Η ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους, και πιθανότατα κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου, ενώ οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο.
Η ελιά είναι αιωνόβιο αειθαλές δένδρο, που φτάνει σε ύψος μέχρι και τα 10 μέτρα. Έχει σκληρό αυλακωμένο κορμό, μικρά δερματώδη ασημοπράσινα φύλλα, άνθη σε ταξιανθίες ασπροπράσινου χρώματος που εμφανίζονται προς το τέλος του Μαΐου και καρπούς στρογγυλούς ή ωοειδείς πράσινους στην αρχή και μαύρους όταν ωριμάζουν.
Ο κορμός της ελιάς είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο φλοιό.
Το γένος olea περιλαμβάνει 19 ποικιλίες.
Η ελιά ευδοκιμεί σε κλίματα εύκρατα χωρίς ακρότητες στη θερμοκρασία (με μέση ετήσια θερμοκρασία 16οC) και υγρασίας, για αυτό είναι ευρύτατα διαδεδομένη στη μεσογειακή ζώνη (όπως στην Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Τουρκία, Αλγερία κ.α). Ευδοκιμεί σε πολλές περιοχές του κόσμου, αρκεί η θερμοκρασία να μην κατεβαίνει πολύ και για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάτω από το μηδέν, γι’ αυτό και ιδιαίτερα κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργειά της είναι οι παραθαλάσσιες.
Τα δένδρα φυτεύονται σε ευθείες σειρές ή σε ρομβοειδείς διατάξεις. Ανάλογα με την ποικιλία και την ποιότητα του εδάφους η απόσταση μεταξύ των σειρών κυμαίνεται από 7 έως 20 μέτρα. Η περιοχή στην οποία καλλιεργούνται τα ελαιόδενδρα ονομάζεται “ελαιώνας”. Η ελιά καλλιεργείται κυρίως στη Μεσόγειο, όμως αντέχει σε όλες τις συνθήκες, εκτός ίσως από τα πολύ υγρά εδάφη.
Τα φύλλα συλλέγονται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ενώ οι καρποί απ’ όπου εξάγεται το ελαιόλαδο, στα τέλη του καλοκαιριού και στις αρχές του φθινοπώρου. Η ελιά παραδοσιακά μαζεύεται με το χέρι, και το μάζεμα της ελιάς αποτελεί εδώ και αιώνες σημαντική αγροτική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές της Μεσογείου.
Δεν είναι απαραίτητη η απομάκρυνση των φύλλων, αφού υπάρχει στο ελαιοτριβείο ειδικό μηχάνημα που τα απομακρύνει με αέρα. Εναλλακτική τεχνική είναι το “τίναγμα” της ελιάς με ξύλινα ραβδιά, η τεχνική όμως αυτή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο όταν έχει ωριμάσει πλήρως ο καρπός και είναι εύκολη η απόσπασή του από το δέντρο.
Συστατικά της ελιάς
Τα δραστικά συστατικά των φύλλων είναι η ελαιοροπίνη, η ελαιοστερόλη και η ελαιίνη, ενώ το ελαιόλαδο περιέχει το μονοακόρεστο λιπαρό οξύ, το ελαϊκό οξύ. Αν και το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά είναι παράλληλα φτωχό σε κορεσμένα (των οποίων η υψηλή κατανάλωση σχετίζεται με προβλήματα υγείας).
Η τρίτη ομάδα λιπαρών, τα πολυακόρεστα, βρίσκεται σε μικρή αναλογία, με τα ω-6 να υπερτερούν των ω-3 λιπαρών.
Το ελαιόλαδο είναι επίσης πλούσιο σε σκουαλένιο (ουσία με θαυμαστές ιδιότητες που βρίσκεται και στο συκώτι του καρχαρία), λιποδιαλυτές βιταμίνες και φαινόλες (σημαντικά αντιοξειδωτικά, και όχι μόνο).
Οι βιταμίνες Α, D, E και K, που περιέχονται στις ελιές, βοηθούν την ανάπτυξη των οστών σε παιδιά και ενήλικες. Δύο κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο μας δίνουν το 20% της ημερήσιας συνιστώμενης πρόσληψης σε βιταμίνη Ε.
Οι ελιές είναι θρεπτικές και πλούσιες σε περιεκτικότητα σε ανόργανα άλατα, όπως νάτριο, κάλιο, μαγνήσιο, σίδηρο, φώσφορο και ιώδιο.
Τυροσόλη, υδροξυτυροσόλη, ελαιοευρωπεΐνη, ελαιοκανθάλη και ελαιασίνη (ίσως το πιο ισχυρό αντιοξειδωτικό του ελαιόλαδου) είναι οι ουσίες του ελαιόλαδου που πρωταγωνιστούν σε μεγάλο αριθμό επιστημονικών μελετών, τα αποτελέσματα των οποίων είναι πράγματι εντυπωσιακά.
