Ο Κρεββατάς είναι ένα από τα χωριά που ισοπέδωσαν οι Γερμανοί τον Σεπτέμβριο του 1943. Σε τέτοιο βαθμό, που δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όλη η σύγχρονη ιστορία του χωρίζεται σε πρίν και μετά τον "μαύρο" Σεπτέμβρη.
« […] To χρησιμοποιούμενον οίκημα εξυπηρετεί επί του παρόντος το Σχολείον. Παρά τας ελλείψεις του δε από υγιεινής απόψεως είναι πλουσίως και καλαισθητικώς επιπλωμένον σχετικώς με την οικονομικήν του κατάστασιν και την μικράν ηλικίαν του, χάρις εις τον ζήλον, την προθυμίαν και τον ενθουσιασμόν του δ/λου. Εις το σχολείον τούτο βλέπει κανείς τόσον πλούτον που ούτε το εκατοστόν τούτου δεν ευρίσκεται εις άλλα σχολεία μεγάλα και λειτουργούντα από πολλών δεκαετηρίδων […]».
Απόσπασμα από την έκθεση του επιθεωρητή Ι. Βαλέργα (1932)
Σύμφβνα με τον κ. Μανόλη Μακράκη και τη σειρά κειμένων του με ντοκουμέντα από τα σχολεία της Βιάννου, το σχολείο ιδρύθηκε το 1929 επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου και υπουργίας του Γεωργίου Παπανδρέου, ως μονοτάξιο με 14 μαθητές ( ΦΕΚ ίδρυσης 445/1929, τ. Α΄). Ήταν μια διετία κατά τη διάρκεια της οποίας εφαρμόστηκε η εκπ/κή μεταρρύθμιση του 1929, η μεγαλύτερη τομή στην ιστορία της νεοελληνικής εκπ/σης. (1)
Οι μαθητές από τον Κρεββατά αρχικά φοιτούσαν στο Δημοτικό Σχολείο Αμιρών. Από την ίδρυση του Σχολείου στον Άγιο Βασίλειο μέχρι το 1929 έτος λειτουργίας του σχολείου στον Κρεββατά, φοιτούσαν στο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Βασιλείου. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, στις 6 Νοεμβρίου 1930, ο δάσκαλος-ιερέας Ματθαίος Γιαλιαδάκης πήρε τα παιδιά από το Δημοτικό Σχολείο του Αγίου Βασιλείου, όπου φοιτούσαν, και πήγαν στον Κρεββατά κρατώντας την ελληνική σημαία. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής τραγουδούσαν τον εθνικό ύμνο. Το 1930-31, πρώτο έτος λειτουργίας του σχολείου μέχρι και το έτος 1937 το σχολείο στεγάστηκε σε ιδιωτικό οίκημα.
Η επίσκεψη του επιθεωρητή Ι. Βαλέργα (1932) – Η έκθεση επιθεωρήσεως για το σχολείο και το δάσκαλο Μιχαήλ Κυπριωτάκη
