Στις 25 Φεβρουαρίου 2003, ο Γερμανός Δρ. Μάρτιν Ζέκεντορφ, μας απέστειλε έγγραφο της εκτέλεσης δεκαεννέα Κρητών πατριωτών, (μεταξύ των οποίων και έξι Εβραίων).
Η εκτέλεση έγινε στις 6 Ιουλίου 1943 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου, την επομένη ημέρα του β΄ σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου.
Το έγγραφο είναι μεγάλης σπουδαιότητας για την έρευνα της κατοχικής ιστορίας της Κρήτης, αφού είναι το μοναδικό που γνωρίζουμε ως τώρα και καταγράφει ονόματα εκτελεσμένων, την αιτία της εκτέλεσης, (σύμφωνα με το σκεπτικό των Γερμανών) και υπογράφεται από τον Στρατηγό Μύλλερ. Ως αιτία των εκτελέσεων, στους περισσότερους πατριώτες αναφέρεται η φράση: Εχθρική προπαγάνδα – ύποπτος κατασκοπείας.
Στο σημείωμα που συνόδευε το έγγραφο, ο Μάρτιν Ζέκεντορφ μας τόνιζε:
«Κύριε Καλογεράκη, το έγγραφο αυτό ετράβηξε την προσοχή μου κυρίως για τον λόγο ότι, κατά κάποιον τρόπο περιείχε σε ένα φύλλο χαρτιού τόσο πολλές πληροφορίες και την βεβαίωση του γιατρού, ότι ο θάνατος επήλθε δια πυροβολισμού, πράγμα που αποτελούσε κατά κάποιον τρόπο επίσημο πιστοποιητικό θανάτου των 19 θυμάτων.
Ο Κριτσωτάκης Εμμανουήλ του Ευαγγέλου από το χωριό Μουχτάρω. Εκτελέστηκε στις 6 Ιουλίου 1943.
Επίσης, όπως προκύπτει από το έγγραφο, ο υποστράτηγος Μuller, τότε επικεφαλής του φρουρίου Κρήτη και διοικητής της 22 Μεραρχίας πεζικού, διέταξε την εκτέλεση και ενέκρινε τον κατάλογο των προς εκτέλεση ατόμων, (χειρόγραφη υπογραφή Muller).
Ο Muller ανήκε όπως και οι άλλοι στρατηγοί της Κρήτης Brauer, Antrae, Student και Ringel, στους χειρότερους αξιωματικούς των ναζιστικών ενόπλων δυνάμεων.
Αυτοί εξέδωσαν διαταγές και εκτέλεσαν φοβερές ομαδικές δολοφονίες. Γι’αυτόν τον λόγο ο Muller και o Brauer μετά τον πόλεμο κατεδικάσθησαν σε θάνατο από ελληνικό δικαστήριο και εκτελέστηκαν.
Το έγγραφο αυτό είναι και από μια άλλη πλευρά ενδιαφέρον για τον ιστορικό: μεταξύ των εκτελεσθέντων ήσαν και μερικοί Εβραίοι.
Πάντοτε έπαιρναν όπως αποδεικνύουν και άλλα έγγραφα κατά τις εκτελέσεις και έναν ορισμένο αριθμό Εβραίων.
Κατ’αυτόν τον τρόπο αποδεκατίστηκε ο εβραϊκός λαός.
Ο Μανωλάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου από το χωριό Κατωφύγι εκτελέστηκε στις 6 Ιουλίου 1943.
Οι αδερφοί Προνάκη από την Κάτω Βιάννο, άφησαν πίσω τους πέντε ορφανά... (Φωτογραφία: Μαλβίνα Σταματουλάκη)
Αυτή ήταν μία από τις πολλές συμμετοχές της Wehrmacht για τη λύση του εβραϊκού προβλήματος στην Κρήτη.
Μέχρι σήμερα, σε ορισμένους κύκλους της Γερμανίας υποστηρίζεται η άποψη ότι τις ομαδικές εκτελέσεις των Εβραίων τις έκαναν τα SS και οι καθαροί αγωνιστές της Wehrmacht (ένοπλες δυνάμεις) μόνον ακροθιγώς πήραν μέρος».