Ιστορία και Παράδοση
Η ελιά ή λιόδεντρο, όπως πιστεύεται, καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά εδώ και 3.500 χρόνια στην Κρήτη και αποτελούσε πάντα το σύμβολο της ειρήνης και της νίκης. Έτσι, μετά τον Κατακλυσμό, το περιστέρι που έστειλε ο Νώε γύρισε με φύλλα ελιάς, ως απόδειξη της γαλήνης που είχε επέλθει μετά την καταστροφή.
Από το 4000 π.Χ. ήταν γνωστή η χρήση του ελαιολάδου για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο Αριστοτέλης μελέτησε το ελαιόδεντρο και ανήγαγε την καλλιέργεια του σε επιστήμη. Ο Ιπποκράτης το περιέγραψε ως το τέλειο φάρμακο. Ο Όμηρος το χαρακτήρισε ως “χρυσό” υγρό, ενώ πρώτος ο Σόλων νομοθέτησε την προστασία του.
Κλάδοι ελιάς ήταν το βραβείο των νικητών στους αγώνες, στα δε Παναθήναια, οι “θαλλοφόροι”, έφεραν κλάδους “μορίας ελαίας”, δηλαδή από την ελιά που, σύμφωνα με το μύθο, είχε φυτευτεί από τη θεά Αθηνά και θεωρείτο ιερή στην Αθήνα. Λέγεται, μάλιστα, ότι η πρώτη ήμερη ελιά βρέθηκε στην Αθήνα και από εκεί μεταφέρθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα (Αιλιανός, “Ποικίλη Ιστορία” 3.38).
Σύμφωνα με το enallaktikidrasi.com, η ελιά αποτελεί ιερό δέντρο από τα αρχαία χρόνια και βρίσκεται υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Όπως μας θυμίζει ο αρχαίος μύθος, στον αγώνα μεταξύ των θεών για την ανάδειξη του προστάτη των Αθηνών, που έγινε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, νικήτρια βγήκε η Αθηνά, δωρίζοντας στους Αθηναίους την πρώτη ελιά του κόσμου, που φύτρωσε εκεί όπου χτύπησε το δόρυ της. Το δέντρο αυτό ήταν χρήσιμο για τη διατροφή, το φωτισμό, τη θέρμανση, την υγεία και τον καλλωπισμό των Αθηναίων. Από τότε τα ελαιόδεντρα γύρω από την Αθήνα έγιναν ιερά. Αλίμονο σ’ όποιον τολμούσε να τις πειράξει, αφού η τιμωρία ήταν ο εξοστρακισμός ή θάνατος.
Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες Ολυμπιάδες είχαν ως έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των Ολυμπίων ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον οπισθόδομο του ναού του Δία στην Ολυμπία.
Στην ιστορία των αρχαίων Αιγυπτίων αναφέρεται ότι το εκχύλισμα από τα φύλλα της ελιάς το χρησιμοποιούσαν για την διατήρηση του σώματος των νεκρών (μούμιες).
Ελιά και φύλλα ελιάς: Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις
Από την ελιά για βοτανοθεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, ο φλοιός και το ελαιόλαδο.
– Τα φύλλα της ελιάς βοηθούν στη μείωση της πίεσης του αίματος και συμβάλλουν στην καλή κατάσταση του κυκλοφορικού. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως διουρητικά, κατά της κυστίτιδας, των ρευματισμών, της αρθρίτιδας και για τη μείωση των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα. Για το σκοπό αυτόν (κατά του σακχαροδιαβήτη) χρήσιμο είναι και το αφέψημα που προκύπτει από το φλοιό των νεαρών κλαδιών της ελιάς, που είναι και αντιπυρετικό.
-Το ελαιόλαδο είναι αποτελεσματικό υπακτικό, χρήσιμο στις περιπτώσεις χολολιθίασης – σε συνδυασμό και με σταγόνες λεμονιού – και σπαστικής κολίτιδας.
Η κατανάλωση ελαιόλαδου φαίνεται να βοηθά στην πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων, μέσω διαφόρων μηχανισμών όπως:
– Η βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, μέσω κυρίως της αύξησης της HDL “καλής” χοληστερόλης.
– Μείωση της οξείδωσης της LDL “κακής” χοληστερόλης, με αποτέλεσμα την προστασία των αγγείων από τη φθορά που προκαλεί η οξείδωση.
– Η προαγωγή της ενδοθηλιακής λειτουργίας (φανταστείτε το ενδοθήλιο ως τη “φόδρα” των αγγείων).
– Ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης.
– Βοηθούν στην πρόληψη των θρόμβων αίματος που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε έμφραγμα του μυοκαρδίου ή σε φλεβική θρόμβωση.
– Συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του ενδεχομένου εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
– Συμβάλλει στη μείωση του ενδεχομένου εμφάνισης καρκίνου του παχύ εντέρου.
– Έχει βρεθεί ότι τα φύλλα ελιάς είναι αποτελεσματικά ενάντια στα αφροδίσια νοσήματα όπως ο έρπης και η γονόρροια καθώς και ενάντια σε οδοντικές μολύνσεις λόγω των αντιϊκών και αντιβακτηριακών ιδιοτήτων τους.
– Μπορεί να συμβάλλει στην εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού, θεραπεύοντας έτσι περιπτώσεις έλκους.
– Έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
– Φαίνεται να προλαμβάνει τη νόσο του Αλτσχάιμερ.
– Μελέτες έχουν δείξει ότι τα μικροθρεπτικά συστατικά που βρίσκονται στις μαύρες ελιές, είναι ευεργετικά στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης και την πρόληψη της οστικής απώλειας, ιδιαίτερα στα μηριαία οστά.
– Ενισχύουν τη γονιμότητα και το αναπαραγωγικό σύστημα.
– Βοηθά στις εξάψεις κατά την εμμηνόπαυση.
– Τα φύλλα ελιάς έχουν αντιβιοτικές, αντιϊκές, βακτηριοκτόνες και αντιμυκητιακές ιδιότητες.
-Οι ελιές αποτελούν εξαιρετική πηγή διαιτητικών ινών.
Άλλες χρήσεις
– Στη φαρμακευτική, το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται σαν διαλυτικό ορισμένων φαρμάκων όπως π.χ είναι η καμφορά.
– Το ελαιόλαδο είναι ένα εξαιρετικό καλλυντικό για τα μαλλιά και το δέρμα. Εντριβές στο τριχωτό της κεφαλής, δυναμώνουν και αναζωογονούν τα μαλλιά, ενώ δίνει λάμψη στο δέρμα, κάνοντάς το ελαστικό και νεανικό, μειώνοντας παράλληλα τις ρυτίδες.
– Χρησιμοποιείται για την παρασκευή καλλυντικών, σαπουνιών και διαφόρων ειδών καθαρισμού.
– Χρησιμοποιείται ως βάση για τη διάλυση αιθέριων ελαίων
Παρασκευή – Δοσολογία
Για λαμπερά μαλλιά χωρίς τριχόπτωση
Για να αποκτήσουν τα μαλλιά λάμψη, κάνουμε απαλή εντριβή με ελαιόλαδο, αφήνουμε λίγες ώρες και στη συνέχεια τα λούζουμε. Τα μαλλιά θα λάμψουν από υγεία και θα μειωθεί η τριχόπτωση.
Μάσκα μαλλιών
Αναμείξτε ίση ποσότητα ελαιόλαδου και δαφνέλαιου και περάστε τα μαλλιά σας. Κάντε ελαφρύ μασάζ. Τυλίξτε τα με πετσέτα και αφήστε το ευεργετικό αυτό λάδι να δράσει για μισή ώρα. Ύστερα, μπορείτε να λουστείτε.
Για πληγές
Αναμιγνύουμε ελαιόλαδο με κόκκινο κρασί.
Αντιπυρετικό
Συλλέγουμε την άνοιξη φλοιό από νέα κλαδιά και παρασκευάζουμε αφέψημα με 30-60 γρ. σε ένα κιλό νερό.
Για ρευματισμούς και αρθρίτιδα
Πίνουμε ένα φλιτζάνι συμπυκνωμένου αφεψήματος, μία ώρα μετά το κύριο γεύμα.
Για την υπέρταση
Βράζουμε περίπου 20 φύλλα ελιάς σε ένα γεμάτο φλιτζάνι νερό για 15 λεπτά, μέχρι να μείνει το μισό νερό. Το σουρώνουμε και είναι έτοιμο. Πίνουμε από ένα φλιτζάνι, ζεστό, πρωί και βράδυ.
Λάδι για εντριβές
Ελαιόλαδο με χαμομήλι μαζί, μας δίνει ένα εξαιρετικό λάδι για εντριβές, ιδιαίτερα σε κρυολογήματα του χειμώνα.
Για ξηρότητα του δέρματος
Αναμείξτε ίσες ποσότητες από ελαιόλαδο, αμυγδαλέλαιο και λάδι καλέντουλας και ρίξτε λίγες σταγόνες αιθέριου ελαίου λεβάντας. Επαλείψτε τα σημεία που εμφανίζουν ξηρότητα ή σκασίματα.
