Το Άγιο Όρος είναι για μένα μία συνεχής διαχρονική νοσταλγία. Μία νοσταλγία πού άρχισε να ανθίζει στην καρδιά μου από τότε που ήμουν μικρό παιδί και άκουγα μύριες ιστορίες για την ομορφιά του αθωνικού τοπίου, για την αθωνική κοινωνία, για τους πνευματικούς αγώνες που γίνονται εκεί, για τους μοναχούς ασκητές, τους ερημίτες, τους οσιομάρτυρες. Μια νοσταλγία που εξακολουθεί να υπάρχει πάντα έντονη μέσα στην ψυχή μου.
Αυτή η διαχρονική επικοινωνία μου με το Άγιον Όρος μ’ έκανε να ασχοληθώ με διάφορα θέματα, τα οποία αφορούν το Άγιον Όρος και τον αγιορείτικο μοναχισμό, αυτό τον κορυφαίο πνευματικό θεσμό της Εκκλησίας μας, που πλέον των χιλίων ετών ανθεί και θάλλει στα βαθυπράσινα δάση και στους απορρώγους βράχους του Ιερού Άθωνος, προσφέροντας ανυπολόγιστες υπηρεσίες στο Γένος μας, στην Ορθοδοξία και γενικότερα στον Άνθρωπο.
Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκα ιδιαίτερα με τους «Κρήτες Αγιορείτες», που άφησαν τα εγκόσμια, πήγαν στο Άγιον Όρος στο πάντερπνο και πανεύοσμο «Περιβόλι της Παναγίας», όπου καλλιεργήθηκαν περισσότερο, άνθισαν πνευματικά κι ευωδίασαν.
Ανάμεσα στους Κρήτες Αγιορείτες τους οποίους «μελετήσαμε», ανάλογα βέβαια με τα στοιχεία που μπορέσαμε να βρούμε, συμπεριλαμβάνονται και μερικοί που κατάγονται από την περιοχή της Βιάννου, τους οποίους θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε συνοπτικώς στη συνέχεια.
Στην Ιερά Σκήτη των Καυσοκαλυβίων, κάτω από τον επιβλητικό Κυριακό και πάνω από τη μεγαλοπρεπή Καλύβη των φημισμένων αγιογράφων Ιωσαφαίων, βρίσκεται η Καλύβη του Αγίου Ευσταθίου (παλιότερα ήταν αφιερωμένη στον Τίμιο Πρόδρομο), η οποία φιλοξένησε τον 20ο αιώνα κυρίως Κρήτες μοναχούς. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Γέροντας Δανιήλ ο Ξυλογλύπτης, κατά κόσμον Εμμανουήλ Πετράκης, ο οποίος καταγόταν από το Συκολόγο.
Ο Γέροντας Δανιήλ ήταν μια ευλογημένη ψυχή, άριστος ξυλογλύπτης, που είχε διδαχθεί αυτή την τόσο λεπτή τέχνη κοντά στο μεγαλύτερο καλλιτέχνη ξυλογλύπτη του Αγίου Όρους, το Γέροντα Αρσένιο Καυσοκαλυβίτη, του οποίου τα έργα είναι ανεπανάληπτα κλασικά αριστουργήματα.
Ο Γέροντας Δανιήλ γεννήθηκε το 1914 στο Συκολόγο Βιάννου και καταγόταν από ευσεβή και φιλόθεο οικογένεια. Σε ηλικία 7 ετών έμεινε ορφανός από πατέρα και ανετράφη από τη μητέρα του και από τον «εκ μητρός» παππού του μέσα στο φτωχό αγροτικό περιβάλλον του χωριού του, όπου πήγε στο σχολείο και παρακολούθησε μαθήματα μέχρι την Τετάρτη τάξη του Δημοτικού.