Ο Μετοχιανάκης Μιχάλης του Στυλιανού από το χωριό Λιλιανό. Εκτελέστηκε στις 6 Ιουλίου 1943
Για πληρέστερη αντίληψη του περιεχομένου, παραθέτουμε αυτούσιο το κείμενο του εγγράφου της εκτέλεσης:
«Περιφερειακή Διοίκηση Ηρακλείου – Ηράκλειο 5 Ιουλίου 1943
Ομάδα Μυστικής Στρατιωτικής Αστυνομίας Εξωτερικός Σταθμός Ηρακλείου
Προς τον Διοικητή της 22ας Μεραρχίας Πεζικού
Αφορά: Ανακοίνωση για τις διαταχθείσες εκτελέσεις
Σύμφωνα με την διαταγή υποβάλλουν οι υπογραφόμενες υπηρεσίες τα αναφερθέντα ονόματα προς εκτέλεση.
Φουντουκίδης Γεώργιος του Μιχαήλ, γεννηθείς το 1916 στο Σοχούμ της Σοβιετικής Ρωσίας, κάτοικος Χανίων, μαραγκός, ανύπαντρος, 1 παιδί, ήταν πάντα κομμουνιστικά σε δράση, ύποπτος κατασκοπείας.
Προνάκης Δημήτριος του Δράκου, γεννηθείς το 1912 στην Κάτω Βιάννο, κάτοικος Κάτω Βιάννου, οδηγός αυτοκινήτου, παντρεμένος, 1 παιδί. Βρέθηκε με προκηρύξεις εχθρικής προπαγάνδας,(κομμουνιστική δραστηριότητα).
Προνάκης Ιωάννης του Δράκου, γεννηθείς το 1908 στην Κάτω Βιάννο, κάτοικος Ηρακλείου, οδηγός αυτοκινήτου, παντρεμένος, 4 παιδιά. Βρέθηκε με προκηρύξεις εχθρικής προπαγάνδας, (κομμουνιστική δραστηριότητα).
Μανουράς Κωνσταντίνος του Αντρέα, γεννηθείς το 1904 στον Άγιο Μάμα, κάτοικος Αρκαλοχωρίου, επιθεωρητής, παντρεμένος, εχθρική προπαγάνδα, ύποπτος κατασκοπείας.
Κριτσωτάκης Εμμανουήλ του Ευαγγέλου, γεννηθείς το 1916 στο Μουχτάρω, κάτοικος εκεί, μαραγκός, ανύπαντρος, εχθρική προπαγάνδα, ύποπτος κατασκοπείας.
Σταυρακάκης Μιχαήλ του Στυλιανού, γεννηθείς το 1917 στο Καστέλλι, κάτοικος εκεί, ανύπαντρος, ζωηρή εχθρική προπαγάνδα, ύποπτος κατασκοπείας.
Μετοχιανάκης Μιχαήλ του Εμμανουήλ, γεννηθείς το 1923 στο Λιλιανό, κάτοικος εκεί, οδηγός αμάξης, ανύπαντρος, εχθρική προπαγάνδα, ύποπτος κατασκοπείας.
Αραβαντινός Διονύσιος του Γεράσιμου, γεννηθείς το 1905 στην Κεφαλονιά, κάτοικος Ηρακλείου, εργάτης, ανύπαντρος, επανειλημμένως τιμωρημένος εγκληματίας.
Δουκιαντζάκης Αντώνιος του Εμμανουήλ, γεννηθείς το 1912 στη Γέργερη, κάτοικος εκεί, εργάτης, ανύπαντρος, επανειλημμένως τιμωρημένος εγκληματίας.
Μανωλάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, γεννηθείς το 1920 στο Κατωφύγι, κάτοικος εκεί, εργάτης, ανύπαντρος, επανειλημμένως τιμωρημένος εγκληματίας.
Χατζάκης Νικόλαος του Ελευθερίου, γεννηθείς το 1924 στον Άγιο Βασίλειο, κάτοικος εκεί, εργάτης, ανύπαντρος, επανειλημμένως τιμωρημένος εγκληματίας.
Καστελλιανάκης Μιχαήλ του Δημητρίου, γεννηθείς το 1926 στην Κόξαρη, κάτοικος εκεί, εργάτης, επανειλημμένως τιμωρημένος εγκληματίας.
Χάιμ Μιχαήλ του Ισαάκ, γεννηθείς το 1904 στην Κέρκυρα, κάτοικος Ηρακλείου, καπελοποιός, παντρεμένος, 2 παιδιά, πολιτικά ύποπτος, Εβραίος.
Σάμπατον Ηλίας του Σάμπατον, γεννηθείς το 1902 στα Χανιά, κάτοικος Ηρακλείου, γυρολόγος, παντρεμένος, 2 παιδιά, πολιτικά ύποπτος, Εβραίος.
