Ο Αμερικανός ιατρός Samuel Gridley Howe (1801-1876) αγωνίστηκε για την κατάργηση της δουλείας, ίδρυσε τη Σχολή Τυφλών Πέρκινς στις ΗΠΑ και συμμετείχε στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων το 1821. Ο φιλέλληνας ιατρός ήρθε στην Ελλάδα από το 1824 έως το 1827, υπηρετώντας ιατρός χειρουργός. Αργότερα, το 1867, ήρθε στην Κρήτη για να συνεισφέρει στην επανάσταση του 1866-1869. Καρπός αυτής της επίσκεψης ήταν και το γράμμα του Χάου με τίτλο «The Cretan refugees and their American helpers» (Οι Κρητικοί πρόσφυγες και οι Αμερικάνοι βοηθοί τους), το οποίο στάλθηκε για δημοσίευση στους Times του Λονδίνου στις 17/7/1867 και στη συνέχεια εκδόθηκε το 1868 στη Βοστώνη ως εγχειρίδιο. Στόχος του Χάου ήταν: «[…]να προξενήσει την συμπάθεια των και τη στήριξη Άγγλων για τον απελευθερωτικό αγώνα των Κρητικών[…]».
Ο Χάου ουσιαστικά αποτυπώνει γραπτά έκκληση για βοήθεια των Κρητικών στον αγώνα τους ενάντια στους Τούρκους. Στην αρχή αφηγείται την ιστορία του νησιού από τα αρχαία χρόνια, συνεχίζοντας με τη ρωμαϊκή κατάκτηση, τη βυζαντινή ιστορία, τη βενετική κατοχή και τους αγώνες ενάντια στους Βενετούς (1211-1669), τις επικές συγκρούσεις γύρω από το Μεγάλο Κάστρο με τους Τούρκους, την επανάσταση του 1821, την αιγυπτιακή κατοχή (1830-1841), καταλήγοντας στην επανάσταση του 1866. Εκτός από την ιστορική αναδρομή δεν παραλείπει να συγκρίνει τους χριστιανούς Κρήτες με τους μουσουλμάνους Κρήτες και τους Τούρκους γενικότερα, εξηγώντας στους αναγνώστες όλα τα αρνητικά στοιχεία των χαρακτήρων και της κουλτούρας των κατακτητών. Στη συνέχεια, περιγράφει τον αγώνα των Κρητικών, οι οποίοι ήταν φτωχοί, χωρίς μέσα επιβίωσης, ελάχιστο οπλισμό σε σχέση με τους ισχυρούς Τούρκους. Ιδιαίτερη μνεία κάνει στις τουρκικές βιαιοπραγίες, δολοφονίες, την καταστροφή των χριστιανικών χωριών και την προσπάθεια των χριστιανών να προφυλάξουν τις οικογένειές τους.
Ο αμερικανός ιατρός θίγει κυρίως το σημαντικό θέμα των προσφύγων, καθώς αυτή ήταν η αιτία της παρουσίας του στην Κρήτη. Μέχρι το 1967, αναφέρει, περίπου 12000 ρακένδυτοι Κρητικοί και 2000 που είχαν ελάχιστα υπάρχοντα μαζί τους είχαν αποβιβαστεί στην ηπειρωτική Ελλάδα, η οποία όμως αδυνατούσε να τους στηρίξει κοινωνικά και οικονομικά. Οι περιγραφές των πεινασμένων και τρομαγμένων παιδιών, οι απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια των γυναικών για τους αγνοούμενους άνδρες τους και τους νεκρούς συγγενείς τους υπενθυμίζουν στον πολιτισμένο, χριστιανικό κόσμο της Αμερικής την ανάγκη στήριξης των αναξιοπαθούντων προσφύγων. Ο ίδιος ο Χάου επίβλεψε τη διανομή της οικονομικής ενίσχυσης, την οποία είχαν στείλει τα φιλελληνικά κομιτάτα, στοχεύοντας πρώτα στην ικανοποίηση των διατροφικών και ενδυματολογικών αναγκών.
Στο βιβλίο συμπεριλαμβάνονται και γράμματα αμερικανών ιεραποστόλων, οι οποίοι περιγράφουν με γλαφυρότητα την τραγική κατάσταση των προσφύγων, ενώ ταυτόχρονα γίνεται κι ένας οικονομικός απολογισμός των εσόδων και εξόδων. Το εγχειρίδιο στο τέλος έχει αναλυτικό πίνακα των δωρητών με τα ποσά που διέθεσαν για την οικονομική ενίσχυση των αναξιοπαθούντων της κρητικής επανάστασης του 1866.
Πηγές
Samuel Gridley Howe, «The Cretan refugees and their American helpers», Boston 1968.
