Οι ορφανικές περιουσίες πριν 150 χρόνια!

Το τελευταίο ήμισυ του 20ου αι., μετά από ισχυρή πίεση των τοπικών επαναστάσεων, η Οθωμανική Διοίκηση δημιούργησε το θεσμό της Δημογεροντίας με χαρακτήρα τοπικό-διοικητικό.
Οι Δημογέροντες ήταν εκλεγμένοι εκπρόσωποι σε κάθε χωριό με διάρκεια θητείας συνήθως δυο χρόνια. Στις αρμοδιότητές τους ήταν η εκπαίδευση, η εκκλησιαστική και μοναστηριακή περιουσία, οι μικροδιαφορές των χριστιανών, τα ευαγή ιδρύματα και οι ορφανικές τράπεζες.
Σήμερα τα Αρχεία αυτά φυλάσσονται στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη και χρονολογικά καλύπτουν το διάστημα 1858-1900.
Εκτός από τη Δημογεροντία του νομού Ηρακλείου, έχει σωθεί και η Δημογεροντία του νομού Λασιθίου, η οποία καλύπτει την περίοδο 1869-1898.*
Στον φάκελο Κ.Α. 2.3 της Χριστιανικής Ορφανικής Τραπέζης (σελίς 38) από το
Αρχείο της Δημογεροντίας το έτος 1878 σώζεται ένας κατάλογος 53 ενοικιαστών των χωριών Επάνω Βιάννος, Αμυρά, Χόνδρος, Αρκαλοχώρι, Καλύβια, Γουρνιά, Πατζιδερός, Δραπέτι, Αλάγνι, Βουτουφού και Μαχαίρα.
Οι ενοικιαστές αυτοί έπαιρναν τις λεγόμενες «ορφανικές περιουσίες» δηλαδή χωράφια, τα οποία ανήκαν σε οικογένειες, στις οποίες ένας από τους δυο γονείς είχε φύγει από τη ζωή και είχαν παιδιά σε μικρή ηλικία. Είχαν ως υποχρέωση να δίνουν ένα χρηματικό ποσό ως ενοίκιο μέσω της Δημογεροντίας στις οικογένειες αυτές, για να έχουν κάποιο εισόδημα. Δυστυχώς δεν έχει εντοπισθεί ο κατάλογος των ορφανών οικογενειών της περιοχής.
Ακολουθεί ο κατάλογος των ενοικιαστών:
ΕΠΑΝΩ ΒΙΑΝΟΣ
1. Καπετάν Μιχάλης Πλατζουνάκης.
2. Ν.Δ.
3. Γ.Κ.Φουρνάρης
4. Εμμανουήλ Αναγνώστης Πλατζουνάκης
5. Αχμέτης Μουραμπουτάκης
6. Δημήτριος χατζής Ι. Κονδυλάκης
7. Μιχάλης Δ. Μυλονάκης Συκολογιάνος
8. Γεώργιος Ι. Κονταξάκης
9. Χαράλαμπος Εμμανουήλ Στειακάκης
10. χατζής Κυργιάκος Κυπραίος
11. Νικόλαος Εμμανουήλ Χαρκιαδάκης
12. Γεώργιος Σπυρίδωνος Θυμάκης
13. Νικόλαος Κ. Βερβελάκης
14. Αντώνιος Αναγνώστης Γαβριλάκης από Πλάκα
15. Νικόλαος Μαρκατάτος από Πλάκα
ΑΜΥΡΑ
1. Ιωάννης Ν. Τζαγκαράκης
2. Εμμανουήλ Ν. Μπατουβάκης
3. Κωστής χατζής Ι.Κονδυλάκης
4. Νικόλαος Βασιλακάκης
5. Εμμανουήλ Αγγελονικολάκης
6. Γεώργιος Εμμανουήλ Μπαριτάκης (σομαράς)
7. Αντώνιος Μαθιουδάκης
8. Γεωργίου Πνευματικάκης (κρασάς)
9. Ιωάννης Χρίστου Βαρδάκης
10. Μαρία παπά Κωνσταντίνου Καργιολοπούλα
11. Βασίλειος Μεσοχωργιανάκης
12. Δημήτριος Ζ.Βαρδιατζάκης
13. Ιωάννης Μαθιουδάκης
14. Μάρκου Ν. Μπατουβάς
15. Γεώργιος Δημητρίου Σταυρακάκης
16. Γεώργιος Ι. Χρηστάκης (αλπάντης)
17. Μανούσος Ι. Χριστάκης
18. Ιωάννης Ν. Χαρκιαδάκης
19. Ματθαίος Γ. Κρασάς (κουνενός)
20. Γεώργιος Ι. Κονσολάκης
21. Νικόλαος Γ. Παππαδάκης
22. Μιχαήλ Εμμανουήλ Μπαριτάκης
23. Μάρκος Τζαγκαρομανώλης
ΧΟΝΔΡΟΣ
1. Χουσείν Τζεζαερλάκης του Μουράτ
2. Χουσειν Μασλουμάκης
ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙ
1. Μαρία Κασιδογιαννοπούλα
ΚΑΛΥΒΙΑ
1. Μιχαήλ Σταύρου Αρκουλίδης
2. Κωνσταντίνος Σταύρου Αρκουλίδης
3. Γεώργιος Σταύρου Αρκουλίδης
4. Γεώργιος Μιχαήλ Αρρχανιοτάκης
5. Γεώργιος Εμμανουήλ Παππαγιαννάκης
ΓΟΥΡΝΙΑ
1. Ρισβάνης Καραλάκης υιός Μασλούμ
ΠΑΤΖΙΔΕΡΟΣ
2. Δημήτριος Κυργιανός τερζής
3. Εμμανουήλ Γ. Σφακιανάκης
ΔΡΑΠΕΤΙ
1. Γεώργιος Δ. Σαπουντζάκης
ΑΛΑΓΝΙ
1. Γεώργιος Ι. Μαστρογιαννάκης
ΒΟΥΤΟΥΦΟΥ
1. Σαλής Δερμιτζής
ΜΑΧΑΙΡΑ
1. Κωνσταντίνος Σηλαβάκης
Η Αριστέα Γρατσέα είναι Υποψήφια διδάκτωρ Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης,
Εγγονή της Αριστέας και του Προκόπη Βαβουρανάκη με καταγωγή από τον Χόνδρο Βιάννου.
*1 Στέφανος Γρατσέας, Δήμος Παλιανής: τα Κείμενα-ο Τόπος-οι Άνθρωποι, Δήμος Τετραχωρίου,
Ηράκλειο 2002, 109