Χίλιες διακόσιες είκοσι εννέα ημέρες, (1.229) ή 40 μήνες και 11 ημέρες κράτησε η γερμανοϊταλική κατοχή στον νομό Ηρακλείου. Από την 1η Ιουνίου 1941 ως τις 11 Οκτωβρίου 1944.
Δεκαεφτά (17) δάσκαλοι του νομού Ηρακλείου, ανάμεσα τους και αρκετοί από την Επαρχία Βιάννου, έδωσαν τη ζωή τους για τα πανανθρώπινα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Στήθηκαν στις κάννες των γερμανικών εκτελεστικών αποσπασμάτων. Διδάσκοντας το καλύτερο μάθημα τους λαούς της Ευρώπης, τους μαθητές τους, την κοινωνία. Φωτίζοντας τους δρόμους ως φάροι και οδηγοί στην πορεία των νέων, δίδοντας το παράδειγμα της αυτοθυσίας και εθελοθυσίας, δείχνοντας την αγάπη τους για την Ελλάδα.
Μηλιαράκης Αριστομένης τ. Ιωάννου
Μετά τη μάχη της Σύμης στις 12 Σεπτεμβρίου 1943 και την απόφαση του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Μπρούνο Μπρώυερ να καταστραφεί η επαρχία Βιάννου ως αντίποινα, ξεκίνησαν οι ομαδικές εκτελέσεις και οι καταστροφές των οικισμών. Στο χωριό Πεύκος Βιάννου οι Γερμανοί έφτασαν τις απογευματινές ώρες της 14ης Σεπτεμβρίου 1943. Στο χωριό συνάντησαν πέντε άντρες. Τον πρόεδρο της Κοινότητας Χαρίδημο Τσαγκαράκη, τον δάσκαλο Αριστομένη Μηλιαράκη, τον Αντώνη Αντωνογιαννάκη, τον Χαρίδημο Βαρδάκη και τον Γεώργιο Βασιλάκη. Οι Γερμανοί τούς εκτέλεσαν. Το δάσκαλο με φριχτό τρόπο. Του απέκοψαν το κεφάλι. Η σωρός του δασκάλου με κομμένο κεφάλι βρέθηκε μετά από έντεκα (11) ημέρες.1«Τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς έκαψαν το νησί μας τσ’ανθρώπους μας, τα σπίθια μας κι όλη την ύπαρξή μας.
Οι Γερμανοί σκορπίσανε τότε παντού τον πόνο,
στο πέρασμά τους άφησαν απελπισία μόνο…
Παπαδημητρόπουλος Χαράλαμπος τ. Εμμανουήλ
Ο Χαράλαμπος Παπαδημητρόπουλος ήταν από το χωριό Πεύκος Βιάννου. Μαζί με άλλους συγχωριανούς του είχαν καταφύγει στην περιοχή της Λυγιάς Βιάννου.
Μετά τη μάχη της Σύμης, στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, ο δάσκαλος είχε φροντίσει έναν τραυματία Γερμανό στρατιώτη. Ο Γερμανός του είχε δώσει ένα ευχαριστήριο σημείωμα. Την ώρα της εκτέλεσής του στη Λυγιά Βιάννου το έδειξε στον αξιωματικό, αλλά αυτό δεν τον έσωσε. Μαζί με το δάσκαλο εκτέλεσαν και την κόρη του Μαρία Παπαδημητροπούλου, στις 14 Σεπτεμβρίου 1943.
…όλους τσι σκέφτομαι ο φτωχός κι όλους τσι λογαριάζω
μα του δασκάλου το καημό βρίσκω το πιο μεγάλο4
Αγγελάκης Εμμανουήλ τ. Δημητρίου
Τα αποτελέσματα της μάχης της Σύμης ήταν ότι χιλιάδες Γερμανοί μετά από διαταγή του Διοικητή Κρήτης Μπρούνο Μπρώυερ και του Διοικητή Ηρακλείου Φρειδερίκου Μίλερ, στις 14 Σεπτεμβρίου 1943, κατέκλυσαν την επαρχία Βιάννου και άρχισαν ομαδικές εκτελέσεις και πυρπόληση των χωριών. Από τους πρώτους που εκτελέστηκαν ήταν ο δάσκαλος Εμμανουήλ Αγγελάκης από το χωριό Βαχός Βιάννου.
«…το γερμανικό απόσπασμα οδηγεί το Ζερβοδημήτρη, το δάσκαλο (Αγγελάκη), τον αδερφό του το Γιώργη, το Χαραλάμπη, το Γιάννη και Γιώργη Αλεξάκη, το Χαρίλαο του Ζερβογιώργη κι έναν Αγιοβασιλίτη, πήραν και τον Μανόλη Κατωγιαννάκη και τους οδηγούν στην πεζούλα του Πέτρου, κάτω από την εκκλησία του Αφέντη Χριστού. Τους στένουν στην σειρά στον τοίχο. Τους σκοπεύουν και τους πυροβολούν…».
Ο δάσκαλος Μανόλης Αγγελάκης και ο Ζερβοδημήτρης, δεν σκοτώνονται αμέσως. Τραυματίζονται. Ο δάσκαλος σηκώθηκε. Απευθυνόμενος στους Γερμανούς, ρωτά με θάρρος γιατί τους εκτελούν. Οι γερμανοί συνεχίζουν και με νέες ριπές τους αποτελειώνουν.