Το σχολείο Κρεββατά επιθεώρησε την 3η Δεκεμβρίου 1932 ο Ιωάννης Βαλέργας επιθεωρητής εκπ/κής περιφέρειας Μεραμβέλλου στη δικαιοδοσία του οποίου υπάγονταν ακόμη η επαρχία Βιάννου, καθώς και το Οροπέδιο Λασιθίου. Διδακτήριο δεν υπήρχε και οι μαθητές στεγάζονταν σε ιδιωτικό οίκημα έκτασης 50 τ.μ. στον ιδιοκτήτη του οποίου το κράτος πλήρωνε ενοίκιο. Η κατάσταση του διδακτηρίου, σύμφωνα με τον επιθεωρητή, ήταν ανεκτή. Ο φωτισμός του ήταν ανεπαρκής και το διδακτήριο υγρό επειδή οι δύο του πλευρές ήταν σφηνωμένες στο χώμα. Οι κάτοικοι ήταν πρόθυμοι να ανεγείρουν διδακτήριο και ξεκίνησαν τις προσπάθειες τις οποίες ανέκοψε η μεγάλη αφορία των ελαιοδένδρων, τα οποία αποτελούσαν το μοναδικό τους σχεδόν εισόδημα. Ο επιθεωρητής συνάντησε παρόντα τα 25 παιδιά (από τα 26 εγγεγραμμένα) να κάθονται σε 8 τρίεδρα θρανία τα οποία ήταν σε καλή κατάσταση. Η αναλογία των εγγεγραμμένων μαθητών επί των κατοίκων ήταν περίπου 18 % (2). Τα παιδιά, 12 αγόρια και 14 κορίτσια, φοιτούσαν στις τάξεις: Α 6, Β 7, Γ 5, Δ 2, Ε 5 και ΣΤ 1. Ένα τραπέζι χρησίμευε ως έδρα. Οι μαθητές ήταν υγιείς και πολύ καθαροί. Εποπτικά μέσα υπήρχαν 12 γεωγραφικοί χάρτες και μια μεγάλη συλλογή χρήσιμων στη διδασκαλία αντικειμένων η οποία είχε δημιουργηθεί από το δάσκαλο Μιχαήλ Κυπριωτάκη. Ο Βαλέργας, όπως ο ίδιος γράφει, βρήκε πλήρη καλαισθησία στο σχολείο με μία γλάστρα δίπλα στην έδρα την οποία περιποιούνταν οι μαθητές και ένα νιπτήρα κοντά στο μαυροπίνακα για να πλύνουν οι μαθητές στα χέρια τους. Το αρχείο του σχολείου «εν τάξει», βιβλιοθήκη δεν υπήρχε (το σχολείο λειτουργούσε μόλις δύο έτη) ενώ υπήρχε σχολικός κήπος 80 τμ. εντός του περιβόλου της εκκλησίας όπου εργάζονταν οι μαθητές στην καλλιέργεια ανθέων και άλλων φυτών. Επισημαίνει τον πλούτο που συναντά ο επισκέπτης στο σχολείο «που ούτε το εκατοστόν τούτου δεν ευρίσκεται εις άλλα σχολεία μεγάλα και λειτουργούντα από πολλών δεκαετηρίδων».
Φωτογραφία: Νίκος Κικάκης
Στην αίθουσα διδασκαλίας υπήρχαν αναρτημένες (και κορνιζωμένες) δύο εικόνες. Η μία των Τριών Ιεραρχών προστατών των γραμμάτων και της παιδείας και η δεύτερη του Υπουργού Παιδείας Γ. Παπανδρέου, ο οποίος συνέδραμε αποφασιστικά στην ίδρυση του σχολείου υπογράφοντας το διάταγμα ίδρυσής του. Στο τέλος της έκθεσης ο επιθεωρητής διατυπώνει την κρίση του για τη διδασκαλία καθώς επίσης και για την εικόνα του δασκάλου του οποίου εξαίρει το ζήλο και την αφοσίωση στο έργο του, τη διδασκαλία στη μουσική με βιολί, μαντολίνο και γραμμόφωνο, την καλή επίδοση των μαθητών στη χειροτεχνία. Δεν παραλείπει ακόμη να τονίσει την ύπαρξη μουσείου με πλήθος αντικειμένων χρήσιμων για τις ανάγκες της εποπτικής διδασκαλίας, δημιούργημα του δασκάλου Κυπριωτάκη.
