Στα τέλη της 10ετίας του 1960 ξεκίνησε ο ριζικός μετασχηματισμός της παραγωγικής δραστηριότητας της επαρχίας Βιάννου
Από την ελαιοκαλλιέργεια που ήταν η κύρια δραστηριότητα των κατοίκων, μεταπήδησαν καταρχήν στην καλλιέργεια της υπαίθριας ντομάτας στην παραλιακή ζώνη που υπάρχουν ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες. Μέχρι τότε εκτός από το ονομαστό λάδι που παρήγαγε η Βιάννος, οι αγρότες παρήγαγαν για ίδια κατανάλωση, σιτηρά, όσπρια, κηπευτικά, φρούτα και ελάχιστο κρασί. Απαραίτητα κάθε οικογένεια είχε επίσης τα ζώα της και τα πουλερικά της που συμπλήρωναν ένα μεγάλο τμήμα της διατροφής τους. Στις δύσκολες αγροτικές εργασίες βοηθούσε όλη η οικογένεια, με καθημερινό βοηθό (κυρίως ) τα Γαϊδούρια τα οποία βοήθησαν σημαντικά στην ανάπτυξη του τόπου και στην επικοινωνία των ανθρώπων. Η επαρχία ήταν κυρίως αγροτική ,υπήρχαν όμως και μερικές κτηνοτροφικές μονάδες που λειτουργούσαν με τον παραδοσιακό τρόπο στα μιτάτα (μάντρες ) της Δίκτης. Η πλειονότητα των αγροτών δεν είχε οικονομική άνεση όλοι όμως ήταν αυτάρκεις σε είδη διατροφής. Για ελάχιστα είδη πήγαιναν στο μπακάλικο που ήταν ταυτόχρονα και καφενείο. Η πληρωμή γινόταν συνήθως με το λάδι που το έδιναν οκά –οκά ανάλογα με τις βραχυχρόνιες ανάγκες του. Οι δυνατότητες για μεροκάματο ήταν ελάχιστες και αρκετοί αγρότες συμπλήρωναν το εισόδημα τους πηγαίνοντας στο σκάψιμο των αμπελιών ή στον τρύγο στο Μαλεβίζι. Ακόμα και για τη σκληρή δουλειά του Φαμπρικάρη σε ελαιουργείο που απασχολούσαν λιγοστούς εργάτες τον χειμώνα η πρόσληψη δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Σε κάποιες προνομιούχες παραλιακές περιοχές όπως η Άρβη, το εισόδημα το συμπλήρωνε η καλλιέργεια της υπαίθριας μπανάνας και κάποιο εποχιακό μεροκάματο. Γενικά όμως Χρέη, εργάτες και ψεκάσματα με εξαίρεση τον δάκο δεν υπήρχαν τότε. Υπήρχε όμως ένα πανέμορφο φυσικό περιβάλλον που προϊδέαζε τη συνύπαρξη αγροτικής και τουριστικής ανάπτυξης.
Η νέα δραστηριότητα που ξεκίνησε, έμελε να αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο της περιοχής και προφανώς τον φυσιολογικό προσανατολισμό της. Είχε προηγηθεί η πειραματική καλλιέργεια ντομάτας εκτός εποχής από τον Ολλανδό γεωπόνο POUL COUPERS στην Ιεράπετρα και σταδιακά τον μιμήθηκαν οι παραγωγοί των γειτονικών περιοχών. Οπως συμβαίνει σε μια νέα δραστηριότητα στην ύπαιθρο που απαιτεί επεμβάσεις ,το περιβάλλον θυσιάζεται στο βωμό του κέρδους και της ανάπτυξης .
