Η αιώνια εχθρός της Κνωσού

Σύμφωνα με αρκετούς μεγάλους ιστορικούς, η αρχαία Λύκτος ή Λύττος θεωρείται η παλαιότερη πόλη στην Κρήτη και φυσικά ο αιώνιος εχθρός της Κνωσού που είχε για λιμάνι της τη Χερσόνησο.
Η Λύττος βρίσκεται κοντά στον οικισμό Ξιδάς της επαρχίας Πεδιάδος, λίγα χιλιόμετρα μακριά από το Καστέλι. Αναμφίβολα μιλάμε για μια από τις ισχυρότερες της Ελληνιστικής περιόδου αλλά και για μια από τις πιο οργανωμένες πόλεις και είχε το πλεονέκτημα να είναι χτισμένη σε ψηλό σημείο, ενώ σύμφωνα με τον Ησίοδο, η Ρέα γέννησε τον Δία μέσα σε μια σπηλιά στο όρος Αργαίο.
Η Λύκτος ήταν αποικία των Λακεδαιμονίων και εδώ λατρευόταν ο Κάρνειος Απόλλωνας. Η πόλη πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο, όπου ο αρχηγός των Λυκταίων, Κοίρανος, θυσίασε τον εαυτό του για να σώσει τον Ιδομενέα από το κοντάρι του Έκτορα.
Η πανίσχυρη Λύκτος όπως αναμενόταν κυριάρχησε σε όλη την Ανατολική Κρήτη και για αυτό υπήρχε και διαρκής κόντρα αλλά και πόλεμος με την Κνωσό. Το 343 π.Χ. η Κνωσός την κατέλαβε, όμως η βοήθεια των Σπαρτιατών αποδείχθηκε καθοριστική, ώστε οι Λύκτιοι να επανακτήσουν την πόλη τους.
Ωστόσο η ηρεμία δεν διήρκησε για πολλά χρόνια μιας και το 220 π.Χ. και ενώ οι Λύκτιοι πολεμούσαν εναντίον της Ιεράπτυνας, η Κνωσός βρήκε αφύλακτη την πόλη, καταστρέφοντας την και παίρνοντας όλες τις γυναίκες στην Κνωσό. Οι Λύκτιοι, που δεν είχαν το κουράγιο καν να μπουν στην πόλη τους, δεν την ξανάκτισαν, αλλά βρήκαν φιλοξενία στη Λάππα (σημερινή Αργυρούπολη). Αυτή ήταν κι η αφορμή να συμμαχήσουν σχεδόν όλες οι Κρητικές πόλεις εναντίον της Κνωσού, μαζί με τη βοήθεια του Φιλίππου, και να καταλήξουμε στον περίφημο Πρώτο Κρητικό Πόλεμο.
Η βοήθεια της Σπάρτης έπαιξε ξανά καθοριστικό ρόλο ώστε να ξαναχτιστεί και πάλι μια η Λύττος και να γίνει μια από τις ισχυρότερες δυνάμεις της Κρήτης.
Στην πορεία και κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, αντιστάθηκε κόντρα στο Ρωμαίο Στρατηγό Μέτελλο που την κατέλαβε με όπλα.
Σε επίσκεψη κάποιου στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου μπορεί να δει τα αγάλματα του Μάρκου Αυρηλίου και του Τραϊανού από τη Λύκτο, ενώ ο επισκέπτης του αρχαιολογικού χώρου μπορεί ακόμη και σήμερα να δει αρχιτεκτονικά μέλη από τα δημόσια κτίρια της πόλης εντοιχισμένα στο Βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου.
Σε ότι αφορά την ύδρευσή της η Λύκτος είχε μεταφέρει με ένα μεγάλο υδραγωγείο, το νερό της πηγής Κουρνιά που βρίσκεται ανάμεσα στο Κράσι και Κερά.
Έμβλημα των νομισμάτων της ήταν ο αετός με ανοιχτά φτερά, καθώς επίσης και η κεφαλή αγριογούρουνου με την λέξη «ΛΥΤΤΙΩΝ». Πολλά είναι τα ευρήματα, όπως γλυπτά και δύο ψηφίσματα της πόλης γραμμένα βουστροφηδόν.