Παρουσιάζουμε απόσπασμα από την επιθεώρηση του Ι. Βαλέργα (3)
« Έκθεσις Eπιθεωρήσεως του 1/ταξίου Δημοτικού Σχολείου Kρεββατά υπό του του Ι. Βαλέργα
Σχολείον Κρεββατά
Το Σχολείον Κρεββατά είναι νεοσύστατον, ιδρυθέν μόλις προ τριών ετών. Είναι εγκατεστημμένον εις ιδιωτικό οίκημα με ενοίκιον, εκτάσεως 50 τμ. Ο φωτισμός του είναι ανεπαρκής, είναι δε επί πλέον υγρόν, διότι είναι σφηνωμένον από δύο πλευράς μέσα εις το χώμα και διότι αι άλλαι δύο πλευραί δέχονται τας ηλιακάς ακτίνας μόνον μετά μεσημβρίαν. Οι κάτοικοι είναι πρόθυμοι να ανεγείρουν διδακτήριον και έχουν προέλθει εις τας προκαταρκτικάς ενεργείας, ανέκοψεν όμως τον ζήλον των κατά το τρέχον έτος η παντελής αφορία των ελαιοδένδρων, άτινα αποτελούν το μόνον σχεδόν εισόδημα. Οπωσδήποτε το χρησιμοποιούμενον οίκημα εξυπηρετεί επί του παρόντος το Σχολείον. Παρά τας ελλείψεις του δε από υγιεινής απόψεως, είναι πλουσίως και καλαισθητικώς επιπλωμένον σχετικώς με την οικονομικήν του κατάστασιν και την μικράν ηλικίαν του, χάρις εις τον ζήλον, την προθυμίαν και τον ενθουσιασμόν του δ/λου. Εις το σχολείον τούτο βλέπει κανείς τόσον πλούτον που ούτε το εκατοστόν τούτου δεν ευρίσκεται εις άλλα σχολεία μεγάλα και λειτουργούντα από πολλών δεκαετηρίδων. Τα θρανία, ο πίναξ, οι γεωγραφικοί χάρται είναι όλα καινουργή, καλώς διατηρούμενα και καλαισθητικώς διευθετημένα. Μία εικών των τριών Ιεραρχών στολίζει το σχολείον και παρ’ αυτή μία εικών του Υπουργού της Παιδείας, όστις εξέδωκε το Διάταγμα της ιδρύσεως του Σχολείου εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης. Επί της τραπέζης του δ/λου τάξις και καλαισθησία. Βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, ωρολόγιον, ημερολόγιον, είδη γραφής κλπ εν απολύτω τάξει. Μία γλάστρα παρά την τράπεζαν με μίαν βιγκόνιαν την οποία περιποιούνται οι μαθηταί. Ένας νιπτήρ παρά τον μαυροπίνακα και μία λεκάνη επί ενός προχείρου τραπεζακίου χρησιμεύουν διά να πλύνονται οι μαθηταί. Πλην τούτων το αναγνωστήριον από χαρτονάκια των σιγαρέτων και αριθμητήριον από καρόλια κατασκευασμένα υπό του Δ/λου άριστα. Τέλος Μουσείον όπου φυλάσονται πλήθος αντικειμένων ασημάντων μεν, χρησίμων όμως διά την εποπτικήν διδασκαλίαν […].
Δια την διδασκαλίαν της Ωδικής ευρίσκονται διαρκώς εις το σχολείον το βιολί, το μαντολίνον και συχνά και το γραμμόφωνον. Το μάθημα τούτο διδάσκεται καλώς εις το σχολείον. Αρκετήν επίσης επίδοσιν έχουν εις την χειροτεχνίαν. Τα μεν κοράσια κεντούν επί πανίου διάφορα σχήματα, χάρτας, άνθη, διακοσμητικά σχέδια, τα δε άρρενα ασχολούνται με την πηλοπλαστικήν και την ξυλοτεχνίαν».
Διδάσκαλος
Ονοματεπώνυμο Μιχαήλ Κυπριωτάκης, ετών 30, έγγαμος με εν τέκνον, υγιής, προσόντα: πτυχιούχος Διδασκαλείου Ηρακλείου (1926), έτη υπηρεσίας 6, βαθμός Γραμματεύς Β΄ τάξεως.
