
Οκτώ (8) χρόνια μετά, φρονώ ότι το γεγονός άγνωστο σε πολλούς, είναι άξιο λόγου να δημοσιευθεί στον τοπικό Τύπο αντί μνημοσύνου στις 18/12/2004 ώστε οι νέοι μας να γνωρίζουν την ιστορία του υφιστάμενου απλοϊκού τύμβου στο κέντρο του λασιθιώτικου κάμπου.
Τελειώνοντας, θέλω να διευκρινίσω σε όλους τους αναγνώστες, ότι στα αεροπορικά ατυχήματα είτε αυτά οφείλονται σε εχθρική ενέργεια, στο υλικό, ή σε σφάλμα του χειριστού, δεν διαφέρουν στην κατάταξη των θυμάτων - μελών του πληρώματος, εφόσον συντελέσθη σε διατεταγμένη αποστολή ιδιαίτερα σε πολεμική περίοδο, όλοι κατατάσσονται στο πάνθεο των Ηρώων Αεροπόρων, επισύροντας τον θαυμασμό, εκτίμηση και ευλάβεια όλων των επιζώντων.
Ολοι μας γνωρίζουμε ότι την εποχή εκείνη, μετά από 3,5 χρόνια κατοχής, κάθε χαμηλή διέλευση αεροπλάνου με ελληνικά χρώματα, προκαλούσε φρενίτιδα θαυμασμού και υπερηφάνειας στους πολίτες ανεβάζοντάς τους το ηθικό και το εθνικό φρόνημα στα επουράνια.
Με τον τρόπο αυτό λοιπόν, οι τέσσερις (4) αεροπόροι μας τότε, θέλησαν να ανταποδώσουν την προηγούμενη ολονύχτια πανηγυρική και καθολική υποδοχή που τους επεφύλαξαν συγγενείς και φίλοι του Οροπεδίου.
Κάθε πικρόχολη σκέψη κακόβουλων σχολιαστών βρίσκεται μακριά από τους θαυμαστές της Αεροπορίας μας, γιατί δεν αποκλείεται ο πιλότος να εξετέλεσε παράλληλα εκπαίδευση ανορθόδοξου προσβολής Ορεινού Ογκου όπως η ιδιομορφία στου Οροπεδίου.
* Ο Γεώργιος Ορφανάκης είναι σμήναρχος ε.α. και επίτιμος πρόεδρος ΕΑΑΑ Ηρακλείου
