Ένας ιστορικός ναός του Δήμου Βιάννου κι ένα από τα μεσαιωνικά μνημεία της Κρήτης, ο Άγιος Δημήτριος ο Γαλακτόκτισος (Γαλατόκτιστος ή Γαλατοκτισμένος) ο οποίος βρίσκεται κοντά στο Καστρί, κινδυνεύει άμεσα από την εγκατάλειψη...
Ο εκπαιδευτικός και συγγραφέας, Αντώνιος Ε. Στιβακτάκης, αναφέρει πως ο Άγιος Δημήτριος βρίσκεται σε μια "νοτική γραφική πλαγιά της Χονδριγιαννής Γιαλιάς", σε μια τοποθεσία η οποία έχει πάρει το όνομα του(Αϊ Δημήτρης), έναν τόπο που για αιώνες αποτελούσε ιδανικό βοσκότοπο.
Σύμφωνα με την τοπική λαϊκή παράδοση, ο ναός, ο οποίος για αιώνες ήταν σημαντικό μοναστήρι, κτίστηκε από τρεις αδερφές από την Κύπρο, οι οποίες ήταν μοναχές και έδρασαν ιεαραποστολικά κατά τους πρώτους αιώνες της Ενετοκρατίας. Μάλιστα οι αδερφές οι οποίες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Βιάννου, μετά τον Άγιο Δημήτριο έκτισαν το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου(Αγιά Μονή) ενώ η μια εξ'αυτών έκτισε το ναό της Παναγίας της Κεραλιμενιώτισσας(Κοιμήσεως της Θεοτόκου) κοντά στο χωριό Καλάμι.
Το όνομα του ναού, προκύπτει από τον τοπικό θρύλο, ο οποίος λέει πως για το κτίσιμο του χρησιμοποιήθηκε γάλα ρούσας αίγας, κάτι που μαρτυρά και την ακμή που γνώριζε τότε η περιοχή.
Ο κατάγραφος ναός είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος με εγκάρσιο νάρθηκα και με εισόδους στα νότια και στα δυτικά. Ο κ. Στιβακτάκης, αναφέρει επίσης πως "στο εσωτερικό του ναού, ενδιαφέρον παρουσιάζει η "αψίδα" που ενώνει τον κυρίως ναό με το εγκάρσιο κλίτος (δυτικά και βόρεια), πάνω στην οποία υπάρχουν επιγραφές, χαράγματα και σπαράγματα τοιχογραφιών, που παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον και "εν πολλοίς" φωτίζουν την ιστορία του".
Η Μονή πιθανότατα ήκμασε κατά την Ενετοκρατία αλλά και τον πρώτο αιώνα της Τουρκοκρατίας ενώ υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι εντός του ναού, στο χώρο προ του Ιερού Βήματος, υπάρχουν ανέγγιχτοι έως σήμερα, τάφοι μοναχών.
Είναι τρομερό αν το συλλογιστεί κανείς, ότι η ακμή του μοναστηριού σημειώθηκε σε περιόδους που η περιοχή ήταν υποδουλωμένη (Ενετοί, Οθωμανοί) και η παρακμή του κορυφώνεται στη σύγχρονη, ελεύθερη Ελλάδα.
Αξίζει να θυμίσουμε, πως τα τελευταία 2 χρόνια, έχουν σημειωθεί πολλές κινήσεις είτε από ιερείς είτε από πρόσωπα με ευαισθησίες σε τέτοια ζητήματα, προκειμένου να σωθούν τα θρησκευτικά μνημεία της Βιάννου. Ήδη υπάρχει πρόοδος στα ζητήματα, του Αγίου Αντωνίου στην Άρβη, της Παναγίας την Κεραλιμενιώτισσας στο Καλάμι αλλά και του Αγίου Γεωργίου του Πλατανίτη, της Αγίας Μονής και του Άγιου Γεώργιου στην Άνω Βιάννο.
Σ'αυτή την προσπάθεια επιβάλλεται να ενταχθεί και ο Γαλατόκτιστος. Αυτός ο ιστορικός ναός, αν είχε γλώσσα, θα είχε άπειρες ιστορίες να διηγηθεί. Θα ήταν κρίμα λοιπόν, οι γενιές που ζουν και αγαπούν σήμερα την περιοχή, να φανούν ασυνεπείς στο ραντεβού, με την ίδια την ιστορία του τόπου τους.