Ο επιθεωρητής Βαλέργας αφού παρακολούθησε το δάσκαλο να διδάσκει: έκθεση στη Στ’, ανάγνωση στην Α’, αριθμητική στη Γ’ και Δ’, Φυσική ιστορία στις Ε’ και ΣΤ’, αναφέρει:
«Ο δ/λος ούτος έχει ζήλον και αφοσίωσιν εις το έργον του. Αφιερώνει όλας τας ώρας του εις το σχολείον, το οποίον έχει εφοδιάσει διά των απαραιτήτων οργάνων και σκευών. Από διδακτικής απόψεως υστερεί κατά τι, διότι έχει το ελάττωμα να ομιλή πολύ και να μην αφήνη τα παιδιά να ομιλήσουν. Βάσιν της διδακτικής του ενεργείας έχει να μην ειπή άλλος κανείς όσα αυτός θα διδάξη. Οι μαθηταί να μαθαίνουν απ’ αυτόν και όχι αφ’ εαυτών. Από διοικητικής είναι καλός. Επιβάλλεται και παρά το απότομον και οξύ του χαρακτήρος του αγαπά τα παιδιά και ουδέποτε τα κτυπά. Εξωσχολικώς δρα ποικιλοτρόπως εις την μικράν κοινωνίαν του χωρίου του. Παρακινεί τους κατοίκους εις την ανέγερσιν διδακτηρίου, αγοράν τηλεφώνου και συζητεί μετ’ αυτών. Γενικώς είναι καλός διδάσκαλος »
Το διδακτήριο
Από το 1930 πρώτο έτος λειτουργίας του σχολείου μέχρι και το έτος 1937 το σχολείο στεγάστηκε σε ιδιωτικό οίκημα. Αργότερα αγοράστηκε άλλο οίκημα το οποίο διαμορφώθηκε σε διδακτήριο. Το διδακτήριο αυτό κάηκε και καταστράφηκε από τους ναζί το Σεπτέμβριο του 1943 κατά τη διάρκεια του ολοκαυτώματος της επ. Βιάννου. Τα επόμενα «πέτρινα χρόνια», το σχολείο στεγάστηκε αρχικά σε κελί της εκκλησίας, στο κτίριο που σήμερα στεγάζεται το γραφείο του Πολιτιστικού Συλλόγου. Το 1961 το σχολείο μεταστεγάστηκε σε λυόμενο διδακτήριο το οποίο τοποθετήθηκε σε οικόπεδο που παραχώρησε δωρεάν η οικογένεια Βασιλείου Διακάκη. Στο χώρο του οικοπέδου υπήρχε αμπέλι και η βάση του κτιρίου διαμορφώθηκε από τους κατοίκους αφιλοκερδώς. Το σχολείο Κρεββατά καταργήθηκε το 1982 λόγω έλλειψης μαθητών. Έκτοτε οι όποιοι μαθητές από το Κεφαλοβρύσι φοιτούν στο Δ.Σ. Αμιρών.