Ελχαίς Αβραάμ του Ισαάκ, γεννηθείς το 1870 στο Ηράκλειο, κάτοικος Ηρακλείου, υδραυλικός, παντρεμένος, 11 παιδιά, πολιτικά ύποπτος, Εβραίος.
Βελένης Δαβίδ του Σαμουήλ, γεννηθείς το 1902 στην Κέρκυρα, κάτοικος Ηρακλείου, μαραγκός, παντρεμένος, 2 παιδιά, πολιτικά ύποπτος, Εβραίος.
Ελχαίς Ιάκωβος του Αβραάμ, γεννηθείς το 1900 στο Ηράκλειο, κάτοικος εκεί, υδραυλικός, παντρεμένος, 2 παιδιά, πολιτικά ύποπτος, Εβραίος.
Αβικαδώρ Σίμων του Ματθαίου, γεννηθείς το 1911 στα Χανιά, κάτοικος Ηρακλείου, υπάλληλος, παντρεμένος, 3 παιδιά, πολιτικά ύποπτος, Εβραίος.
Χρονάκης Ιωάννης του Γεωργίου, γεννηθείς το 1920 στις Άνω Ασίτες, κάτοικος εκεί, γεωργός, ανύπαντρος, δραστήριος εχθρός των Γερμανών, βαρύς εγκληματίας.
Εγκρίθηκε 6.7.43
Υπογραφή Μύλλερ.
Η εκτέλεση τερματίστηκε την 5.25 π.μ.
Ο θάνατος επήλθε με τουφεκισμό».
………………………….
Η διαταγή εκτέλεσης 50 πατριωτών του Γερμανού Διοικητή του Φρουρίου Κρήτης Μπρώυερ, μετά το β’ σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου, με ημερομηνία 5/7/1943. Κάτω αριστερά, ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης γράφει: εδημοσιεύθη εις τον Κήρυκα και διενεμήθη εις φέιβ-ολάν, εις όλον τον νομόν”.
Το β΄ σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου έγινε τα ξημερώματα της Δευτέρας 5 Ιουλίου 1943 από τον Δανό Υπολοχαγό Άντερς Λάσσεν, ομάδα Βρετανών σαμποτέρ και κρητικών (Κίμωνας Ζωγραφάκης, Γιάννης Μπαντουβάς κ.α.).
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, ενώ από το αεροδρόμιο του Καστελλίου ανάδευαν ακόμη οι καπνοί από τα καύσιμα και τα κατεστραμμένα αεροπλάνα, οι Γερμανοί έκαναν συλλήψεις από τα χωριά της γύρω περιοχής.
Οδηγούσαν τους συλληφθέντες στο φρουραρχείο στο Καστέλλι, από εκεί πεζοπορώντας στο χωριό Αποστόλοι με τελικό προορισμό ένα συρματοπλεγμένο χωράφι στην περιοχή των Πεζών.
Συγκεκριμένα, το χωράφι με τους ομήρους βρίσκονταν στις Αγιές Παρασκιές, στην περιοχή Διακονιάρης. Εκεί συγκέντρωσαν 190 πατριώτες, όλους από την Πεδιάδα.
Διάλεξαν ορισμένους ομήρους (ύποπτους κατά τη γνώμη των Γερμανών) και τους οδήγησαν για ανάκριση στα γραφεία της Γκεστάπο του Ηρακλείου στην οδό Πεδιάδος.
Το βράδυ της 5ης Ιουλίου, τους έκλεισαν στη στοά Μακάσι (Πηγάιδα). Τα ξημερώματα της Τρίτης, 6 Ιουλίου 1943, στις 5.25 η ώρα, οι Γερμανοί εκτέλεσαν 19 από τους εγκλείστους πατριώτες, στην περιοχή Ξηροπόταμος – Καμίνια.
Στη στοά Μακάσι είχαν οδηγήσει και ποινικούς κρατούμενους των φυλακών Ηρακλείου.
Ο αρχικός κατάλογος της εκτέλεσης περιείχε 20 ονόματα, αλλά το τελευταίο σβήστηκε με μολύβι και είναι δυσανάγνωστο. Για να συμπληρωθεί η λίστα της εκτέλεσης των είκοσι ατόμων, συμπεριέλαβαν και 6 Ελληνοεβραίους του Ηρακλείου.
Το άγνωστο έγγραφο της εκτέλεσης της 6ης Ιουλίου 1943, που μας απέστειλε ο Γερμανός Δρ. Ζέκεντορφ στις 25 Φεβρουαρίου 2003. Το 20ό όνομα έχει σβηστεί από τον κατάλογο με μολύβι.
