Ο ιστορικός ναός του Αγίου Δημητρίου του Γαλατοκτισμένου

Εορτάζει σήμερα ένας από τους ιστορικότερους ναούς της περιοχής της Βιάννου, ο ναός του Αγίου Δημητρίου του Γαλτοκτισμένου ή Γαλατόκτιστου ανάμεσα στον Χόνδρο και το Καστρί.

Πώς και από ποιον χτίστηκε ο ναός

Όπως διαβάζουμε σε κείμενα του κ. Αντωνίου Στιβακτάκη, σύμφωνα με την τοπική λαϊκή παράδοση το ναό του Αγίου Δημητρίου του Γαλατοκτισμένου έχτισαν τρεις αδερφές από την Κύπρο, οι οποίες ήταν μοναχές και έδρασαν ιεραποστολικά κατά τους πρώτους αιώνες της Βενετοκρατίας. Οι μοναχές αυτές ήρθαν από την Κύπρο στην Κρήτη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Βιάννου. Αρχικά έκτισαν τον Άγιο Δημήτριο στη Χονδριγιανή Γιαλιά και στη συνέχεια το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Αγία Μονή) στην Άνω Βιάννο. Η μια εξ’ αυτών έκτισε και το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίας Κεραλιμενιώτισσας) στην περιοχή νότια του χωριού Καλάμι και σε αρκετή απόσταση από τη θάλασσα42. Οι τρεις ναοί είναι πανομοιότυποι αρχιτεκτονικά, είναι τοιχογραφημένοι και υπήρξαν και οι τρεις (η Αγία Μονή είναι και σήμερα) Καθολικά Μοναστηριών. Σημαντικό είναι επίσης το τεκμηριωμένο και επιστημονικά γεγονός ότι και οι τρεις ναοί είναι κτίσματα του 14ου μ.Χ. αιώνα43. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, για το χτίσιμο του Αγίου Δημητρίου οι κτίτορές του χρησιμοποίησαν αντί για νερό γάλα ρούσσας αίγας από τα πολυπληθή κοπάδια που έβοσκαν στη γύρω δασώδη περιοχή. Η παράδοση αυτή μαρτυρεί τον πλούτο και την οικονομική άνθηση της περιοχής, αλλά και την πίστη των κτιτόρων και ιδρυτών της Μονής του Αγίου Δημητρίου, οι οποίοι πιθανότατα μ’ αυτό τον τρόπο εξεπλήρωσαν κάποιο τάμα στον Άγιο Δημήτριο. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος ο Άγιος Δημήτριος έχει το χαρακτηριστικό προσωνύμιο «Γαλατοχτισμένος».

Σημερινή κατάσταση της Μονής

Στο περιοδικό "Βιαννίτικες Ρίζες", ο κ. Σιβακτάκης αναφέρει χαρακτηριστικά: "Η σημερινή κατάσταση της Μονής του Αγίου Δημητρίου του Γαλατοκτισμένου είναι τραγική. Το Καθολικό είναι σε εγκατάλειψη και βρίσκεται υπό πλήρη κατάρρευση!! Ο περίβολος είναι αξιοθρήνητος!! Καθ’ υπερβολήν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι σήμερα ο Άγιος Δημήτριος ο Γαλατοκτισμένος θυμίζει ορθόδοξο χριστιανικό μοναστήρι του Πόντου και της Καππαδοκίας, που βρίσκεται υπό κατάρρευση και πλήρη αφανισμό, με τη διαφορά ότι ο Άγιος Δημήτριος ο Γαλατοκτισμένος βρίσκεται σε μία από τις πλέον παραδοσιακές και βαθύτατα θρησκευόμενες περιοχές της ελεύθερης ορθόδοξης Ελλάδας, ενώ τα Μοναστήρια του Πόντου και της Καππαδοκίας βιώνουν εδώ και έναν αιώνα την εγκατάλειψη, την εχθρότητα, τη βιαιότητα, το μένος και τον τυφλό φανατισμό των «αναγεννημένων» οπαδών του Κεμαλισμού. Λυπάμαι, αλλά τα πράγματα είναι τόσο απλά και τόσο τραγικά!! Τα όμβρια ύδατα εισέρχονται «κρουνηδόν» εντός του ναού από τη στέγη, από τους τοίχους, από τις πόρτες, από παντού, διαποτίζουν, διαβρώνουν, υπονομεύουν και αποσταθεροποιούν επικίνδυνα τα θεμέλιά του!! Το δάπεδό του είναι «λασπωμένο» και απλησίαστο κατά τους χειμερινούς μήνες. Οι τοίχοι έχουν διαβρωθεί και παρουσιάζουν σχισμές και επικίνδυνες ρωγμές. Οι είσοδοί του (νότια και δυτική), αληθινά κομψοτεχνήματα, έχουν αλλοιωθεί και κινδυνεύουν να καταστραφούν ανεπανόρθωτα".

Οι ελάχιστες τοιχογραφίες που έχουν απομείνει, εξαιρετικής τέχνης, αν δεν συντηρηθούν το ταχύτερο, θα καταστραφούν ολοσχερώς και αυτό θα είναι αληθινή τραγωδία. Όσον αφορά τον περίβολο της Μονής, καλύτερα να μην αναφέρουμε τίποτε, γιατί είναι δύσκολο με λόγια να περιγράψει κανείς την υποβάθμισή του και την κατάντια του. Γι’ αυτό είναι αδήριτη ανάγκη τώρα, όσο είναι ακόμη καιρός, να κινητοποιηθούμε δυναμικά, να απαιτήσουμε αυτό που πρέπει να γίνει και να 36 προλάβουμε «πάση θυσία» την επερχόμενη με μαθηματική ακρίβεια κατάρρευση και ολοκληρωτική καταστροφή του Αγίου Δημητρίου του Γαλατοκτισμένου. Πρέπει να γίνει άμεση και ολοκληρωμένη μελέτη για τη στήριξη και ενίσχυση του ναού (θεμέλια, τοίχοι, στέγη κλπ), για τη συντήρηση και διάσωση των τοιχογραφιών που απέμειναν, για τη διαμόρφωση του δαπέδου, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή και σημασία στους τάφους που πιθανότατα υπάρχουν εκεί, γενικά στην αναπαλαίωση του ναού τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά. Κι όλα αυτά με απόλυτο σεβασμό στην αρχιτεκτονική δομή του, στην ιστορία και στην παράδοση αιώνων που «κουβαλά» πάνω του. Επίσης, ο περιβάλλων χώρος πρέπει να αναμορφωθεί, να αναστηλωθούν τα υπάρχοντα ερειπωμένα κελλιά, να πλακοστρωθεί η αυλή, να ανοίξει το μονοπάτι που οδηγεί στην παρακείμενη πηγή που οδηγεί στην παρακείμενη πηγή «Καβούσα» και να περιτειχισθεί στο παλαιό εύρος του. Σ’ αυτό θα οδηγήσουν τους μελετητές τα ίχνη του παλαιού τείχους, που σε πολλά σημεία σώζονται εμφανώς. Θα ήταν δε ευχής έργον να εγκατασταθεί εκεί εν συνεχεία έστω και ένας μοναχός, για να ξαναγίνει ο Άγιος Δημήτριος ο Γαλατοκτισμένος ζωντανό Μοναστήρι, ύστερα από δυόμισι και πλέον αιώνες ερημίας και σιωπής!! Αυτό θα ήταν πραγματικά μεγάλη ευλογία για τον τόπο μας.

Πληροφορίες-Φωτογραφίες: Στιβακτάκης Αντώνιος