Σε ηλικία 14 ετών αναχώρησε για τα Καυσοκαλύβια του Αγίου Όρους, όπου ήδη εμόναζε ο «εκ μητρός» θείος του Ιωσήφ, άριστος βυζαντινός ιεροψάλτης, και κοινοβίασε στην Καλύβη του Αγίου Ευσταθίου υπό την πνευματική καθοδήγηση του αυστηρού αλλά αγίου Γέροντος Ανανίου, του επίσης Κρητικού στην καταγωγή.
Κοντά σ’ αυτόν τον αυστηρό Γέροντα ασκήθηκε πνευματικά ο Εμμανουήλ, όπως ακριβώς απαιτούσε η ορθόδοξη αγιορείτικη παράδοση και «διαπεράσας ως χρυσός εν τω χωνευτηρίω απέβαλε τα εγγενή εις την πεπτρωκυίαν ανθρωπίνην φύσιν πάθη, δια να μορφώση το κατ’ εικόνα και να αρέση τω Κυρίω και ουχί τω κόσμω τούτω, συμφώνως με τους ενδομύχους πόθους της ευσεβούς χριστιανικής του καρδίας».
Έτσι κρίθηκε από το Γέροντά του ότι ήταν άξιος να γίνει μοναχός και εκάρη το 1929 με το όνομα Δανιήλ. Έκτοτε η ζωή του υπήρξε ένας συνεχής αγώνας για να πλησιάσει όσο το δυνατόν πιο κοντά στο Χριστό. Εντρυφούσε ατέλειωτες ώρες στη μελέτη της Αγίας Γραφής και των πατερικών βιβλίων, καταβάλλοντας επίπονη προσπάθεια, δεδομένης της πενιχρής γραμματικής του μόρφωσης.
Ο Θεός όμως τον αντάμειψε και τον αξίωσε «να εκφωνεί λόγους ή να συγγράφει προσευχάς ή λόγους συμβουλευτικούς ηθικοπλαστικού περιεχομένου ή παραμυθητικούς, απλούς αλλά μεστούς περιεχομένου και πνέοντας ευσέβειαν, πνευματικάς και ψυχικάς ανάγκας των εν τω κόσμω πνευματικών του τέκνων».
Έτσι ο γέροντας Δανιήλ καλλιέργησε εκτός από την αγάπη του προς τον Θεό, που εκφραζόταν με τη γνήσια, σκληρή ασκητική βιοτή του, και την αγάπη προς τον πλησίον.
Συγχρόνως ο Γέροντας Δανιήλ ασκήθηκε και στην ξυλογλυπτική τέχνη, που ήταν και το εργόχειρό του, για να οικονομεί τις υλικές ανάγκες της Καλύβης τους. Μαθήτευσε κοντά στον κορυφαίο ξυλογλύπτη όλων των αιώνων, τον Γέροντα Αρσένιο, κι έμαθε άριστα τη δύσκολη τέχνη του ξυλογλύπτη, όπως φαίνεται και από τα εκλεκτά έργα μικροξυλογλυπτικής κυρίως, που δημιούργησε.
Ολόκληρη η ασκητική ζωή του Γέροντος Δανιήλ «δεικνύει την πληρότητα της ορθόδοξης ασκητικής προσωπικότητάς του».
Σε ηλικία 60 ετών αρρώστησε βαριά και επί τρία χρόνια «υπέστη εν πραότητι μετά καρτερίας και υπομονής το μαρτύριον της βαρείας ασθενείας του, δοξολογώντας τον Δημιουργόν του, πάντων ένεκεν, και επικαλούμενος συνεχώς την βοήθειαν του Αγίου Νεκταρίου ον και είχε προστάτην».
Κοιμήθηκε το έτος 1977 σε ηλικία 63 ετών και σήμερα συνεχίζει την ασκητική, πνευματική και καλλιτεχνική του παράδοση ο εκλεκτός υποτακτικός και διάδοχός του μοναχός Ανανίας (κατά κόσμον Γεώργιος Παπαχρονάκης) από την Πλάτη Οροπεδίου Λασιθίου, μαζί με τον δικό του υποτακτικό και πνευματικό εγγονό του Γέροντα Δανιήλ μοναχό Ευστάθιο, επίσης Κρητικό στην κοσμική καταγωγή.
