Τα μεγάλα ή κατ΄Αστυ Διονύσια τελούνταν τον μήνα Ελαφηβιώνα (Μάρτιο).
Η θορυβώδης μουσική, τα τύμπανα, τα κύμβαλα ήταν κοινά σε όλες τις Διονυσιακές γιορτές. Της πομπής προηγούντο κανηφόροι παρθένες που έφεραν επί της κεφαλής κάνιστρα (πολλάκις χρυσά) γεμάτα με άνθη και σύκα, ακολουθούσε άνδρας πάνω σε κοντάρι σε σχήμα συνήθως υπερμεγέθους φαλλού και μετά άνδρες με γυναικείες ενδυμασίες (ιθύφαλοι).
Οι χαρούμενες όμως αυτές Διονυσιακές γιορτές που ωθούσαν τους ανθρώπους στη λατρεία της φύσης και λύτρωναν τις ανθρώπινες ψυχές από τα σκοτάδια της αμαρτίας και αμάθειας καταργήθηκαν από δοξασίες κατά τις οποίες το γέλιο κι η χαρά ήταν έργα του διαβόλου.
Με την κατάργηση αυτών των γιορτών έσβησε από τα χείλη των Ελλήνων η ανυπόκριτη χαρά και το άδολο γέλιο, χάθηκε η αίσθηση του χιούμορ και μαζί με αυτά χάθηκε η αίσθηση του ωραίου, η έμπνευση, το φτερούγισμα της ψυχής, η μεγαλοφυΐα, κι η δημιουργική ικανότητα.
Με τις γιορτές αυτές των Απόκρεων φτάνομε έτσι, έστω κι από άλλο δρόμο, να μιμηθούμε και να συμμετέχουμε σε τελετές χαράς και ξενοιασιάς που πρόγονοι σοφοί επινόησαν. Πρόγονοι που έβαλαν τα θεμέλια της παγκόσμιας εξέλιξης και του πολιτισμού. Τελετές όπου η χαρές και οι γέλωτες των πανηγυριστών είναι τόσο μεγάλοι που διώχνουν μακριά τα καθημερινά σχεδόν αβάστακτα προβλήματα. Και τώρα που ένας λαός που κυοφορεί στα κύτταρά του το σπέρμα της χαράς κι αγκομαχώντας οδηγεί τη γαλανή πατρίδα του στα διάσελα της ιστορίας, τώρα χρειάζεται να πυρποληθούμε με διονυσιακό ενθουσιασμό κι έτσι και πάλι αλώβητοι να βγούμε απ΄ τη φωλεά λεόντων που μας έριξαν.
Ο επίλογος των βακχικών δρώμενων της αποκριάς είναι η Καθαρή Δευτέρα.
Η γιορτή της Καθαράς Δευτέρας για την Ορθοδοξία είναι η πρώτη μέρα της Μ. Σαρακοστής γιατί οι Χριστιανοί καθαρίζονται σωματικά και πνευματικά. Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.
Την Καθαρά Δευτέρα γιορτάζουμε τα Κούλουμα.
Κούλουμα είναι ομαδική έξοδος των ανθρώπων στην εξοχή με νοστιμότατα νηστήσιμα φαγητά συνοδευόμενα με τραγούδια και χορούς
Τα Κούλουμα είναι γνωστά κι ως Κούλουμπα, Κούμουλες, Κουμουλάθες, ή Κούμουλα. Είναι ένα παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι με ρίζες από την αρχαία Ελλάδα. Μια θεωρία θέλει τα Κούλουμα να προέρχονται από την, επίσης λατινική, λέξη «columna» –που σημαίνει κίονας, κολώνα– κι αυτό γιατί οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα στις «κολώνες», δηλαδή στις Στήλες του Ολυμπίου Διός, χωρίς φυσικά να ξεχνούν να πάρουν μαζί τους το χάρτινο σύνεργο του υπαίθριου παιχνιδιού, τον χαρταετό που τελικά επικράτησε ως έθιμο.
Κα το πέταγμα του χαρταετού έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού, ο μαθηματικός Αρχύτας,φίλος του Πλάτωνος και οπαδός του Πυθαγόρα, εμφανίζεται ως εφευρέτης του χαρταετού. Με τη βοήθεια του χαρταετού ο Βενιαμίν Φραγκλίνος έφτιαξε το αλεξικέραυνο. Το πέταγμα του χαρταετού είναι ίσως ανάγκη του ανθρώπου να ατενίσει το θείο. Τα έθιμα της Καθαρής Δευτέρας είναι πολλά και διαφορετικά σε κάθε τόπο.
Το γαϊτανάκι, ο βλάχικος γάμος, οι μουτζούρηδες, οι κουδουνάτοι, ο αχυρένιος Γρηγοράκης, το δικαστήριο (με απρεπέις φράσεις και χειρονομίες), ο χορός των παπάδων, το αλευρομουτζούρωμα, το αγροτικό καρναβάλι κι όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο από αρχαία ελληνικά δρώμενα που τόσο έχουν αποτυπωθεί στη συνείδηση του Έλληνα που έστω με με άλλη ονομασία συμμετέχει στον εορτασμό τους με όλη του την ψυχή. Κυτταρικές μνήμες αποτυπωμένες στο ελληνικό DNA δεν εξαφανίζονται και ζητούν αναγνώριση.
* Η Ελένη Μανιωράκη – Ζωιδάκη είναι δασκάλα, λογοτέχνις