Στον παραπάνω κατάλογο, στη θέση 7 βρίσκεται το όνομα του Μετοχιανάκη Μιχάλη από το χωριό Λιλιανό. Ενός εικοσάχρονου παλικαριού. Η αδερφή του Ζαχαρένια Μετοχιανάκη, θυμάται τον Μιχάλη και αφηγείται:
«Εκείνο το βράδυ εκούσαμε τσι σειρήνες και μεγάλους κρότους από βόμβες. Εβλέπαμε κι ήλαμπε ο κόσμος.
Είχανε πάρει φωτιά τα καύσιμα τω Γερμανώ. Εμείς είμαστε στο σπίτι του πατέρα μας. Επαδέ στο χωριό. Ο αδερφός μου άμα ήκουσε τσι ανατινάξεις, ήφυγε κι επήγε στ’αλώνι.
Το χωριό γεμάτο Γερμανούς. Επήγε στ’αλώνι με ένα γέρο μαζί, τον Μπριτζολογιώργη, του Μιχάλη του Μαραυγάκη τον παππού. Μη και γλιτώσουνε τη σύλληψη. Ο γέρος του λέει:
-Έλα Μιχαλιό παιδί μου να πάμε πιο πάνω στο Κεφάλι να μη μας ε πιάσουνε οι Γερμανοί.
-Έ, μπάρμπα, εδά θα μας ε πιάσουνε οι Γερμανοί;
Οι Γερμανοί επιάσανε το Μιχάλη το Μπελά που κοιμούντανε στ’αλώνι και τον αδερφό μας το Μιχάλη. Τη νύχτα αμέσως τσι πιάσανε. Ο Μπριτζολογιώργης ήπεσε χάμε και οι Γερμανοί δε τον είδανε και δε τόνε πιάσανε.
Τον επήγανε το Μιχάλη μας στσι Αποστόλους. Το πρωί οι Γερμανοί εκάνανε κι άλλες συλλήψεις από το χωριό. Το Γιάννη Γκαλανάκη, Κωστή Μαραυγάκη, Μανόλη Μαραυγάκη ή Μακρύ Μανόλη. Όλους τσι πήγανε στσι Αποστόλους.
Το μεσημέρι τσι πήγανε από τσι Αποστόλους στσι Αγιές Παρασκιές. Τελευταία τόνε βάλανε στο αυτοκίνητο μαζί με ένα Μανουρά από το Αρκαλοχώρι και τον επήρανε στο Ηράκλειο. Μας είπανε ύστερα ότι τσι σκοτώσανε στο Ξεροπόταμο στο Ηράκλειο. Όντε μας εφέρανε το χαμπέρι ότι εσκοτώσανε τον αδερφό μου οι Γερμανοί, εκλαίγαμε κι εβγάναμε τα μαλλιά μας κι εγυρίζαμε τσι δρόμους του χωριού. Με βλέπει ένας Γερμανός και μου λέει γιατί κλαίω. Τον ήρπαξα από το μπέτη και τόνε ταρακούνησα.
-Γιατί μου σκοτώσετε τον αδερφό μου ;
Μου λέει ότι δεν τόνε σκότωσα εγώ. Αν ήμουνε κακός άθρωπος ήθελα να σε σκοτώσω και σένα. Τάξε γιατί τόνε πλούμισα. Εχάσαμε τον αδερφό μας κι ήτανε μικιός, 20 χρονώ παλικάρι».
