Η στάση της Ευρώπης στην Επανάσταση Ελλάδας και Κρήτης


Μέσα στο ανήσυχο κλίμα των ημερών αυτών, του κοροναϊού και των όσων συμβαίνουν στον Έβρο, δεν επιτρέπεται να ξεχάσομε την ιστορία μας, όπως της αξίζει, μαζί με την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης. Γι’ αυτό θα αναφερθούμε σήμερα σ’ ένα θέμα χρήσιμο και διδακτικό διαχρονικά: στο ρόλο που διαδραμάτισαν οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης κατά την Ελληνική Επανάσταση.
Είναι αποδειγμένο ιστορικό γεγονός, ότι από τα μέσα κιόλας του 17ου αιώνα, όταν η Ευρώπη με τη ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης και τα επιτεύγματα των ανακαλύψεων του Νέου Κόσμου προόδευε με ταχύτατους ρυθμούς, η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε βαθιά και πολύμορφη κοινωνική, πολιτική και στρατιωτική κρίση, για λόγους που δεν είναι του παρόντος άρθρου. Κρίση που βάθαινε χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότερο.
Παρ’ όλα αυτά, με τη βοήθεια των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων η Οθωμανική Αυτοκρατορία κράτησε ακόμη διακόσια πενήντα χρόνια και μαζί της η αβάσταχτη σκλαβιά των υπόδουλων λαών, όπως οι Έλληνες. Οι Κρήτες μάλιστα επαναστατούσαν και σφαγιάζονταν ως το 1898 στις με μικρά διαλείμματα «ειρήνης» αλλεπάλληλες εννιά μεγάλες επαναστάσεις του 19ου αιώνα.
Απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση, οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις εφάρμοζαν την πολιτική της Ιερής Συμμαχίας, δηλαδή να μην αλλάξει τίποτε, για να παραμείνουν η εδαφική ακεραιότητα και τα κοινωνικά καθεστώτα όλων των ευρωπαϊκών κρατών ως είχαν.
Αυτά φρόντιζε η ευρωπαϊκή διπλωματία να τα βλέπει ο «μεγάλος ασθενής» – η Οθωμανική Αυτοκρατορία – ώστε χαλαρή να εφησυχάζει.
Γιατί οι δυνατοί της Ευρώπης έκρυβαν επιμελώς και επιτυχώς, με τη βοήθεια της πολύτιμης αυτοκρατορικής, αποικιοκρατικής τους εμπειρίας, τη μεγάλη αλήθεια: από τη μοιρασιά της επί του ευρωπαϊκού εδάφους Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από το «ξεφύλλισμα δηλαδή της μεγάλης αγκινάρας», κατά τον αείμνηστο πανεπιστημιακό μου δάσκαλο Μανούσο Μανούσακα (Ανατολικό Ζήτημα), τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των ισχυρών της Ευρώπης ήταν τεράστια. Η μοιρασιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας λοιπόν μεταξύ των ισχυρών της Ευρώπης ήταν δύσκολη και απαιτούσε χρόνο πολύ.
Ας δούμε ένα σύντομο παράδειγμα ισχυρών που προσπάθησαν «να τα βρουν» σ’ αυτό και μάλιστα στο 18ο αιώνα, πριν την Ελληνική Επανάσταση: το 1782 η αυτοκράτειρα της Ρωσίας, Αικατερίνη Β’, με γράμμα της στον αυτοκράτορα της Αυστρίας Ιωσήφ Β’, προτείνει τον κοινό πόλεμο Αυστρίας-Ρωσίας-Βενετίας κατά της Τουρκίας και την εκ των προτέρων μοιρασιά των εδαφών της μεταξύ τους. Αφού τελειώσει τις προτάσεις της για τη μοιρασιά, αν όλα έλθουν κατ’ ευχήν, προτείνει για την Ελλάδα τα παρακάτω:
«…η Υμετέρα Μεγαλειότης (Ιωσήφ Β΄) δεν θα μοι αρνηθεί την συνδρομήν Αυτής, προς ανίδρυσιν της αρχαίας γραικικής μοναρχίας επί των ερειπίων της βαρβάρου Οθωμανικής Κυβερνήσεως, υπό τον ρητόν εκ μέρους μου όρον να διατηρήσω την μοναρχίαν ταύτην όλως ανεξάρτητον της εμής, αναβιβάζουσα επί του ανεγερθησομένου θρόνου τον νεώτατον εγγονόν μου, Μέγαν Δούκα Κωνσταντίνον…» (Κωνσταντίνος Σάθας, «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς»).
Και ο Καρλ Μαρξ σε άρθρο του στη «The People’s Paper» στις 29-10-1853 γράφει μεταξύ άλλων: «η παραδοσιακή πολιτική της Ρωσίας απέναντι στους Έλληνες ήταν να τους εξωθεί στην εξέγερση και στη συνέχεια να τους εγκαταλείπει στην εκδικητική μανία των Τούρκων».
Όταν ξέσπασε η επανάσταση στην Ελλάδα και στην Κρήτη, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (οι λαοί έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά), για να διατηρούν τις διομολογήσεις προς το συμφέρον τους, κολάκευαν το σουλτάνο. Βλέποντας όμως τις εξελίξεις άλλαξαν, πιεσμένοι και από το φιλελληνικό κίνημα που διόγκωσαν τα φοβερά ολοκαυτώματα. Αλλά το ζήτημα ήταν:
Ποια από τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις θα ήλεγχε το νέο αυτόνομο ελληνικό κράτος, που θα γεννούσαν τα ποτάμια των αιμάτων των Ελλήνων;
Έτσι δημιουργήθηκε ένα μεγάλο πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ τους.
Όχι δυο αλλά «πολλοί γαιδάροι μαλώνανε σε μια ξένη ματζαδούρα».
Με πρώτες την Αγγλία και τη Ρωσία και λίγο μετά, τους Γάλλους, που ήθελαν να βελτιώσουν τις χτυπημένες από τους ναπολεόντειους πολέμους θέσεις τους στην ανατολική Μεσόγειο.
Και ήταν έντρομοι όλοι τους, φοβούμενοι μήπως όλοι οι χριστιανικοί λαοί των Βαλκανίων μιμηθούν τους Έλληνες, με αποτέλεσμα να διαμελιστούν τα Βαλκάνια προς όφελος της Ρωσίας.
Έτσι εξηγούνται οι πολλοί πράκτορες που εμφανίζονταν ως περιηγητές, έμποροι ή φιλέλληνες και όργωναν την Ελλάδα, για να δημιουργήσουν φανατισμένους οπαδούς των ξενόφιλων ελληνικών κομμάτων, ακόμη και πριν την απελευθέρωση. Οπαδούς οι οποίοι δε δίσταζαν ούτε μπροστά στον εμφύλιο με τις γνωστές ολέθριες εξελίξεις του. Όχι μόνο γιατί με τον εμφύλιο θα τους έδεναν στο άρμα της πολιτικής τους, αλλά και γιατί ήξεραν ότι, εξασθενημένοι από τον εμφύλιο οι Έλληνες, θα ζητούσαν τη βοήθεια και την επέμβασή τους. Εξάλλου ήθελαν να δημιουργήσουν ένα αδύνατο ελληνικό κράτος κάτω από την επιρροή τους.
Γι’ αυτό έσπρωχναν τους Έλληνες ηγέτες στα άκρα και εκμεταλλεύονταν τη μεγάλη οικονομική ανάγκη του νέου κράτους με τα δάνεια που του έδωσαν, με τα οποία αύξαιναν στους Έλληνες ηγέτες τον πόθο της εξουσίας. Και ο πόθος αυτός έφερε το δεύτερο εμφύλιο (κατά τον Κ. Παπαρηγόπουλο).
Γίνονταν, επίσης, ευεργέτες των πολιτικών αρχηγών μελλοντικά (η Αγγλία με το δάνειο άλλαξε το συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων). «Έβαζε χέρι εις τας γαίας εν αποτυχία των Ελλήνων», (Φωτάκος, Απομνημονεύματα, τόμος πρώτος). Σε μιαν εποχή που στην Αγγλία δεν υπήρχαν επικερδείς επενδύσεις και γι’ αυτό έδιναν πλήθος δάνεια στη Λατινική Αμερική. «Σήμερον σπείρουσιν ολίγα χρήματα δια να θερίσωσιν αύριον, όπως αν αποβώσιν τα κατά την Ελλάδα πολλαπλάσια», γράφει ο ιστορικός Σπηλιάδης για τις προθέσεις των Άγγλων.
Τέτοια ήταν η στάση των ευρωπαϊκών δυνάμεων και κυρίως της αυτοκρατορικής Αγγλίας, που είχε τεράστια πείρα απάνθρωπης εκμετάλλευσης λαών και κρατών-αποικιών.
Η στάση τους απέναντι στην Κρήτη ιδιαίτερα χρειάζονται τόμοι, για να παρουσιαστεί. Για να γραφούν αναλυτικά οι διπλωματικές ενέργειες και το «χρύσωμα του χαπιού», καθώς οι Άγγλοι εποφθαλμιούσαν την Κρήτη, λόγω της νευραλγικής της θέσης, ακόμη και αφού ο σουλτάνος τους έδωσε την Κύπρο, δώρο για τη φιλότουρκη στάση τους.
Είναι γνωστό εξάλλου ότι στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία είχε στο πίσω μέρος του μυαλού της την «κυπροποίηση» της Κρήτης.
Η κατανόηση της διπλωματίας των ευρωπαϊκών δυνάμεων και κυρίως της Αγγλίας απέναντι στην Ελλάδα και την Κρήτη κατά την τουρκοκρατία, επειδή είναι σύνθετη και πολύπλοκη, απαιτεί σοβαρή μελέτη.
Είναι όμως αναγκαία για όλους τους πολίτες αλλά κυρίως για τους ιστορικούς και για όσους έχουν τη βαριά και υψηλή αποστολή να διευθετούν την εξωτερική μας πολιτική.
Γιατί η ευρωπαϊκή διπλωματία συνεχίζεται στα βασικά της σημεία και σήμερα και πάντα θα συνεχίζεται, τηρουμένων, βέβαια, των αναλογιών.
17-3-2020