Για όμορφα και απαλά χείλη
Βάλτε λίγες σταγόνες ελαιόλαδο, το βράδυ πριν κοιμηθείτε.
Ενδιαφέροντα στοιχεία για την ελιά και το ελαιόλαδο
– Τα βιώματα των Ελλήνων είναι συνδεδεμένα με το ελαιόλαδο, αυτό το “υγρό χρυσάφι” όπως το αποκαλούσε ο Όμηρος, γι΄αυτό το τιμούμε δεόντως, κατέχοντας την πρωτιά σε επίπεδο κατά κεφαλήν κατανάλωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με 17,9 λίτρα ετησίως, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία.
– Ο καταναλωτής πρέπει να είναι προσεκτικός όταν επιλέγει ελαιόλαδο και να εκλαμβάνει ως καθοριστικούς τους επίσημους χαρακτηρισμούς του ελαιόλαδου, χωρίς να παρασύρεται από επίθετα του τύπου “παραδοσιακό” ή “γνήσιο” που στερούνται περιεχομένου και ενδέχεται να παραπλανούν.
– Οι ποιοτικές κατηγορίες των ελαιόλαδων επιτρέπεται να διακινούνται και να πωλούνται λιανικά εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, εφόσον περιγράφονται και ορίζονται ως εξής:
1. Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο:
Το ελαιόλαδο αυτό είναι εξαιρετικής ποιότητας και παράγεται χωρίς χημική επεξεργασία. Ο βαθμός οξύτητας δεν πρέπει να ξεπερνά το 0,8%. Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο έχει τα καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά και διατηρεί ακέραιη τη διατροφική του αξία.
2. Παρθένο ελαιόλαδο:
Είναι και αυτό καλής ποιότητας ελαιόλαδο και παράγεται χωρίς χημική επεξεργασία. Ο βαθμός οξύτητάς του δεν πρέπει να ξεπερνά το 2%.
3. Ελαιόλαδο αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα:
Είναι το έλαιο που λαμβάνεται από ανάμειξη εξευγενισμένου ελαιόλαδου (δηλαδή ραφιναρισμένου – μη σας ξεγελά ο όρος “εξευγενισμένο” και θεωρείτε ότι είναι ποιοτικότερο του παρθένου) και παρθένων ελαιόλαδων, και η οξύτητά του δεν υπερβαίνει το 1%.
– Η αρχαιότερη ελιά του κόσμου βρίσκεται στην Κρήτη και συγκεκριμένα, σε ένα χωριό των Χανίων, τις Άνω Βούβες. Με ηλικία από 2.000-5.000 χρόνια, η ελιά αυτή, της οποίας τα κλαδιά έχουν στεφανώσει κάποιους από τους αρχαίους ολυμπιονίκες, έχει περίμετρο 12,55 μέτρα ενώ το εσωτερικό του κορμού της μπορεί να χωρέσει περί τα 10 άτομα. Το εντυπωσιακό είναι ότι η ελιά αυτή, ακόμη καρποφορεί!
– Σε ανάλυση δειγμάτων ελληνικών ελαιόλαδων που παρουσιάστηκε από τον καθηγητή της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Π. Μαγιάτη, φάνηκε πως το ελαιόλαδο Θάσου εμπεριέχει έως και πέντε φορές υψηλότερη ποσότητα ελαιοκανθάλης από δείγματα άλλων περιοχών. Η ελαιοκανθάλη (στην οποία οφείλεται το χαρακτηριστικό κάψιμο στο λαιμό όταν καταναλώνουμε εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο) φαίνεται να διαθέτει ισχυρές αντιφλεγμονώδεις δράσεις, ανάλογες ίσως της φαρμακευτικής ουσίας ιβουπροφαίνης.
– Το ελαιόλαδο είναι το κύριο συστατικό της μεσογειακής κουζίνας, που τα τελευταία χρόνια εκτιμάται από τους ειδικούς παγκοσμίως, ως ο υγιεινότερος τρόπος διατροφής.
– Επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Ναβάρα στην Ισπανία έχουν δείξει πως η κατανάλωση ελαιόλαδου, σε συγκεκριμένες ποσότητες (μέση πρόσληψη 54 γραμμάρια ημερησίως), οδηγεί σε μείωση κατά 82% του σχετικού κινδύνου για εμφάνιση εμφράγματος.
– Με την κατανάλωση μόλις 10 ελιών πριν από το γεύμα, μπορείτε να μειώσετε την όρεξή σας έως και 20%.
– Ο καρπός της ελιάς γίνεται επίσης πολύ νόστιμο γλυκό του κουταλιού σε πολλές περιοχές στην χώρα μας.