Στην Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας (Σιμωνόπετρα) ασκήθηκε πνευματικά ο μοναχός Βενέδικτος κατά κόσμον Βασίλειος Παπαματθαιάκης του Γεωργίου και της Αικατερίνης, από την Άνω Βιάννο.
Στη Σιμωνόπετρα προσήλθε το έτος 1908 σε ηλικία 30 ετών, αφού προηγουμένως είχε λάβει ρασοευχή στην Αγία Μονή Βιάννου με το όνομα Βαρθολομαίος. Μάλιστα έχει καταχωρηθεί στο Μοναχολόγιο της Αγίας Μονής κατά το έτος 1905.
Στην Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας ασκήθηκε επί 46 έτη έως στις 5 Ιουλίου 1954 που κοιμήθηκε τον ύπνο των δικαίων σε ηλικία 76 ετών.
Στη Σιμωνόπετρα ασκήθηκε πνευματικά και ο μοναχός Ευλόγιος, κατά κόσμον Ελευθέριος Στεφανάκης του Μανουήλ και της Ελένης από τον Άγιο Βασίλειο.
Προσήλθε στη Μονή και εκάρη μοναχός στις 23 Απριλίου 1897 σε ηλικία 25 ετών. Κοιμήθηκε τον ύπνο των δικαίων στις 9 Σεπτεμβρίου 1927 από δυσεντερία σε ηλικία 55 ετών.
Η Ιερά Μονή Ξηροποτάμου, που είναι κτισμένη σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία πάνω από τη Δάφνη κι έχει τη μεγάλη ευλογία να φυλάσσει το μεγαλύτερο κομμάτι από τον Τίμιο και Ζωοποιό Σταυρού του Κυρίου μας, εθεωρείτο παλαιότερα ως η Μονή των Κρητών, εξαιτίας των πολλών Κρητών μοναχών που ασκούνταν πνευματικά εκεί και των ηγετικών θέσεων που είχαν στη διοίκηση και στην πνευματική καθοδήγηση της Μονής.
Ανάμεσα σ’ αυτούς του ευλογημένους Ξηροποταμηνούς Πατέρες ήταν και οι Ιερομόναχοι Αρτέμιος και Νίκανδρος, που καταγόταν από την περιοχή της Βιάννου.
Ο Ιερομόναχος Αρτέμιος Νοδαράκης καταγόταν από τον Άγιο Βασίλειο και εισήλθε στη Μονή Ξηροποτάμου το έτος 1920, όπου ασκήθηκε πνευματικά υπό την καθοδήγηση και υπακοή του Προηγουμένου Γέροντος Ευδικίμου, ο οποίος ήλκε την κοσμική καταγωγή του από το Γεράνι Κυδωνίας Χανίων.
Ύστερα από μια περίπου δεκαπενταετία ο Ιερομόναχος Αρτέμιος βγήκε στον κόσμο και ίδρυσε στον Άνω Κορυδαλλό Αττικής την Ιερά Μονή του Αγίου Αρτεμίου, η οποία έκτοτε αποτελεί μετόχι της Μονής της μετανοίας του, σύμφωνα με την επιθυμία του κτίτορός της.
Η Μονή του Αγίου Αρτεμίου θεμελιώθηκε το 1934 και εγκαινιάσθηκε το 1940. έχει δύο παρεκκλήσια. Το ένα τιμάται στη μνήμη των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων των εν Αμορίω της Φρυγίας μαρτυρησάντων και το άλλο στα Εισόδια της Θεομήτορος. Σήμερα είναι γυναικείο Μοναστήρι και έχει περίπου 10 μοναχές.
