«Το Ηράκλειον εξύπνησεν χθες το πρωί αποξενωμένον όλων των κατοίκων. Ο τρόμος εκ της σεισμικής δονήσεως, διαδοθείς μεταξύ των κατοίκων αδιακρίτως κοινωνικής τάξεως και ηλικίας, έφερεν εις τα χείλη όλων το ερώτημα αν η επομένη θα μας εύρη εν τη ζωή».
Το Σαββατόβραδο της 26ης Ιουνίου 1926 ένας ισχυρότατος σεισμός που χαρακτηρίστηκε παγκόσμιος (καθώς έγινε αισθητός σε πολλές χώρες) προκάλεσε ανεπανόρθωτες ζημιές στην πόλη.
Η δόνηση ήταν τόσο ισχυρή που οι παραλιακές γραμμές ανασηκώθηκαν περίπου 30 εκατοστά και προκλήθηκε διαπλάτυνση της ακτής για μερικές δεκάδες μέτρα. Ο σεισμός προκάλεσε την κατάρρευση περισσότερων από 200 κατοικιών ενώ άλλα 500 περίπου έπαθαν σοβαρές ζημιές με αποτέλεσμα όσα ελάχιστα από τα παλιά βενετσιάνικα κτίρια και κατοικίες είχαν απομείνει, να καταστραφούν εντελώς. Πολλά από τα νεόδμητα νεοκλασικά μέγαρα της 25ης Αυγούστου υπέστησαν σημαντικές ζημιές. Το Αρχαιολογικό Μουσείο επίσης έπαθε σημαντικές ζημιές και προκλήθηκαν φθορές στα εκτιθέμενα αρχαία. Ο τύπος της εποχής περιέγραφε με συγκλονιστικές λεπτομέρειες τη μεγάλη σεισμική δόνηση που ήταν μεγέθους 7,6 Ρίχτερ: «Η πόλις μας χθες επλησίασεν στα μελανότερα δώματα του Άδου σεισθείσα απ’ άκρου εις άκρον μετά τοσαύτης ορμής και σφοδρότητος ώστε εάν η σεισμική δόνησις ήτις ήρξατο την 9.40 περίπου εσπερινήν διήρκει ολίγα εισέτι δευτερόλεπτα αι κατακόμβαι του Άδου στέλλουσαι τους μελανοχίτωνας φρουρούς των θα παρελάμβαναν τα θύματά των χωρίς ούτε καν το προς τον Ύψιστον στερνό της μεταλήψεως καθήκον να εκτελέσωσι. Ο βόμβος των στεγών, οι γδούποι των πιπτόντων λίθων, ο υπόκωφος του εδάφους συριγμός, αι ικετευτικαί φωναί του λαού, οι ολοφυρμοί των εις τας αγκάλας των σφιγγόντων τα βρέφη μητέρων θρήνοι, κλαυθμοί και οδυρμοί, συνοδευόμενοι και υπό του κατακλύσαντος την πόλιν βαθέως σκότους- λόγω της διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος-διεπέρων τα ώτα θρηνωδώς των εν νεκρική αγωνία πολιτών, ο δε πόνος ζωγραφισμένος με τις πλειό ζοφερές πινελιές αοράτου ζωγράφου, αντικατόπτριζε πραγματικήν χορωδίαν διαβόλων, υπενθύμιζε Κόλασιν Δάντη…».