Για τις ανάγκες της νέας καλλιέργειας οι περισσότερο κάτοικοι των ορεινών χωριών αναγκάστηκαν να μετοικήσουν 13 χιλ περίπου νοτιότερα στους μικρούς παραλιακούς οικισμούς ,γιατί η καθημερινή μετακίνηση στην αρχή με τα ζώα ή με τα πόδια ,τους προσέθετε κούραση και τους στερούσε 4 ώρες παραγωγικού χρόνου. Οι ποιό τυχεροί για τη νέα διαμονή τους χρησιμοποίησαν κάποια παλιά μετόχια και οι περισσότεροι πρόχειρες καλύβες, ή ακόμα και κάτω από κάποιο δένδρο ενώ αρκετοί είχαν την στρωματσάδα τους στην παραλία. Με την πάροδο του χρόνου και σκληρό αγώνα έφτιαξαν νέες κατοικίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους ,όμως από τα πανέμορφα ορεινά και ιστορικά χωριά μας σε μεγάλο βαθμό αρκετές γειτονιές, όπως και τα σχολεία τους εγκαταλείφτηκαν ,τα οποία συνέχισαν και αυτά στους νέους παραλιακούς οικισμούς.
Παράλληλα χιλιόχρονοι αγροτικοί δρόμοι και μονοπάτια που έσφυζαν από κίνηση και ζωή εγκαταλείφθηκαν και μαζί τους και οι μέχρι τότε οι καθημερινοί βοηθοί τους που παραχώρησαν τη θέση τους στην άνεση του αγροτικού αυτοκινήτου.-
Στο νέο τους τόπο, διαμόρφωσαν τα πρώην ξηρικά σιτοχώραφα σε καλλιεργήσιμα ακίνητα με μεγάλης έκτασης χωματουργικές εργασίες, τα οποία εμπλούτισαν με χιλιάδες κυβικά άμμου για να γίνουν ποιο παραγωγικά. Η αμμοληψία αυτή επηρέασε αρνητικά για αρκετό καιρό ,την ακτογραμμή της περιοχής .Για τις αυξημένες ανάγκες άρδευσης, μετέφεραν νερό με ιδιαίτερη δυσκολία από πολύ μακριά ,από τα ποτάμια τον χειμώνα ,από ορεινές πηγές, ακόμα και από τα μικρότερα βρυσίδια και παράλληλα ανοίχτηκαν γεωτρήσεις που έδωσαν ποιο σταθερές παροχές. Όμως σε κάποιες περιπτώσεις επηρεάστηκε αρνητικά ο υδροφόρος ορίζοντας και στέρεψαν πλούσιες πηγές με συνέπεια να αλλοιωθεί και το περιβάλλον τους.
Στην διαμόρφωση των νέων ακινήτων που ήταν μια πολύ κοπιαστική δουλειά ,βοηθούσε όλη η οικογένεια και ιδιαίτερα οι μαθητές στις < διακοπές τους>. Η υποχρέωση τους ήταν να μαζέψουν τόνους πέτρες και χαλίκια για να καθαρίσει το χωράφι , να φτιάξουν φράχτες με καλάμια για τον αέρα, να κόψουν στυλιάρια από τις ποταμίδες για να στηρίζουν τις ντοματιές ,να φτιάξουν και να κοπρίσουν αυλάκια για να φυτευτούν οι ντομάτες . Μετά τον Σεπτέμβριο συνέχιζαν οι γονείς χωρίς εργάτες ,να δένουν με ένα ειδικό χόρτο τις ντοματιές καθώς μεγάλωναν, να βουτούν σε ορμόνη καρπόδεσης ένα –ένα χιλιάδες ανθούς ,να ψεκάζουν κάθε βδομάδα με ψεκαστήρα πλάτης για τον περονόσπορο , και να προσεύχονται να μην φυσήξει αέρας ή να μην ρίξει χαλάζι και να τους καταστρέψει όλη την παραγωγή. Οτι γλύτωνε το μοιραζόταν με τον έμπορα.
Την ίδια περίοδο όμως λόγω απομάκρυνσης από τα χωριά τους εγκαταλείφθηκαν αρκετές από τις μέχρι τότε παραδοσιακές δραστηριότητες, που εξασφάλιζαν την αυτάρκεια της διατροφής όπως η καλλιέργεια των σιτηρών , των οσπρίων, τα παραδοσιακά περβολάκια , αλλά και αρκετοί ελαιώνες στην αρχή ,μέχρι που εμφανίστηκαν τα ελαιοραβδιστικά και τα ελαιόδιχτα.