Ένας από τους συλληφθέντες που οδηγήθηκε στη στοά Μακάσι, ήταν ο Μιχάλης Πετρουγάκης από το χωριό Μουχτάρω. Μαζί με τον συγχωριανό του Μανόλη Κριτσωτάκη, είχαν οδηγήσει τον Λάσσεν και τους συνεργάτες του από τα δυτικά στα σύρματα του αεροδρομίου Καστελλίου. Για τις συλλήψεις και την τύχη των κρατουμένων στη στοά Μακάσι , ο Μιχάλης Πετρουγάκης αφηγείται;
«…εμείς με το Μανόλη Κριτσωτάκη εγυρίσαμε στο χωριό, (Μουχτάρω). Εγώ επήγα στο αλώνι του πατέρα μου κι αυτός στο δικό τους αλώνι. Ο κόσμος ήλαμπε, οι προβολείς των Γερμανών ήταν όλοι αναμμένοι. Μια πενηνταριά μέτρα από τη γυρίστρα του αλωνιού μας ήταν ένας προβολέας και γύριζε πότε – πότε κατά το χωριό. Άμα ήθελε να φέξει προς το μέρος μας επέφταμε χάμω μέχρι που άλλαζε κατεύθυνση. Σιγά-σιγά φτάσαμε στα αλώνια. Εκάτσαμε και βλέπαμε τσι φωτιές μέσα από το αεροδρόμιο. Αεροπλάνα εκαίγουνταν, βενζίνες, προβολείς, πυροβολισμοί, ένα πανδαιμόνιο εγίνουνταν. Δεν εμπορούσαμε να κοιμηθούμε από την υπερένταση. Και το αλώνι του Μανόλη ήταν κοντά στο δικό μας. Ο πατέρας μου εκοιμούντονε και άμα με άκουσε, εξύπνησε και με ρώτηξε:
-Μωρέ πού ήσουνε ;
-Ε, κάπου, του λέω, κοιμήσου εσύ. Επήγα για λαγούς. Στεμένα τέλια έχω, του’πα στα ψέματα βέβαια.
Ο πατέρας μου είδε κι αυτός τις φωτιές, άκουσε τη φασαρία και με ρωτούσε:
-Ήντά’ναι μωρέ τουτανέ ;
-Στρατός είναι, γυμνάσια κάνουνε, του’πα.
Λίγο πριν να ξημερώσει με ξύπνησε και μου είπε να πάμε να θερίζομε. Εγώ όμως ήμουνα γραμμένος στη δεκαπενταμερία για το αεροδρόμιο και δεν επήγα. Μόλις ήφυγε ο πατέρας μου, εξανακοιμήθηκα. Ήμουνε κουρασμένος.
Το πρωί είχανε ζώσει οι Γερμανοί το χωριό. Κοντά μου ήτανε ένας σκοπός Γερμανός. Απέναντι ένας άλλος. Εγώ έκανα τον κοιμισμένο. Τους έβλεπα όμως. Ήρθε του Καρπέρη από το Διαβαϊδέ ο πεθερός να δέσει τα ζώα του στο χωράφι και ο Γερμανός του’πε να πάει στην εκκλησία. Ο άνθρωπος λέει στο Γερμανό:
-Άσε με να δέσω τα οζά και μετά δα πάω !
Ο Γερμανός ήρθε κοντά μου και βάδιζε πάνω-κάτω. Εγώ έκανα πως κοιμούμαι αλλά τον έβλεπα. Ο απέναντι Γερμανός του λέει:
-Δεν τόνε θωρείς ετούτο που κοιμάται μπροστά σου;
Τα δεμάθια ήτανε βγαρμένα από τη μεριά του και μ’ έβλεπε.
Ο Γερμανός του απάντησε:
-Εδά θα τόνε σηκώσω !
Μου χτύπησε στα πόδια και είπε να πάω στην εκκλησία. Με τον ίδιο τρόπο πιάσανε και τον Κριτσωτάκη. Αυτός όμως δεν ήταν μέσα στο κλοιό και μπορούσε να φύγει. Δε ξέρω γιατί δεν έφυγε. Επήγαμε στην εκκλησία και από κει μας πήγανε στον Άγιο Νεκτάριο, πάνω από είκοσι άτομα, όλα από το χωριό το Μουχτάρω. Μας είχανε εκειά στα κανόνια μέχρι τσι τέσσερις η ώρα. Μας επήρανε και μας πήγανε στο Καστέλλι στο φρουραρχείο. Εκεί που είναι σήμερο το φαρμακείο του Φραγκίσκου. Από κει μας παίρνουνε και μας πάνε στους Αποστόλους με τα πόδια. Ήρθανε δυο νταλίκες, ρυμουλκά. Εξεχωρίσανε κάμποσους, εμένα, τον Κριτσωτάκη, το Μιχάλη το κουτσό, (Σταυρακάκης Μιχάλης), το Γκρύο που λέγανε στο Καστέλλι , (Καπετανάκης Γιώργης), τον Μετοχιανάκη από το Λιλιανό και μερικούς άλλους και μας επήγανε με τσι νταλίκες στα Πεζά. Εκεί ήτανε άλλο στρατόπεδο.
Εκεί που είναι το εργοστάσιο είχανε τυλίξει με σύρματα ένα λιόφυτο και μας βάλανε μέσα. Ήτανε πολλοί μέσα στα σύρματα.
