Πόσοι άραγε γνωρίζουν σήμερα, ότι στις πλαγιές της "Βίγλας" στον Κερατόκαμπο υπήρξε μια πόλη με σημαντική στρατιωτική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη που διατηρήθηκε επί πολλούς αιώνες;
Η αρχαία πόλη Κεραία ήταν μια από τις τέσσερις μεγάλες πόλεις της περιοχής, μαζί με τη Βίεννο ή Βιάννο, την Αρκαδία και την Άλβη ή Άρβη και γνώρισε τη μεγαλύτερη ανάπτυξη της κατά την αρχαϊκή περίοδο, (725-479 π.Χ.).
Όπως διαβάζουμε στις "Βιαννίτικες Ρίζες" (τ.2) σε κείμενο του Γεωργίου Δ. Χρηστάκη, η παρουσία ευρημάτων στην περιοχή της Βίγλας, καταδεικνύουν ότι στη θέση αυτή πρέπει να υπήρχε σημαντικός μυκηναϊκός οικισμός.
Ο Αρχαιολόγος Ν. Πλάτων σε ανασκαφική του έρευνα το 1957 εντόπισε ικανά ίχνη οικημάτων της ελληνιστικής εποχής καθώς και νεκροταφείο που χρησιμοποιήθηκε από τους κλασικούς μέχρι τους ελληνορωμαϊκούς χρόνους.
Στο νεκροταφείο βρέθηκαν μεγάλου μεγέθους προτομή γυναίκας κλασικών χρόνων και πλαστικό αγγείο σε μορφή κεφαλής παιδιού με χαρακτηριστικά της μαύρη φυλής, του 3ου π.Χ. αιώνα, που φυλάσσονται στο Μουσείο Ηρακλείου.
Ο γεωμετρικός τάφος ττην πλαγιά του Κεράτου, που εντόπισε ο Πλάτων, περιείχε κάλπες, κύαθους (μικρά σφαιρικά αγγεία), κύπελλα, χάλκινες περόνες και άλλα γεωμετρικά αντικείμενα που φανερώνουν την υψηλή πολιτιστική πρόοδο που υπήρχε στην αρχαία πόλη Κεραία.
Την τοποθέτηση της πόλης Κεραίας στη θέση Κέρατο αναφέρονται πολλοί περιηγητές στην Κρήτη και ιστορικοί όπως οι: Ο Buondelmonti είδε το 1415 μ. X. ότι υπάρχουν τα ερείπια της αρχαίας πόλης Κεραίας στο βουνό που ορθώνεται δυτικά της Άρβης, που δεν είναι άλλο από το σημερινό Κέρατο του Κερατόκαμπου. Επίσης ο Spatt τοποθετεί την αρχαία πόλη Κεραία κοντά στη Βιάννο, πάνω στο βουνό Κέρατο του Κερατόκαμπου. Στην ίδια θέση την τοποθετούν και ο Πολύβιος, ο Β. Ψιλάκης, ο Ι. Νουχάκης κ.α.
Άποψη της πόλης από τη Βίγλα ή Κέρατο (φωτογραφία: Λευτέρης Σπανάκης)
H πόλη Κεραία ήταν μια από τις σημαντικές πόλεις της Κρήτης. Από τα λίγα γραπτά στοιχεία που έχουν διασωθεί διαπιστώνεται ότι, όπως αναφέρει ο Πολύβιος (στο IV βιβλίο, παρ. 53, των ιστοριών του, στον πόλεμο μεταξύ της Κνωσού και της πόλης Λύττος, η Κεραία συμμάχησε με τη Λύττο, αλλά και στη συνθήκη μεταξύ του Βασιλιά της Περγάμου Ευμένη Β' και πόλεων της Κρήτης αναφέρεται και η Κεραία.
Η Κεραία κατά την αρχαϊκή περίοδο βρισκόταν ίσως στη μεγαλύτερη ανάπτυξή της, όπως μαρτυρεί το πιθάρι που βρέθηκε στο Κέρατο και φυλάσσεται στο Μουσείο Ηρακλείου, το οποίο φέρει εμπίεστη διακόσμηση με ρόδακες και γραπτά πτηνά, άφθαστης δαιδαλικής τέχνης γαι τελειότητας (ΠΑΕ, 1957, σελ.. 147). Αυτό όμως μαζί με όσα πιο πάνω αναφέρθηκαν και το ότι η Κεραία διέθετε δικά της νομίσματα, τα οποία απεικονίζει ο Σβορώνος στον κατάλογό του, για τα νομίσματα της Κρήτης, φανερώνουν την οικονομική ευρωστία και την πολιτιστική ανάπτυξη, μαζί με την αξιόλογη εκεί πνευματική παρουσία. Ο Πολύβιος στο βιβλίο του ο.π. καθώς και ο λεξικογράφος Suidac αναφέρουν τον ποιητή Ριαννό τον Κρητικό στην πόλη Βήνη κοντά Γόρτυνα ή στην πόλη Κεραία.
Η "Βίγλα"
H σημαντική αυτή πόλη, με τη στρατιωτική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη που διατηρήθηκε επί πολλούς αιώνες, καταστράφηκε από τους Άραβες κατά την επιδρομή τους γαι την κατάληψη της Κρήτης το 824 π. X. Τότε καταστράφηκαν και οι άλλες πόλεις Βιάννος, Άρβη, Αρκαδία και γύρω από αυτές μικρότεροι οικισμοί. Κι όταν αργότερα στη Βυζαντινή περίοδο (960-1204), οτην Κρήτη επικράτησε ηρεμία, άρχισαν να ξανακτίζονται πάνω ή δίπλα από τα παλαιά ερείπια οι περισσότεροι από τους σημερινούς οικισμούς στο Δήμο Βιάννου, η Κεραία έμεινε στην αφάνεια και ξεχάστηκε για πάντα...