Σε αυτό τον άνισο αγώνα οι παραγωγοί δεν είχαν καμία απολύτως στήριξη , κατάφεραν όμως να μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα τους και ειδικά τα τελευταία χρόνια με νέες θερμοκηπιακές καλλιέργειες αγγουριού που τείνει να εξελιχθεί σε πρωτεύουσα καλλιέργεια. Αναμφίβολα όμως συμβάλουν στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και σε κάθε περίπτωση δεν βοηθάει στην ανάπτυξη και άλλων δραστηριοτήτων που μπορούσαν να αναπτυχθούν παράλληλα σε αυτή την πανέμορφη περιοχή. Όμως αυτές εξασφαλίζουν τις σημερινές ανάγκες τους όπως διαμορφώθηκαν στα χρόνια της επίπλαστης ευμάρειας.
Στο ντοματοχώραφο εκείνης της Εποχής. Με τον Μανώλη Μουζουράκη (δάσκαλο) στην Ψεκαστήρα στην Ψαρή Φοράδα
Παράλληλα με τις παραπάνω καλλιέργειες των πρώιμων κηπευτικών εξελίσσεται δυναμικά σε κάποιες περιοχές με επίκεντρο την Αρβη η καλλιέργεια της μπανάνας είτε υπαίθριας είτε σε θερμοκήπιο τελευταία η ποιότητα της οποία ξανακέρδισε τις προτιμήσεις των καταναλωτών ,που σε μεγάλο βαθμό είχαν επηρεαστεί από τη χαμηλότερη τιμή της εισαγόμενης μπανάνας.΄Ηταν μια σημαντική δραστηριότητα που όχι μόνο σεβόταν αλλά προσέθετε αξία στο περιβάλλον και βοηθούσε στην αξιοπρεπή διαβίωση των αγροτών, μέχρι που εισαγωγικά συμφέροντα για ένα μεγάλο διάστημα την είχαν οδηγήσει στον αφανισμό.
Με τις καλλιέργεια αυτές το αγροτικό εισόδημα βελτιώθηκε σημαντικά και οι γονείς μπόρεσαν να σπουδάσουν και να προικίσουν τα παιδιά τους.Το περίσσευμα το επένδυαν κυρίως σε πάγιο εξοπλισμό και σε επέκταση των καλλιεργειών τους έχοντας πλέον και τη σημαντική βοήθεια ξένων εργατών που κατέκλυσαν την περιοχή αλλά και των σύγχρονων καλλιεργητικών μηχανημάτων. Παράλληλα αναπτύχθηκαν νέες γεωπονικές ,εμπορικές και εξαγωγικές δραστηριότητες , που ωφέλησαν και ωφελήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από την δραστηριότητα των παραγωγών.- Οι Αγροτικοί συνεταιρισμοί που ιδρύθηκαν δυστυχώς δεν στάθηκαν ικανοί με ελάχιστες εξαιρέσεις ,να ασκήσουν ουσιαστική παρέμβαση στην επωφελή διάθεση της παραγωγής .
Αρκετές εκμεταλλεύσεις λόγω του μεγέθους τους είναι εντάσεως κυρίως εργασίας (με ξένους εργάτες) και στην πλειονότητα τους λειτουργούν πλέον σαν επιχειρηματικές μονάδες σε αντίθεση με τις παραδοσιακές εκμεταλλεύσεις που κληρονομήσαμε στις οποίες ο αγρότης ήταν ταυτόχρονα και το αφεντικό και ο εργάτης. Οι αγρότες σήμερα σε μεγάλο βαθμό ,ασκούν παράλληλα και τις δύο παραπάνω ιδιότητες και σε αρκετές περιπτώσεις και την εμπορία μέρους των προϊόντων τους σε Λαϊκές αγορές.