Στην πόρτα μας επαίρνανε τα στοιχεία, μας εμετρούσανε και βάλανε ύστερα δυο αυτοκίνητα και μας επήγανε στη Γκεστάπο στο Ηράκλειο. Στο ένα αυτοκίνητο είμαστε από δω από τη περιοχή πέντε άτομα. Εγώ, ο Κριτσωτάκης, ο Μιχάλης ο Σταυρακάκης, ο Μετοχιανάκης ο Μανόλης, αυτός ήτανε παιδί, και ο Γκρύος (Καπετανάκης Γιώργης).
Μας εβάζανε μέσα ένα-ένα και μας κάνανε ερωτήσεις. Εμένα με ρωτήξανε αν ξέρω πράμα για το φόνο λέει δυο γερμανών στο αεροδρόμιο. Μου λένε:
-Εχθές το βράδυ έγινε σαμποτάζ στο αεροδρόμιο του Καστελλίου και σκοτωθήκανε δυο στρατιώτες. Γνωρίζεις τίποτα;
-Πράμα δε ξέρω τος είπα. Άκουσα φασαρία αλλά είπα στρατός είναι, ασκήσεις κάνουνε, δε δώσαμε σημασία.
Μόλις ετελείωσε η ανάκριση μας επήρανε και μας επήγανε στην Όαση, στα τείχη σε μια στοά στο Μακάσι .
Τα ξημερώματα φανήκανε οι Γερμανοί στη πόρτα και φωνάζανε ονόματα. Όποιος άκουγε το όνομά του έβγαινε έξω και τον παίρνανε. Ο Μιχάλης ο Σταυρακάκης ήξερε γερμανικά και είπε στο Γκρύο (Καπετανάκη Γιώργο):
-Να πεις στη μάνα μου και στις αδερφές μου ότι εμένα θα με σκοτώσουνε. Εσένα όχι. Να μη στενοχωρηθούνε. Αυτά τα άκουσα με τα αυτιά μου και τα είπε. Ο Γερμανός που διάβαζε τα ονόματα κρατούσε και ένα φανάρι για να βλέπει να διαβάζει. Στο τέλος επόμεινα εγώ μέσα και μερικοί άλλοι ακόμη. Έλεγα από μέσα μου: Αυτούς θα τους αφήσουνε κι εμένα δα με σκοτώσουνε. Ελαχταρούσα και γω να διαβάσουνε το όνομά μου.
Ο Γερμανός όταν τελείωσε το διάβασμα των ονομάτων μας είπε:
-Εσείς που δεν ακούσατε το όνομά σας να μείνετε εδώ !
Επέρασε μια ώρα και μας βγάλανε. Είχε ξημερώσει καλά. Μας επήραν και μας επήγανε στον ίδιο τόπο που είχαμε πάει αφ’εσπέρας στη Γκεστάπο. Ειδοποιήσανε τη δική μας αστυνομία να μας πάρει και να μας πάει στα Πεζά πάλι. Μας βάλανε χειροπέδες και με τα πόδια βαδίζαμε προς τη Καινούρια Πόρτα. Εξάνοιγα μήπως δω κανένα γνωστό μου.
Εκειά παρακάτω στέκει ο Μαντηλάρης με το αυτοκίνητό του και ο χωροφύλακας του λέει:
-Να βάλεις αυτούς τους ανθρώπους στη καρότσα να τσι πας στα Πεζά. Την άλλη μέρα ακούστηκε πως ετουφεκίσανε οι Γερμανοί 20 άτομα και τσι δικούς μας μαζί. Το Μανόλη το Κριτσωτάκη, το Μιχάλη το Σταυρακάκη και το Μετοχιανάκη. Ήτανε Τρίτη 6 Ιουλίου 1943. Οι Γερμανοί δώκανε τα ρούχα του Μανόλη του Κριτσωτάκη του αδερφού μου να τα κρατεί στον πατέρα του στο χωριό.
Ο αδερφός μου είχε πάει να ρωτήξει για μας τι απογίναμε και οι Γερμανοί δώσανε τα ρούχα του Μανόλη. Πρέπει να είχε κι ένα σημείωμα, όπως έλεγε αργότερα ο αδερφός μου. Το σημείωμα έγραφε: Εκτελούμαι χωρίς καμιά αιτία.
Μάθαμε πως για τελευταία επιθυμία, τους δώσανε ένα χαρτί να γράψουνε ότι θέλουνε. Στα Πεζά εμείναμε δυο τρεις μέρες κι ύστερα μας αφήκανε…».
*Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος
