Η απελευθέρωση του Ηρακλείου από τους Γερμανούς

"Προς τον λαόν του νομού Ηρακλείου.
Δυνάμει κυβερνητικής διαταγής συνεστήθη Νομαρχιακή Διοίκησις υπό την προεδρείαν του πρωτοσύγκελου της Ι. Μ. Κρήτης ως εκπροσώπου της Ελληνικής Κυβερνήσεως και των κάτωθι υπογραφομένων μελών.
Χαιρετίζομεν τον λαόν του Ηρακλείου με τον χαρμόσυνον χαιρετισμόν της Ελευθερίας.
Καλούμεν τον λαόν να πειθαρχήση στα κελεύσματα της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Να αποφύγη πάσαν ενέργειαν ή πρόκλησιν ήτις να τείνη εις την δημιουργίαν προστριβών.
Επιβάλλεται να εορτάσωμεν την μεγάλη και επιφανή ημέραν της Ελευθερίας ως Έλληνες ηνωμένοι και χαρακωμένοι εντός των χαρακωμάτων των εθνικών μας ιδεωδών.
Ζήτω η Κρήτη
Εν Ηρακλείω τη 11 Οκτωβρίου 1944
Ζήτων η Ελλάς Ο πρόεδρος
Ζήτωσαν οι σύμμαχοι Αρχιμ. Ευγένιος Ψαλιδάκης
Τα μέλη
Μενέλαος Λιγνός
Εμμ. Πετράκης
Ευάγγελος Ανωγειανάκης
Κωνστ. Πολυχρονάκης
Ανδρέας Καστελλάκης
Εμμαν. Κοσμαδάκης"
Είναι η πρώτη ελεύθερη ανακοίνωση της παραπάνω επιτροπής που επικοινωνεί με τον λαόν του Ηρακλείου, αφού η πέννα και η γλώσσα βρίσκονταν σε ομηρία για τρία και μισό χρόνια που κράτησε η ζοφερή περίοδος της γερμανικής κατοχής.
Η 11η Οκτωβρίου 1944 είναι η ημέρα που τα στρατεύματα κατοχής αποχωρούν από το νομό Ηρακλείου. Είναι η ημέρα που σφραγίζει ένα παρελθόν και ανοίγει τις πύλες της αδούλωτης και ελεύθερης ζωής και σκέψης. Ας ανατρέξουμε λοιπόν στο παρελθόν, εγκαλώντας στη μνήμη μας τα γεγονότα που σημαδεύουν την περίοδο αυτή, τα οποία μάλιστα δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά στο βαθμό που αφορούν στη δυτική ειδικότερα Κρήτη. Ιστορική όμως υποχρέωση αποτελεί και η αναφορά μας στα πρόσωπα εκείνα που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ενωμένη Εθνική Αντίσταση που ακτινοβολεί και στολίζει τις σελίδες της νεότερης Κρητικής Ιστορίας. Είναι τα πρόσωπα εκείνα που υπακούοντας στο προσκλητήριο των καιρών και ανεξάρτητα από πολιτική και ιδεολογική τοποθέτηση, έταξαν τον εαυτό τους σ’ένα αγώνα αντίστασης που ήταν της αντίστασης κατά του κατακτητή στη Μάχη της Κρήτης. Εναν αγώνα που είχε ιδιαίτερη βαρύτητα αφού ανάγκασε τον κατακτητή να διατηρεί στην Κρήτη, μεγάλο τμήμα του στρατού του, στερώντας το έτσι από άλλα μέτωπα του πολέμου.
Επώνυμες και ανώνυμες μορφές παίρνουν μέρος στο ιδιότυπο αυτό απελευθερωτικό αγώνα, που προς τιμήν του νομου μας ξεκίνησε από το Ηράκλειο για να απλωθεί στη συνέχεια και να καλύψει ολόκληρη την Κρήτη.
Τιμώντας τη μεγάλη τους προσφορά και προκειμένου να κρατηθούν στην επιφάνεια της μνήμης μας, δημοσιεύουμε ένα μικρό αριθμό σε φωτογραφίες που διασώθηκαν, με τη βεβαιότητα ότι στα πρόσωπά τους τιμάται και ο μεγάλος αριθμός των άλλων ανώνυμων αντιστασιακών που πήραν μέρος στην τιμημένη αυτή Ενωμένη Εθνική Αντίσταση.
Το πλήρωμα του χρόνου φτάνει. Τα τέσσερα χρόνια στυγνής δουλείας και τρομερής καταπίεσης τελειώνουν. Από τα μέσα Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί αρχίζουν και εγκαταλείπουν την ανατολική και κεντρική Κρήτη. Το Σεπτέμβριο του 1944 σχηματίζεται η πρώτη ελληνική κυβέρνηση εθνικής ενότητας στο Κάιρο με συμμετοχή όλων των πολιτικών παρατάξεων. Πρώτος νομός που απλευθερώνεται είναι ο νομός Λασιθίου και πρώτη πόλη της ελληνικής επικράτειας που γίνεται ελεύθερη, είναι η Σητεία στις 5 Σεπτεμβρίου 1944. Ακολουθεί ο νομός Ηρακλείου που απελευθερώνεται στις 11 Οκτωβρίου και ο νομός Ρεθύμνου στις 13 Οκτωβρίου 1944. Στις 20.10.1944 αποσύρονται τέλος και οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής από την Αθήνα. Οι Γερμανοί κατακτητές της Κρήτης, αρχίζουν να συμπτύσσονται στην περιοχή γύρω από την πόλη των Χανίων. Η αποχώρηση βέβαια των δυνάμεων αυτών από την άλλη Κρήτη, συνδυάζεται με εκτελέσεις, πυρπολήσεις χωριών και φοβερές καταστροφές, με διάφορες αστήρικτες προφάσεις. Χαρακτηριστική περίπτωση μεταξύ των άλλων αποτελεί η κωμόπολη των Ανωγείων , η οποία από τις 12 ως τις 14 Αυγούστου ισοπεδώθηκε κυριολεκτικά. Από τα 940 σπίτια δεν έμεινε κανένα όρθιο. Αλλά και οι Ανωγειανοί που εκτελέστηκαν συνολικά στην περίοδο της κατοχής έφτασαν τους 117. Στις 30 Σεπτεμβρίου η Διοίκηση “της Οχυράς Θέσης Κρήτης” αναλαμβάνει ο τότε Συνταγματάρχης και μετέπειτα Υποστράτηγος Χανς Μπέντακ. Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης αναλαμβάνει προσωρινά ο Επίσκοπος Χανίων Αγαθάγγελος Ξυρουχάκης.
Στα τέλη του Οκτώβρη, στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς τελευταία αυτή περιοχή, βρίσκονται 11.828 Γερμανοί στρατιώτες και 4.737 Ιταλοί αιχμάλωτοι πολέμου. Η δύναμη αυτή δεν προλαβαίνει να ενωθεί με τον κύριο όγκο των συμπατριωτών τους που βρίσκονται στην ηπειρωτική Ελλάδα και κινούνται προς βορρά. Αποστολή τους είναι να υπερασπιστούν την οχυρή αυτή θέση, μέχρι τελευταίας σφαίρας. Στην περιοχή αυτή συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός όπλων και τεράστιες ποσότητες πυρομαχικών. Στηριζόμενοι στην υπεροπλία αυτή δε διστάζουν να πραγματοποιούν εξορμήσεις κατά των αντάρτικων ομάδων που βρίσκονται στα περίχωρα. Αν εξαιρέσει κανείς τις περιορισμένες βέβαια σε αριθμό επιθέσεις κατά των ανταρτών, η ζωή “των ελεύθερων πολιορκημένων” Γερμανών είναι μονότονη και πληκτική. Η έμφυτη γερμανική πειθαρχία αρχίζει να υποχωρεί και το ηθικό βρίσκεται σε κάμψη. Το επισιτιστικό πρόβλημα που μαστίζει την Κρήτη σ’όλη την περίοδο της κατοχής, επεκτείνεται τώρα και γίνεται πρόβλημα και για τους ίδιους τους Γερμανούς. Αρχίζουν τις εμπορικές δοσοληψίες με το λαό, πουλώντας πιστόλια και άλλα είδη που εξυπηρετούν άλλους σκοπούς. Καταναλώνουν περισσότερο οινόπνευμα και όλα αυτά υποδηλώνουν ότι επιζητούν μια αλλαγή. Διαπιστώνεται ακόμα να πυκνώνουν τα συμπτώματα λιποταξίας. Οι αυτόμολοι μάλιστα Γερμανοί σε προφανή συνεργασία με τους Βρετανούς, εκδίδουν και παράνομη εφημερίδα με τον τίτλο “Kreta post”. Αλλά και η τακτική των Βρετανών αλλάζει, αφού με εντολή τους απαγορεύουν την παρενόχληση των Γερμανών που αποχωρούν. Παρά τις προτάσεις μάλιστα των ανταρτικών σωμάτων και του Διοικητή Κρήτης Επισκόπου Αγαθάγγελου να πιεστούν τα κατοχικά στρατεύματα να παραδοθούν,οι Βρετανοί αρνούνται συστηματικά. Αρχίζει έτσι να υποχωρεί η εχθρότητα μεταξύ των αντιπάλων και να καλλιεργείται ένα είδος συμπάθειας. Οσο και αν φαίνεται παράξενο η βρετανική εξουσία στα Χανιά ασκείται με γερμανική βοήθεια, αφού μπροστά και πίσω το αυτοκίνητο του Βρετανού Στρατηγού, συνοδεύεται από δύο γερμανικά τεθωρακισμένα. Οι σκληροί έτσι αγώνες μεταξύ των αντιπάλων, απολήγουν σ’ένα είδος άτυπης, αλλά και απρόσμενης συνεργασίας. Η συνεργασία αυτή δίνει αφορμή να αποκαλέσουν την περίοδο αυτή περίοδο “αγγλογερμανικής κατοχής”. Η αφύσικη αυτή κατάσταση δημιουργεί προβληματισμούς και προκαλεί την οργή των Κρητικών, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Οι Βρετανοί με το φόβο ότι ο πλούσιος γερμανικός οπλισμός μπορεί να πέσει στα χέρια του ντόπιου πληθυσμού, διατάσσουν τους Γερμανούς να τον ανατινάζουν ή να τον ποντίζουν στη θάλασσα.