Από τον Άγιο Βασίλειο Βιάννου καταγόταν και ο Ιερομόναχος Νίκανδρος Παξιμαδάκης, ο οποίος διετέλεσε για κάποιο χρονικό διάστημα Προϊστάμενος και Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Ξηροποτάμου. Στον Άγιο Βασίλειο γεννήθηκε το έτος 1908 και ο Ιερομόναχος Παΐσιος, κατά κόσμον Εμμανουήλ Ευαγγέλου Διακάκης. Ασκήθηκε σε κελλί της περιοχής των Καρυών πλησίον του Μητροπολίτου πρώην Μοσχονησίων Φωτίου Μαρινάκη. Μυήθηκε στην αγιογραφία από το ζωγράφο-αγιογράφο πατέρα του και εν συνεχεία μαθήτευσε σ’ αυτήν και στις Καρυές. Για σοβαρούς λόγους υγείας αναχώρησε από το Άγιον Όρος, εντάχθηκε στην Αγιοταφική Αδελφότητα και διετέλεσε Καθηγούμενος στην Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου (Μπετζαλά πλησίον της Βηθλεέμ) και κοιμήθηκε το 1964.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο επί πολλά έτη διατελέσας Καθηγούμενος της Αγίας Μονής Βιάννου Ιεομόναχος Βασίλειος Μανετάκης, που κατάγεται από το Χόντρο, ξεκίνησε την ασκητική βιοτή του από την Ιερά Μονή Ξηροποτάμου υπό την πνευματική καθοδήγηση του Προηγούμενου Γέροντος Ευσεβίου, ο οποίος καταγόταν από το χωριό Χριστός Ιεράπετρας Λασιθίου. Εκεί εκάρη μοναχός περί το 1960 και έλαβε το όνομα του προηγούμενου Γέροντος Βασιλείου του Ξηροποταμηνού, Κρητός στην καταγωγή, άριστου καλλιγράφου και συγγραφέα, του οποίου τα καλλιγραφικά γράμματα κοσμούν την πλούσια ξηροποταμηνή βιβλιοθήκη.
Εν συνεχεία βγήκε στον κόσμο και έκτοτε υπηρετεί την Αποστολική Εκκλησία της Κρήτης ως μέλος της μοναστικής Αδελφότητας της Ιεράς Μονής Βιάννου και ως εφημέριος σε διάφορα χωριά της περιοχής.
Όταν το έτος 1988 επισκεφθήκαμε το Άγιον Όρος με τον αείμνηστο συνεπαρχιώτη μας Πολυχρόνιο Μ. Κονταξάκη, συναντήσαμε στο «κονάκι» της Ιεράς Μονής του Οσίου Γρηγορίου στις Καρυές τον Ιερομόναχο Γέροντα Αθανάσιο Γρηγοριάτη, που ήταν εκείνη τη χρονική περίοδο Επιστάτης-Αντιπρόσωπος της Μονής του Οσίου Γρηγορίου στην Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους.
Ο Ιερομόναχος Αθανάσιος Πλαντζουνάκης κατάγεται από την Άνω Βιάννο, έγινε μοναχός στην Ιερά Μονή του Οσίου Γρηγορίου, όπου έγινε εν συνεχεία Ιεροδιάκονος και Ιερομόναχος. Ύστερα από αρκετά χρόνια ασκήσεώς του στη Μονή της μετανοίας του, βγήκε στον κόσμο και σήμερα υπηρετεί ευδοκίμως στη Ιερά Μητρόπολη Λαγκαδά.
Στο Κεφαλοβρύσι Βιάννου έχει τις ρίζες της η ευσεβής και φιλόθεος οικογένεια του καθηγητή Κωνσταντίνου Γοντικάκη, πατρός κατά σάρκα του Προηγουμένου της Ιεράς Μονής των Ιβήρων του Αγίου Όρους Γέροντος Βασιλείου Γοντικάκη.
Ο Αρχιμανδρίτης π. Βασίλειος Γοντικάκης είναι κορυφαίος Αθωνίτης της εποχής μας, που λαμπρύνει το Άγιον Όρος και την Ορθοδοξία με την εκεί πολυετή πνευματική δραστηριότητά του. είναι γνωστός για τη λογιότητά του, τον πνευματικό δυναμισμό του, τη φιλοπονία του, την αγάπη του προς τις αγιορειτικές παραδόσεις και τους παλαιούς Αγιρείτες Πατέρες.