«Το Ηράκλειον εξύπνησεν χθες το πρωί αποξενωμένον όλων των κατοίκων. Ο τρόμος εκ της σεισμικής δονήσεως, διαδοθείς μεταξύ των κατοίκων αδιακρίτως κοινωνικής τάξεως και ηλικίας, έφερεν εις τα χείλη όλων το ερώτημα αν η επομένη θα μας εύρη εν τη ζωή. Εγκαταλείποντες όλοι τας οικίας των περιφρονούντες το παν, και σκεπτόμενοι μόνον δια την ζωήν έτρεχον να εξεύρουν ανοιχτόν χώρον και να προφυλαχθούν. Η πλατεία των Τριών Καμαρών, ο Δημοτικός Κήπος, αι έξω των Χανίων πόρτας εκτάσεις, και παντού όπου υπήρχεν ανοικτόν πεδίον, έτρεχεν ο κόσμος δια να καταλάβη μίαν θέσιν και να συγκεντρωθή μετά της οικογενείας του, με τον φόβον ότι θα επηκολούθει και ετέρα σεισμική δόνησις ήτις θα συνεπλήρου το έργον της πρώτης…». «…δια να έχωμεν μίαν σαφεστέραν περιγραφήν των εκ του σεισμού ζημιών, επεχειρήσαμεν μίαν αυτοπρόσωπον έρευναν ανά τας συνοικίας των πόλεώς μας. Εις όλας τας οδούς κατά το μάλλον και ήττον όγκοι λίθων και χωμάτων κατακείνται εν είδει οδοφραγμάτων, φράσσοντες πολλαχού και αυτήν την δίοδον. Η οδός Μαρτύρων από την οποίαν ηρχίσαμεν πρώτον τον γύρον μας είχεν αρκετάς ζημίας εις τα οικήματά της, παραλείποντες να αναφέρωμεν την ολοσχερή κατάρρευσιν του εμποροραφείου Αυγουστάκη περί ης εγράψαμεν εις το χθεσινόν μας φύλλον. Το ξενοδοχείον «Κνωσσός» υπέστη ουχί ολίγας ζημίας δια της καταρρεύσεως τμήματος της στέγης αυτού και των εξωστών. Εις την πάροδον έναντι αγγλικού Τηλεγραφείου, όλαι σχεδόν αι οικίαι έχουν υποστή μεγάλας ρωγμάς, αι περισσότεραι δε εξ αυτών έχουν κλονισθή εις τοιούτον σημείον ώστε καθίσταται επικίνδυνος εν πολλοίς η εν αυτοίς παραμονή των ενοίκων, οι οποίοι και φοβούνται να εισέλθουν. Η πρόσοψις της οικίας Αλί Ρεϊς έχει καταρρεύση. Εις το Σαπωνοποιείον Σεκεργιά όπου διαμένουν πλέον των 25 προσφυγικών οικογενειών, πλείστα διαμερίσματα έχουν καταρρεύση οι δε ενοικούντες μετεκομίζοντο χθες καθ’ όλην την ημέραν εις τον συνοικισμόν Ατσαλένιου Μετόχι. Εις την οδόν Μεραμβέλου αι πλείσται των οικιών έχουν υποστή μεγάλας ζημίας…».
Το Ηράκλειο μεταβλήθηκε σε πόλη ετοιμόρροπων και ερειπωμένων κτιρίων. Τη μεγαλύτερη βλάβη, όπως φαίνεται από τα παραπάνω κείμενα, έπαθαν οι συνοικίες Φιντίκ Πασά και Εφτά Μπαλτάδες λόγω του σαθρού υπεδάφους. Ο μηχανικός του Δήμου κ. Τσαντηράκης, ο οποίος εξέτασε τις υποδομές της πόλης μετά τον σεισμό, ανέφερε μεταξύ άλλων τα παρακάτω, «Το Ηράκλειον έγινε «καλάθι» από τον σεισμόν. Η «πόλις των ετοιμορρόπων» όπως αποκαλείτο το Ηράκλειον, μετεβλήθη δυστυχώς εις την πόλη των «ημιερειπίων». Και αυτό πρέπει να το κατανοήσουν καλώς οι συμπολίται. Με τας βροχάς του προσεχούς χειμώνος ή με την ελαχίστην σεισμικήν δόνησιν θα καταρρεύση μέγα μέρος εκ των οικιών που διερράγησαν υπό του σεισμού» και συνέχιζε, «η Εθνική Τράπεζα δεν πρέπει να είναι φειδωλή εις τας κατεδαφίσεις των μουσουλμανικών οικιών και καταστημάτων…».
Η κατεδάφιση των ετοιμορρόπων παρουσίασε δυσκολίες λόγω της επέμβασης διαφόρων παραγόντων που ενδιαφέρονταν για αυτά. Τελικά ο Δήμος διέθεσε την εποχή εκείνη 75000 δραχμές για τις κατεδαφίσεις και η Νομαρχία ανέθεσε σε 6 επιτροπές μηχανικών την ευθύνη για αυτές χαρακτηρίζοντας τα κτίσματα «επικινδύνως ετοιμόρροπα».
Μετά τις καταστροφές από τον μεγάλο σεισμό η πόλη προσπαθούσε να επανέλθει στους φυσιολογικούς της ρυθμούς και να αποκαταστήσει τις ζημιές που είχαν προκληθεί. Η ζωή συνεχιζόταν.
ΠΗΓΕΣ:
Λ. Σταρίδα, "Υπήρχε μια πόλη...", τ. Α', 2012
«Οι σεισμοί της Κρήτης» αφιέρωμα, εφημερίδα Πατρίς, σελ. 38-46.
«Από του Άδου εις την ζωήν, ενώ το μισοφέγγαρο εσφάδαζε. Η πένθιμος κίνησις της πόλεως- ζημίαι και καταστροφαί- τα μέχρι τούδε γνωσθέντα θύματα», Νέα Εφημερίς, επί του πιεστηρίου, φύλλο 27 Ιουνίου 1926.
« Όλαι οι λεπτομέρειαι της μεγάλης σεισμικής δονήσεως», Νέα Εφημερίς 28 Ιουνίου 1926