Λόγω του εξαγωγικού προσανατολισμού της θερμοκηπιακής καλλιέργειας, η δραστηριότητα αυτή συμβάλει σημαντικά στην Εθνική Οικονομία, δυστυχώς όμως δεν επιστρέφει σχεδόν τίποτα στον τόπο σε έργα υποδομής. Ένα οδικό δίκτυο στο οποίο κινούνται καθημερινά 10κάδες τριαξονικά αυτοκίνητα με εξαγώγιμα προϊόντα είναι σχεδόν απαρχαιωμένο, η Δημοτική επικοινωνία μεταξύ των παραλιακών οικισμών και του Διοικητικού κέντρου του Δήμου είναι σχεδόν ανύπαρκτη , και οι αγρότες περίπου "καθησυχάζονται" από το 1980 με ένα φράγμα που πάντα μένει στις υποσχέσεις και μέχρι τότε τα ποτάμια θα ποτίζουν τη θάλασσα αντί τις καλλιέργειες που το έχουν ανάγκη.
Το μοντέλο της ανάπτυξης πρώιμων κηπευτικών στον τόπο μας και όπου αλλού εφαρμόστηκε ήταν επιτυχές όσον αφορά την ατομική προσπάθεια των αγροτών, λόγω και των ευνοϊκών συνθηκών της περιοχής ,και του εξαγώγιμου χαρακτήρα των προϊόντων που παράγουν . Παράλληλα όμως καταδεικνύει την παντελή απουσία Κρατικής στήριξης μιας καθόλα επιτυχημένης προσπάθειας.
Φυσικά η δυναμική αυτής της δραστηριότητας δεν αντικατοπτρίζει την συνολική κατάσταση της Εθνικής Αγροτικής οικονομίας που συνολικά φθίνει, ενώ παραδοσιακά, στήριζε αφενός την διατροφή του λαού, αφετέρου συνέβαλε σημαντικά στην δημιουργία έργων υποδομής σε εθνικό επίπεδο ,που βοηθούσαν την ανάπτυξη των λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων από την αρχαιότητα μέχρι και τις προηγούμενες 10ετίες. Η γεωργία των άλλων τεχνών μητέρα και τροφός είναι.Εύ μεν γαρ φερομένης της γεωργίας έρρωνται και αι άλλαι τέχναι άπασαι (έλεγε ο Σωκράτης Αυτός ήταν και αυτός έπρεπε να είναι ο ρόλος της Γεωργίας. Σήμερα η συμβολή της στο ΑΕΠ έχει περιοριστεί περίπου στο 3,6 % παρότι απασχολεί το 12% του ενεργού εργατικού δυναμικού.
Την τελευταία χρονιά ,η ποιο παλιά καλλιέργεια του τόπου, η ελαιοκαλλιέργεια υπέστη σοβαρό κλονισμό, από τις συνέπειες της υποτιθέμενης δακοκτονίας ,αλλά και διαχρονικά υποβαθμίζεται ,γιατί ένα σημαντικό προϊόν όπως είναι το λάδι , δεν έχει βοηθηθεί να διεισδύσει στην αγορά του εξωτερικού.
Οι αιτίες ας αναζητηθούν σε κοινοτικές ,αποφάσεις που καθόρισαν την πορεία της χώρας , στη λογική της Παγκοσμιοποίησης,,στην εγκατάλειψη εκτάσεων και προϊόντων και στον μη εκσυγχρονισμό της παραγωγής . Η Παραγωγική επάρκεια , σε τρόφιμα που είχε πετύχει κάθε νοικοκυριό στον τόπο μας και ιστορικά βοήθησε τους ΄Ελληνες σε κρίσιμες περιόδους να επιζήσουν, υποβαθμίστηκε .Σήμερα πλέον οι αγρότες στην πλειονότητα τους αγοράζουν και τα στοιχειώδη για την καθημερινή διατροφή τους η οποία βρίσκεται πλέον σε απόλυτη εξάρτηση από τα την διαθεσιμότητα του σύγχρονου Σούπερ Μάρκετ . Σε απόλυτη όμως εξάρτηση είναι και η καλλιεργητική δυνατότητα αφού εξαφανίστηκαν οι παραδοσιακοί σπόροι και οι ντόπιες ποικιλίες και η παραγωγή γίνεται πλέον με υβρίδια που δεν μπορούν να αναπαραχθούν γεγονός ιδιαίτερα επικίνδυνο σε έκτακτες συνθήκες.
