Ο γνωστός παγκρήτιος και αγαπημένος χορός μαλεβιζιώτης πάντα προκαλούσε και προκαλεί το ενδιαφέρον, χορευτών και ερευνητών. Αλήθεια, ποια είναι η ετυμολογία της ονομασίας, των εκφάνσεων, της εθιμοτυπίας και της χορευτικής τεχνικής του;
Οι ονομασίες του χορού είναι ποικίλες και μπορούν να προσεγγιστούν μέσα από τις αναφορές στον τοπικό Τύπο και τις λογοτεχνικές πηγές.
Τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1883 στην εφημερίδα «Μίνως» του Ηρακλείου περιγράφονται το πρώτο καρναβάλι στην πόλη του Ηρακλείου (γιορτή των Καλντιριμιτζήδων) και ο πηδηχτός που χόρεψαν οι χριστιανοί του Μεγάλου Κάστρου μπροστά στον Εσάτ Πασά: «Τριάντα Κρήτες λεβέντες, ο ένας εκλεκτότερος του άλλου χορεύουν τον θεαματικόν πηδηχτόν, έξω από την πόρτα του Πασά, ενώ πλήθη κόσμου συρρεύσαντα τον παρακολουθούν (…)».
Ο πατέρας του χρονογραφήματος και λαογράφος Ιωάννης Κονδυλάκης στο βιβλίο του «Ο Πατούχας» (1892), το οποίο αναφέρεται στη Βιάννο του τέλους του 19ου αιώνα, περιγράφει τον πηδηχτό χορό: «Υπό την κίνησην του δοξαριού του έφευγον γοργόπτεροι του πηδηχτού οι ήχοι. Και όλος ο κύκλος των χορευτών εκινείτο δια μιας ως εις άνθρωπος (…) Ήρχοντο στιγμαί κατά τας οποίας η λύρα εγαύγιζε (…) ο δε χορός εμαίνετο».
Ο πατέρας της κρητικής λαογραφίας Παύλος Βλαστός στο κλασικό σύγγραμμα «Ο Γάμος εν Κρήτη» (Ρέθυμνο 1893) στον 35ο τόμο, τεύχος Δ, αναφέρει ότι το βράδυ της Ανάστασης γινόταν πανηγύρι στην αυλή της εκκλησίας μέσω πυροβολισμών και κωδωνοκρούσεων.
Οι χοροί που χορεύονταν ήταν η σούστα, ο Χανιώτικος (συρτός), ο πεντοζάλης και ο μαλεβιζιώτικος. Εδώ συναντούμε για πρώτη φορά την ονομασία μαλεβιζιώτικος (επαρχία Μαλεβιζίου) για τον πηδηχτόˑ ονομασία η οποία, όπως και ο χανιώτικος συρτός, αναφέρεται στον τόπο καταγωγής των χορών.
Μια άλλη γραπτή μαρτυρία για την ονομασία του πηδηχτού βρίσκεται στο περιοδικό «Κνωσός» στο άρθρο του Γιώργου Χατζηδάκι «Η δημώδης κρητική μουσική». Σύμφωνα με αυτό, το 1897 στον Πειραιά ο περίφημος καστρινός μουσικός Αντώνιος Κωσταντινίδης ή Βέκιος συναντήθηκε με τον Γιώργο Χατζηδάκι και έπαιξε με τον ταμπουρά πηδηχτό, τον οποίο ο Χατζηδάκις εναρμόνισε στο πιάνο. Στη συνέχεια, χάρη στον Ζάιλερ (ο Βαυαρός αρχιμουσικός των Ανακτόρων), ο οποίος ενθουσιάστηκε με τη μουσική του πηδηχτού, τόσο η Φιλαρμονική Πειραιά όσο και η στρατιωτική μουσική των ανακτόρων, έπαιζαν συχνά την κρητική μελωδία στην πλατεία Συντάγματος. Το 1898 ο οίκος του Ζ. Βελουδίου, μετά από σχετική άδεια του Γ. Χατζηδάκι, εξέδωσε την μουσική του πηδηχτού για πιάνο με τον τίτλο Πυρρίχη (περιοδικό «Κνωσός», τ. 15, Αθήνα 1955). Είναι προφανές ότι τον 19ο αιώνα όλες οι αναφορές αφορούν έναν κοινό χορό, τον πηδηχτό.
(Τέλος 1ο μέρους)
*Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