Στα μέσα του Γενάρη του 1945, αρχίζει να συγκροτείται ο πρώτος Εθνικός Στρατός, με τη δημιουργία μιας Μεραρχίας, με σκοπό την τήρηση της τάξης στις απελευθερωμένες περιοχές της Κρήτης. Πρώτος Μέραρχος αναλαμβάνει ο Υποστράτηγος Γ. Φουντουλάκης, που είναι ταυτόχρονα και Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης. Στις 26 Απριλίου 1945 τα συμμαχικά αμερικανικά και ρωσικά στρατεύματα δίνουν τα χέρια τους κοντά στο Τοργκάου, επί του ποταμού Ελβα. Ακολουθεί η “ανευ όρων” συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Δεν απομένει με τις συνθήκες αυτές, παρά η υπογραφή και της τοπικής συνθηκολόγησης, η οποία διατάσσεται από τον αντικαταστάτη του Χίτλερ, Ναύαρχο Ντένιτς. Το σχετικό τηλεγράφημα στέλνεται στις 8 του Μάη 1945. Την επόμενη μέρα στις 22.30, ο Χανς Μπέντακ που στο μεταξύ έχει προαχθεί σε Υποστράτηγο, ο Ταξίαρχος Καμμίνσκι ως αντιπρόσωπος του Αρχιστράτηγου Αλεξάντερ και ο Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης Γ. Φουντουλάκης, υπογράφουν στη βίλλα “Αριάδνη” στην Κνωσό Ηρακλείου, την επίσης “άνευ όρων” τοπική συνθηκολόγηση και την παράδοση των γερμανοϊταλικών δυνάμεων που βρίσκονται στην Κρήτη. Με βάση τη συνθήκη αυτή, η κατεχόμενη από τους Γερμανούς περιοχή θα εκκενώνεται σταδιακά και θα την αναλαμβάνουν οι Βρετανοί. Οι εχθροπραξίες καταπαύουν από της 10ης ώρας της 10ης Μαΐου 1945. Ο Μπέντακ “παραδίνει όλες τις υπό τη Διοίκησή του δυνάμεις ξηράς, θαλάσσης και αέρος, τις οποίες μαζί με τον εαυτό του, θέτει στη διάθεση του Ανωτάτου Συμμάχου Διοικητού του Μεσογειακού Θεάτρου Επιχειρήσεων”. Τα ιστορικά κείμενα της συνθήκης συντάσσονται στην ελληνική, την αγγλική και τη γερμανική γλώσσα. Εδώ σημειώνεται και πάλι το εξής παράδοξο. Ενώ η Γερμανία έχει καταληφθεί εξ’ολοκλήρου και Ρώσοι στρατιώτες φρουρούν την Καγγελαρία του Βερολίνου, ο Φρούραρχος Μπέντακ εξακολουθεί να εκδίδει διαταγές, με τις οποίες τιμωρούνται οχι μόνο Κρήτες αντιστασιακοί, αλά και απείθαρχοι Γερμανοί στρατιώτες. Ορισμένοι μάλιστα από αυτούς εκτελούνται. Η πράξη βέβαια αυτή γίνεται αφορμή, για να παραπεμφθεί σε δίκη ο Μπέντακ με την κατηγορία του εγκληματία πολέμου.
Αρχίζουν έτσι σιγά σιγά να αποσύρονται οι γερμανοϊταλικές δυνάμεις από τα Χανιά και να προωθούνται στην Αλεξάνδρεια από το λιμάνι της Σούδας. Μαζί τους επιτρέπεται να πάρουν μόνο τα προσωπικά τους είδη, εκτός από τον οπλισμό. Χρυσά νομίσματα, τιμαλφή και άλλα είδη που έχουν οικειοποιηθεί από κατοίκους της Κρήτης αφαιρούνται. Ο ρυθμός αποχώρησής τους είναι πολύ βραδύς, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να εγκαταλείψουν την Κρήτη περί τα τέλη Ιουλίου 1945.
Oι αποφάσεις βέβαια οι οποίες αφορούν στο χρόνο επιβίβασης και μεταφοράς της γερμανοϊταλικής δύναμης λαμβάνονται από τους Βρετανούς, χωρίς την παραμικρή συμμετοχή του Έλληνα Στρατιωτικού Διοικητή.
* Ο Γ. Παναγιωτάκης είναι ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Πατρίς", την 11η Οκτωβρίου του 2005