Σήμερα βιώνουμε τα αποτελέσματα μιας στρεβλής ανάπτυξης που οδήγησε τη Βιοτεχνία και την Βιομηχανία στον αφανισμό και την αγροτική οικονομία σε συρρίκνωση Ο μόνος τομέας που είχε μία σοβαρή ανάπτυξη , και προσέφερε σημαντικές θέσεις απασχόλησης ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ αποδείχθηκε ιδιαίτερα ευάλωτος.- Είναι φυσικό να συμβούν απρόβλεπτα γεγονότα. Όμως η οικονομία μιας χώρας πρέπει να έχει εναλλακτικές παραγωγικές δραστηριότητες και για να εξισορροπεί τις συνέπειες αλλά και για να θρέψει τον λαό της σε έκτακτες περιπτώσεις. Τέτοιες πηγές στη χώρα μας δεν βλέπω να υπάρχουν για να παίξουν αυτό τον ρόλο στις σημερινές κρίσιμες συνθήκες .. Υπάρχουν όμως στις χώρες που με τον τρόπο τους σχεδίασαν για εμάς να γίνουμε γκαρσόνια της Ευρώπης ,όπως απλοϊκά το έλεγε ο λαός μας. Η ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της χώρας έπρεπε να ήταν Εθνική προτεραιότητα ,αντι να αποδυναμώνεται σταδιακά όπως συνέβη με την Γεωργία την άλλοτε ανθούσα Βιοτεχνία και τη Βαριά Βιομηχανία της χώρας . Και φυσικά η ανάπτυξη του Τουρισμού πρέπει να αποκτήσει ποιο στέρεες βάσεις και όσον αφορά την αυτοδύναμη εξασφάλιση της πληρότητας τους ,και όσον αφορά τη συνεργασία με τον αγροτικό τομέα για τις υπηρεσίες διατροφής που προσφέρει.
Ο Λογαριασμός από μια άστοχη πολιτική των τελευταίων 10καετιών που υπηρετήθηκε και διαφημίστηκε σαν η μόνη αξιόπιστη επιλογή, έρχεται τώρα και δυστυχώς θα είναι πολύ τσουχτερός.- Να ελπίσει κανείς (αν και δεν θα έρθη από μόνο του) μετά τις συνθήκες που βιώνουμε σήμερα ,να υπάρξει ανασχεδιασμός του μοντέλου ανάπτυξης της χώρας που πρώτα κύρια πρέπει να υπηρετεί τις βιοτικές ανάγκες του λαού που έχει αστείρευτες δυνατότητες να παράγει και να δημιουργεί. Πέρα από την έννοια του κόστους, στο όνομα του οποίου απαξιώθηκαν ζωτικές δραστηριότητες, υπάρχουν και οι έννοιες της Επιβίωσης, της Υγείας ,της Ανεξαρτησίας και της Αυτοδύναμης Ανάπτυξης.
Να σας ευχαριστήσω που μπήκατε στον κόπο να διαβάσετε αυτό το μακροσκελές κείμενο, ΄Οσο και να προσπάθησα ο αγώνας αυτών των ανθρώπων, με την πολιτεία απούσα,δεν μπορεί να περιγραφεί ούτε σε αυτές τις γραμμές).
Κεντρική Φωτογραφία: (δέσιμο της ντοματιάς ) Η μηχανή μου δεν κράτησε μόνο την εικόνα της Μάννας μου αλλά και την καθημερινή διαδικασία ( να δένει ντοματιές και να βουτάει ανθούς)