Τζαγκαράκης Γεώργιος τ. Ιωάννου
Ο δάσκαλος Γεώργιος Τζαγκαράκης ήταν από το χωριό Αμιράς Βιάννου. Μετά τη μάχη της Σύμης στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τα χωριά.
Το ίδιο έγινε και στον Αμιρά. Όμως οι γερμανοί διαλαλούσαν στους κατοίκους να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Διαφορετικά θα τα έκαιγαν. Πολλοί το πίστεψαν και επέστρεψαν.
Σ’αυτό βοήθησαν και οι γυναίκες, που ξεχύθηκαν στις πλαγιές και καλούσαν τους άντρες τους να επιστρέψουν.
Στο χωριό Αμιράς έγινε η μεγαλύτερη εκτέλεση των Γερμανών. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1943. Εκατόν δεκατέσσερις οι κάτοικοι που στήθηκαν στις κάνες των γερμανικών πολυβόλων. Δεν ξεχώριζαν ηλικίες. Τους οδηγούν στον οικισμό του Αμιρά «Μελιανά». Κατά ομάδες των είκοσι ως τριάντα ατόμων, τους μεταφέρουν σε μια πεζούλα στη θέση «Αμπέλια» και αρχίζουν τις εκτελέσεις. Στους εκτελεσμένους και ο δάσκαλος Γεώργιος Τζαγκαράκης του Ιωάννου.
Τζαγκαράκης Νικόλαος τ. Εμμανουήλ
Ο δάσκαλος Τσαγκαράκης Νικόλαος από το χωριό Αμιράς Βιάννου, εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στις 14 Σεπτεμβρίου 1943, στη θέση «Αμπέλια» του οικισμού Μελιανά.
Όι δάσκαλοι που στηθήκαν στις κάννες των γερμανικών τουφεκιών ήταν:
Αγγελάκης Εμμανουήλ τ. Δημητρίου, από το χωριό Βαχός Βιάννου, εκτελέστηκε στο Βαχό στις 14 Σεπτεμβρίου 1943.
Δετοράκης Νικόλαος τ. Ιωάννου, από το Ηράκλειο, εκτελέστηκε στη θέση Γουρνόλακκος Ψηλορείτη, στις 5 Σεπτεμβρίου 1943.
Ζαχαριουδάκης Αντώνιος τ. Δημητρίου, από το χωριό Νίβρυτος, εκτελέστηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1944 στο Χαϊδάρι.
Ζωγραφάκης Ιωάννης τ. Γεωργίου, από το χωριό Καστέλλι Πεδιάδος, εκτελέστηκε στις 27 Οκτωβρίου 1943 στην Αγυιά Χανίων.
Μανουσάκης Ιωάννης τ. Εμμανουήλ από το χωριό Δραπέτι, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
Μηλιαράκης Αριστομένης τ. Ιωάννου, από το χωριό Πεύκος Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στον Πεύκο.
Μπετεινάκης Αντώνιος τ. Γεωργίου από το χωριό Αρχάνες, εκτελέστηκε στις 27 Οκτωβρίου 1943 στην Αγυιά Χανίων.
Παπαδάκης – Τζαγκαράκης Νικόλαος τ. Χαρίδημου, από τις Μοίρες, εκτελέστηκε την 1η Ιουνίου 1942 στις Μοίρες.
Παπαδημητρόπουλος Χαράλαμπος τ. Εμμανουήλ, από το χωριό Πεύκος Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στη θέση Λυγιά Βιάννου.
Παπαϊσιδώρου Αριστείδης τ. Κωνσταντίνου, από το χωριό Παλαιοπαναγιά Θηβών, εκτελέστηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1943 στην Αγυιά Χανίων.
Πολεμαρχάκης Στυλιανός τ. Νικολάου, από το χωριό Καστέλλι Πεδιάδος, εκτελέστηκε το καλοκαίρι του 1944 στο Χαϊδάρι.
Σαρρής Ιωάννης τ. Γεωργίου, από το χωριό Δαμάστα, εκτελέστηκε στις 21 Αυγούστου 1944 στη Δαμάστα.
Σηφάκης Γεώργιος τ. Ζαχαρία, από το χωριό Αγία Βαρβάρα, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
Σηφάκης Ευάγγελος τ. Γεωργίου, από το χωριό Αγία Βαρβάρα, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
Σηφάκης Μιχαήλ τ. Ζαχαρία, από το χωριό Αγία Βαρβάρα, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
Τσαγκαράκης Γεώργιος τ. Ιωάννου, από το χωριό Αμιρά Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στον Αμιρά.
Τζαγκαράκης Νικόλαος τ. Εμμανουήλ, από το χωριό Αμιρά Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στον Αμιρά.
Σημείωση: Στο δημοσίευμα γίνεται εκτενέστερη αναφορά μόνο στους δασκάλους από την Επαρχία Βιάννου οι οποίοι εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, σύμφωνα με τα σχετικά δημοσιεύματα του κ. Καλογεράκη.
Γεωργίου Χρηστάκη, Επαρχία Βιάννου 1940-1945, Σύλλογος Βιαννιτών Ηρακλείου «Ο Πατούχας», Ηράκλειο 2000, σελ.243. (Καλλιόπη Τρευλάκη, ποίημα που απήγγειλε στη Λυγιά Βιάννου το 1998, όταν τοποθετήθηκε αναμνηστική στήλη στη μνήμη των θυμάτων).
Σταυρουλάκης Νικόλαος του Γεωργίου, Πεύκος Βιάννου, 31 Αυγούστου 2015.
O Γιώργος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού.