Η παρουσία και η πνευματική δράση του Γέροντος Βασιλείου στο Άγιον Όρος συμπίπτει χρονικά με την νέα άνθηση του αγιορείτικου μοναχισμού, που παρατηρείται έντονα στην εποχή μας. Η συμβολή του σ’ αυτή την πνευματική αναγέννηση είναι καθοριστική. Με τον πνευματικό δυναμισμό του, την ευσέβειά του, τη λογιότητά του, τα συγγράμματά του, την εμμονή του στις παραδόσεις της Ορθοδοξίας και το σεβασμό που εμπνέει στους άλλους Αθωνίτες Πατέρες βοήθησε πολύ στο να αναστυλωθεί στις μέρες μας ο ιερός θεσμός, να αναβλαστήσει και να μεγαλυνθεί «ως κέδρος εν τω Λιβάνω και ως κυπάρισσος εν όρεσιν Αερμών». (Σοφία Σειράχ, κδ΄ 13)
Διετέλεσε επί 22 έτη (1968-1990) Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα την οποία επάνδρωσε, οργάνωσε και μετέτρεψε σε υποδειγματικό κοινόβιο που ανθεί και θάλλει πνευματικά.
Από τις 15 Αυγούστου 1990 έως και τον χρόνο που διανύουμε ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος Γοντικάκης διετέλεσε Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Ιβήρων, ενός από τα μεγαλύτερα και ιστορικότερα μοναστήρια του Άθω, το οποίο επανέφερε στον κοινοβιακό τρόπο ζωής και αναγέννησε πνευματικά.
Όσοι γνώρισαν την Ιερά Μονή των Ιβήρων ως ιδιόρρυθμο Μοναστήρι και την επισκέπτονται και σήμερα καταλαβαίνουν το ανυπολόγιστο έργο που επετέλεσε εκεί ο Γέροντας Βασίλειος με τη φιλόθεο Ιβηρική Αδελφότητα και συνεχίζεται να επιτελείται και σήμερα.
Παράλληλα ο Γέροντας Βασίλειος με ομιλίες και διαλέξεις που έκανε και κάνει έξω στον κόσμο, αλλά και με το πλούσιο συγγραφικό του έργο, συμβάλλει ουσιαστικά στη γνωριμία με την αστείρευτη ελληνορθόδοξη παράδοση και παιδαγωγεί εις Χριστόν.
Ας μου επιτραπεί να αναφερθώ τελειώνοντας σ’ ένα προσωπικό στοιχείο, που έχει άμεση σχέση με τη Σκήτη των Καυσοκαλυβίων και τους Κρήτες Καυσοκαλυβίτες.
Στον ιερό ναό της Παναγίας της Ευαγγελίστριας και του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου στο χωριό μου, το Χόντρο Βιάννου, υπάρχει στο τέμπλο μια γλυκύτατη εικόνα του Κυρίου μας που Τον παριστάνει να κάθεται σ’ ένα απλό θρόνο και να ευλογεί. Η εικόνα αυτή βρίσκεται ακριβώς απέναντι και σε απόσταση δύο περίπου μέτρων από τη θέση την οποία, όταν ήμουν παιδί, στεκόμουν μαζί με τον πατέρα μου και στέκομαι ακόμη και σήμερα, όταν βρεθώ στο χωριό, κατά τη διάρκεια των Ιερών Ακολουθιών. Αμέτρητες φορές τα μάτια του σώματος και οι οφθαλμοί της ψυχής μου καθηλώθηκαν πάνω στην εικόνα του Χριστού, όπου απέθετα σιωπηλά τις χαρές και τις λύπες μου, τις σκέψεις μου, τις αγωνίες μου, τις μυστικές μου παρακλήσεις, τις προσευχές, τις ευχαριστίες και τις δοξολογίες μου προς Αυτόν. Έτσι με τον καιρό «δέθηκα» ιδιαίτερα μ’ αυτή την εικόνα και την «κουβαλώ» μέσα στην καρδιά μου, όπου κι αν βρίσκομαι.
