Η εκκλησία της Παναγίας στη Μέση


Στην περιοχή της Μέσης έξω από το χωριό, ανάμεσα στις ελιές, βρίσκεται, η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής που εορτάζει την επόμενη Παρασκευή από το Πάσχα.
Είναι ο ενοριακός ναός του οικισμού που ανήκει στην ενορία Κάτω Βιάννου. Κτίστηκε το 1910 πάνω στα ερείπια παλιάς Βυζαντινής εκκλησίας που είχαν καταστρέψει οι Τούρκοι το 1867, όταν κατέστρεψαν και τον οικισμό που υπήρχε γύρω της. Σύμφωνα με την παράδοση στη διάρκεια γάμου, οι Τούρκοι εισέβαλαν στη Πέρα Μέση, που βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα η εκκλησία της Παναγίας και έσφαξαν όλο τον κόσμο που γλεντούσε. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Την πληροφορία για τον γάμο πήραν από ένα μικρό παιδί που ήταν βοσκάκι. Το βασάνισαν για να μαρτυρήσει και στη συνέχεια το έσφαξαν.
Αλλά και η Βυζαντινή εκκλησία είχε κτισθεί σε ερείπια παλαιότερου ναού που είχαν καταστρέψει οι πειρατές. Εκεί υπήρχε και το νεκροταφείο του οικισμού που διατηρείται και σήμερα.
Κάποια εποχή λειτούργησε και σαν μοναστήρι. Τα κελιά των μοναχών ερειπωμένα υπάρχουν ακόμη. Ανακαινίστηκε από το Π. Μιχάλη Δουλγεράκη με εργολάβο τον Μηλιαρά Ιωάννη του Βασιλείου.
Ονομάζεται και Παναγία η Χαμομηλιανή, επειδή η περιοχή την άνοιξη που γιορτάζει, μοσχοβολά από το χαμομήλι που φυτρώνει παντού. Είναι αρίστης ποιότητας και πολλοί Κατωβιαννίτες αλλά και Χοντριγιανοί πήγαιναν στη Χάρη της για να το μαζέψουν.
Παλιά γινόταν μεγάλο πανηγύρι και όλοι οι κάτοικοι της Κάτω Βιάννου και του Χόνδρου, οι Λασιθιώτες αλλά και κάτοικοι των γειτονικών χωριών μαζευόταν και γιόρταζαν τη Χάρη της στη ανθισμένη ανοιξιάτικη φύση. Ερχόταν με τα ζώα τους και ήταν ευκαιρία για μια καλή ολοήμερη εκδρομή.