Πρώτος δάσκαλος υπήρξε ο ιερέας Ματθαίος Γιαλιαδάκης ο οποίος υπηρέτησε το σχολ. έτος 1930-31. Τα επόμενα έτη υπηρέτησαν οι: Κυπριωτάκης Μιχαήλ από το Βραχάσι (1931-47), Καρτσάκης Ιωάννης (1947-49), Μαυρογένη Ροδόπη (1949-50), Ραπτάκη Μαρία (1950-51), Νεραντζάκης Νικόλαος (1951), Κυπριωτάκης Μιχαήλ (1953-60), Δασκαλάκης Εμμανουήλ (1960-72), Φραγκιαδάκης Iωάννης (1972-78), Λιαδάκης Γεώργιος (1977), Ζαρωνάκης Γεώργιος (1978-81) και Κλεάνθη Χρηστάκη (1981-82)
Λίγα λόγια για το Μιχαήλ Κυπριωτάκη, «ένθεο ζήλου» δάσκαλο
Ο Μιχαήλ Κυπριωτάκης γεννήθηκε στο Βραχάσι Μεραμπέλου το 1902. Απόφοιτος του Διδασκαλείου Χανίων υπηρέτησε στον Πεύκο, τον Άγ. Βασίλειο, στη Σύμη από τις 10-1-1931 έως τον Αύγουστο του ίδιου έτους συνδράμοντας στην αποπεράτωση του διδακτηρίου. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου τοποθετήθηκε στο σχολείο του Κρεββατά απ’ όπου είχε παντρευτεί (την Αγγελάκη) και είχε εγκατασταθεί μόνιμα. Στο σχολείο Κρεββατά υπηρέτησε μέχρι το 1947, για να επανέλθει το 1953 και να υπηρετήσει μέχρι το 1960, έτος οριστικής συνταξιοδότησής του. Άφησε την τελευταία του πνοή το 1968 στο πλοίο «Σοφία» ταξιδεύοντας για τον Πειραιά. Υπηρέτησε συνολικά στο σχολείο Κρεββατά 23 χρόνια. Υπήρξε ο μακροβιότερος δάσκαλος του σχολείου. Η προσφορά του στο σχολείο ήταν σπουδαία. Υπήρξε ο πρώτος δάσκαλός του, εκείνος που το οργάνωσε υποδειγματικά, σύμφωνα με τον επιθεωρητή Βαλέργα, δάσκαλος με ζήλο και αφοσίωση στο λειτούργημά του και αγάπη προς τους μαθητές του, στους οποίους δίδασκε τα μαθήματα με περισσή αγάπη. Αν και σε μονοθέσιο σχολείο δεν παρέλειπε να διδάσκει, όπως προαναφέραμε, ωδική με βιολί, μαντολίνο και γραμμόφωνο, χορούς, αλλά και χειροτεχνία.
*Ο Μανόλης Κ. Μακράκης είναι διδάκτορας του Παν/μίου Ιωαννίνων, συγγραφέας και Δ/ντής Α/θμιας Εκπ/σης νομού Λασιθίου
Παραπομπές
Κατά τη διάρκεια της 4ετίας Βενιζέλου η κυβέρνηση συνήψε δάνειο 1 εκατ. λιρών με την εταιρεία Aktiebolaget Kreuger που είχε έδρα τη Στολχόμη. Τα νέα διδακτήρια κατασκευάστηκαν με συγκεκριμένες αρχές της παιδαγωγικής και της υγιεινής από την τεχνική υπηρεσία του Ιπ. Παιδείας υπό την εποπτεία του Γάλλου αρχιτέκτονα Emm. Hebrard. Mέσα σε 4 χρόνια ανεγέρθηκαν 3.167 διδακτήρια με 8.190 αίθουσες διδασκαλίας συνολικού κόστους 1.480.000.000 δραχμών. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε το 1938 με την ανοικοδόμηση 4.000 σχολείων όπως αρχικά είχε σχεδιαστεί.
2. Ο πληθυσμός του Κρεββατά κατά την απογραφή του 1928ήταν 144 κάτοικοι. Στις προηγούμενες και επόμενες απογραφές ήταν: 1881 (107), 1900 (131), 1913 (171), 1920 (148), 1928 (144), 1940 (171), 1951 (132), 1961 (112), 1971 (104), 1981 (66), 1991 (79), 2011 (37)
3. Βαλέργα Ιωάννη - Εκθέσεις επιθεωρήσεως Δημοτικών Σχολείων εκπ/κής περιφέρειας Μεραμβέλλου από 25 Οκτωβρίου 1932 έως 8 Ιουνίου 1933.
Αρχεία
Αρχείο Χριστιανικής Δημογεροντίας Λασιθίου (έγγραφα των ετών 1868-1896)
Αρχείο Πρωτοβάθμιας Εκπ/σης Λασιθίου
Βιβλιογραφία
Παπαδάκης Γεώργιος, «Βιάννος διαχρονική πορεία από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα»
Στέλλα Σπανουδάκη, « αναμνήσεις από τη σχολική ζωή της επ. Βιάννου »