Στο κάτω μέρος της εικόνας αναγράφονται με ωραία καλλιγραφικά γράμματα τα εξής:
«Έργον Χρυσοστόμου Νικοδήμου Κρητός Μοναχού, Καυσοκαλύβια Άγιον Όρος 1940».
Όταν βρέθηκα στη Σκήτη της Αγίας Τριάδος-Καυσοκαλύβια, ρώτησα το Γέροντα Ανανία να μου πει, αν ζει ο μοναχός Χρυσόστομος και που βρίσκεται η Καλύβη του για να τον επισκεφθώ. Μου απάντησε ότι ο μοναχός Χρυσόστομος κοιμήθηκε το 1981 και ότι ήταν αγνός μοναχός, πράος, ευλαβέστατος, άριστος βυζαντινός ιεροψάλτης και καλός αγιογράφος. Καταγόταν από τα Χανιά, όπου γεννήθηκε το 1903 και το κοσμικό του όνομα ήταν Εμμανουήλ Νικολάου Τσόντος. Ήταν αδερφός κατά σάρκα του πνευματικού του παππού Γέροντος Ανανίου και ασκούνταν στην Καλύβη της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, όπου σήμερα εγκαταβιώνει άλλος μοναχός από την Κρήτη. Όταν τον ρώτησα, γιατί στην εικόνα αναφέρεται ως «Χρυσόστομος Νικοδήμου», μου απάντησε ότι στο Άγιον Όρος συνηθίζεται ο μοναχός να παίρνει «ως επώνυμο» το όνομα του Γέροντά του. και Γέροντας του μοναχού Χρυσόστομου ήταν ο Γέροντας Νικόδημος, επίσης Κρητικός, που κοιμήθηκε τον ύπνο των δικαίων το 1953.
Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η παρουσία των Βιαννιτών στο Περιβόλι της Παναγίας. Σίγουρα η παρουσίασή τους σ’ αυτό το σημείωμα είναι ελλιπής. Γι αυτό παρακαλούμε τους συντοπίτες μας που πιθανόν να γνωρίζουν περισσότερα στοιχεία, να τα θέσουν υπ’ όψιν μας με όποιο τρόπο θελήσουν, δίνοντάς μας έτσι την ευκαιρία και τη χαρά για μια πλέον εμπεριστατωμένη παρουσίαση του θέματος.
Βιβλιογραφία:
Επιστολή-αφήγηση του Γέροντος Ανανίου Καυσοκαλυβίτου
Μοναχολόγιον Ιεράς Μονής Ξηροποτάμου
Μοναχολόγιον Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας
Περ. Πρωτάτον, 24, 1990,σελ. 122
Προβατάκη Θ. Το Άγιον Όρος, Αθήνα, 1986, σ. 116-170
Στιβακτάκη Αντ. Αγιορείτικες Πνευματικές Εμπειρίες, εκδόσεις Σύλλογος Φίλοι του Αγίου Όρους, Ηράκλειο 1991
Στιβακτάκη Αντ. Το Άγιον Όρος και η Κρήτη (κοινή πορεία ανά τους αιώνες) εκδ. Σύλλογος Φίλοι του Αγίου Όρους Ηρακλείου, Ηράκλειο, 2005)
Στιβακτάκη Αντ. Εκκλησιαστική Ιστορία της Βιάννου, Ρέθυμνο, 2004, (ανάτυπο από το περ. Νέα Χριστιανική Κρήτη).
Στιβακτάκη Αντ. Η Αγία Μονή, εφ. Κρητικά Νέα, 299, 1994.
Ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας τον Οσιολογιώτατον Μοναχό π. Μωυσή, πρ. Αρχιγραμματέα της Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους-πολυγραφότατο συγγραφέα και τον Οσιότατο Μοναχό π. Ανανία Καυσοκαλυβίτη για τη σημαντική συνεισφορά τους στην παρούσα συγγραφή.
